FOB و CIF: تفاوت‌ها و کاربردهای این دو اصطلاح رایج در حمل دریایی

اصطلاحات FOB  وCIF  از جمله مهم‌ترین قواعد اینکوترمز (Incoterms) هستند که به‌عنوان ابزارهایی کلیدی برای تعیین مسئولیت‌ها، هزینه‌ها و ریسک‌های میان فروشنده و خریدار به کار می‌روند. این قواعد که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) تدوین شده‌اند، با ایجاد زبان مشترک، تجارت جهانی را شفاف‌تر و ساده‌تر می‌سازند. در این مطلب، این دو اصطلاح پرکاربرد در حمل و نقل بین المللی دریایی را به‌صورت جامع تحلیل و تفاوت‌ها و کاربردهای آن‌ها با مثال‌های عملی تشریح خواهد شد تا بازرگانان و تاجران بتوانند با آگاهی کامل، بهترین روش را برای حمل کالاهای خود انتخاب کنند.

FOB: تحویل روی عرشه کشتی

اصطلاح FOB به معنای «تحویل روی عرشه کشتی» است. بر اساس این قاعده، فروشنده موظف است کالا را در بندر مبدأ (بندر بارگیری) روی عرشه کشتی قرار دهد. به محض عبور کالا از نرده کشتی تمام مسئولیت‌ها و ریسک‌های مرتبط با کالا از جمله: خسارت یا مفقود شدن به خریدار منتقل می‌شود. فروشنده باید تشریفات گمرکی صادرات را انجام دهد، اما هزینه‌های حمل دریایی، بیمه و ترخیص در بندر مقصد بر عهده خریدار است.

فرض کنید یک شرکت ایرانی در بندرعباس قصد دارد 100 تن پسته به شانگهای صادرات انجام دهد. اگر قرارداد بر اساس FOB بندرعباس تنظیم شود، فروشنده ایرانی باید پسته‌ها را تا بندرعباس حمل کند، تشریفات گمرکی صادرات را انجام دهد و کالا را روی کشتی قرار دهد. از این لحظه به بعد، خریدار چینی مسئول پرداخت هزینه حمل دریایی تا شانگهای، بیمه کالا و ترخیص در گمرک چین خواهد بود.

CIF: هزینه، بیمه و کرایه تا مقصد

اصطلاح CIF به معنای «هزینه، بیمه و کرایه تا بندر مقصد» است. در این روش، فروشنده علاوه بر تحویل کالا روی عرشه کشتی در بندر مبدأ، باید هزینه حمل دریایی تا بندر مقصد و بیمه حداقلی کالا را نیز پرداخت کند. با این حال، ریسک کالا همچنان پس از عبور از نرده کشتی در بندر مبدأ به خریدار منتقل می‌شود. به این معنا که اگر در طول مسیر اتفاقی برای کالا رخ دهد، فروشنده مسئول نیست زیرا بیمه حداقلی را فراهم کرده است.

در همان سناریوی پسته، اگر قرارداد بر اساس CIF شانگهای تنظیم شود، فروشنده ایرانی باید پسته‌ها را در بندرعباس روی کشتی قرار دهد، هزینه حمل دریایی تا بندر شانگهای را پرداخت کند و بیمه حداقلی برای کالا تهیه کند. اما اگر در مسیر، کشتی دچار حادثه شود و بیمه حداقلی خسارت را به‌طور کامل پوشش ندهد، خریدار چینی باید ضرر را متحمل شود یا خود بیمه تکمیلی تهیه کرده باشد.

مقایسه اینکوترمزFOB  و CIF

مسئولیت ریسک و انتقال آن

اینکوترمز FOB: ریسک و مسئولیت کالا به محض عبور از نرده کشتی در بندر مبدأ به خریدار منتقل می‌شود. از این لحظه، هرگونه خسارت یا فقدان کالا بر عهده خریدار است.

اینکوترمز CIF: در این روش نیز ریسک در همان نقطه (عبور از نرده کشتی در بندر مبدأ) به خریدار منتقل می‌شود. اما فروشنده موظف است هزینه حمل تا بندر مقصد و بیمه حداقلی را پرداخت کند.

در هر دو روش، نقطه انتقال ریسک یکسان است (بندر مبدأ). اما در CIF، فروشنده با پرداخت هزینه حمل و بیمه بخشی از دغدغه‌های خریدار را کاهش می‌دهد. این موضوع برای خریدارانی که تجربه کمتری در حمل دریایی دارند، می‌تواند مفید باشد.

هزینه‌ها و تعهدات مالی

ایکوترمز FOB: فروشنده تنها هزینه‌های مربوط به حمل کالا تا بندر مبدأ و بارگیری را بر عهده دارد. هزینه‌های حمل دریایی، بیمه و ترخیص در بندر مقصد بر عهده خریدار است.

ایکوترمز CIF: فروشنده علاوه بر هزینه‌های مذکور در FOB، باید هزینه حمل دریایی تا بندر مقصد و بیمه حداقلی را نیز پرداخت کند. با این حال، هزینه‌های ترخیص در مقصد و بیمه تکمیلی بر عهده خریدار است.

فرض کنید یک محموله ۵۰۰ تنی پارچه از بندرعباس به دبی ارسال شود. در روش FOB فروشنده هزینه حمل زمینی تا بندرعباس، تشریفات گمرکی و بارگیری را پرداخت می‌کند (برای مثال، ۵۰۰ میلیون تومان). اما در CIF، فروشنده باید هزینه حمل دریایی تا دبی (حدود ۳۰۰ میلیون تومان) و بیمه حداقلی (حدود ۵۰ میلیون تومان) را نیز تقبل کند. این یعنی در CIF، فروشنده ۳۵۰ میلیون تومان بیشتر هزینه می‌کند، اما معمولاً این هزینه‌ها را در قیمت کالا لحاظ می‌کند.

بیمه و مسئولیت آن

اینکوترمز FOB: فروشنده هیچ تعهدی برای بیمه ندارد. خریدار باید خود بیمه کالا را تهیه کند تا در برابر خطرات احتمالی در طول مسیر محافظت شود.

اینکوترمز CIF: فروشنده موظف است بیمه حداقلی برای کالا تهیه کند که معمولاً فقط خسارت‌های کلی (مانند غرق شدن کشتی) را پوشش می‌دهد. اگر خریدار به بیمه جامع‌تری (برای خسارت جزئی یا سرقت) نیاز داشته باشد، باید خود اقدام کند.

باید بدانید در روش CIFفروشنده یک لایه امنیتی اولیه برای خریدار فراهم می‌کند، اما این بیمه حداقلی ممکن است کافی نباشد. به همین دلیل، بسیاری از خریداران حتی در روش CIF نیز بیمه تکمیلی تهیه می‌کنند.

کنترل و مدیریت حمل

اینکوترمز FOB: خریدار کنترل بیشتری بر فرآیند حمل دارد، زیرا خود شرکت حمل‌ونقل دریایی را انتخاب می‌کند، بیمه را تهیه می‌کند و مسیر را مدیریت می‌کند. این امکان را به خریدار می‌دهد که هزینه‌ها را بهینه‌تر مدیریت کند و از رقابت میان شرکت‌های حمل‌ونقل برای کاهش هزینه‌ها بهره ببرد.

اینکوتترمز CIF: در این روش، فروشنده حمل و بیمه را مدیریت می‌کند و خریدار نقش کمتری در این فرآیند دارد. این موضوع برای خریدارانی که تجربه کمتری در حمل دریایی دارند، مفید است، اما ممکن است فروشنده شرکت حمل‌ونقل یا بیمه‌ای را انتخاب کند که به نفع خود او باشد، نه خریدار.

باتوجه به مثال قبلی، در روش FOB خریدار چینی که پسته‌ها را از بندرعباس به شانگهای می‌برد، می‌تواند شرکت حمل‌ونقلی با قیمت مناسب‌تر انتخاب کند و بیمه‌ای با پوشش کامل تهیه کند. اما در CIF، فروشنده ایرانی ممکن است شرکت حمل‌ونقلی با هزینه بالاتر انتخاب کند یا بیمه‌ای با پوشش محدود تهیه کند، زیرا هزینه‌ها را در قیمت کالا محاسبه کرده است.

کاربردهای FOB و CIF:چه زمانی از هر کدام استفاده کنیم؟

اگر خریدار تجربه کافی در حمل دریایی دارد و می‌تواند شرکت حمل‌ونقل و بیمه را خود انتخاب کند، FOB گزینه مناسب‌تری است، زیرا کنترل بیشتری در اختیار او قرار می‌دهد و می‌تواند هزینه‌ها را بهینه‌تر مدیریت کند. در مقابل اگر خریدار تجربه کمی در حمل دریایی دارد یا تمایلی به مدیریت پیچیدگی‌های انتخاب شرکت حمل‌ونقل و بیمه ندارد،CIF  گزینه بهتری است.

در صورتی که کالاها ارزش بالایی دارند (مانند جواهرات یا تجهیزات الکترونیکی)، خریدار ممکن است ترجیح دهد خود بیمه جامع تهیه کند، به جای اینکه به بیمه حداقلی فروشنده در CIF اکتفا کند. برعکس آن نیز برای کالاهایی ارزش بالایی ندارند یا ریسک خسارت آن‌ها پایین است (مانند مواد اولیه یا غلات)، بیمه حداقلی CIF ممکن است کافی باشد.

همچنین در مسیرهایی که خریدار به بنادر و شرکت‌های حمل‌ونقل دسترسی خوبی دارد (مانند تجارت میان ایران و امارات)، FOB می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد.

تحلیل نهایی: کدام روش مناسب‌تر است؟

انتخاب میان اینکوترمز FOB و CIF به شرایط، تجربه در حمل دریایی و نوع کالاها بستگی دارد. اگر تاجری باتجربه هستید و می‌خواهید هزینه‌ها را کنترل کنید،FOB  آزادی عمل بیشتری در اختیارتان قرار می‌دهد. اما اگر تازه‌کار هستید یا تمایلی به مدیریت پیچیدگی‌های حمل ندارید، CIF می‌تواند گزینه‌ای مناسب‌تر باشد، هرچند ممکن است هزینه‌های بیشتری به همراه داشته باشد.

البته در CIFفروشنده هزینه‌های حمل و بیمه را پرداخت می‌کند، اما معمولاً این هزینه‌ها را در قیمت کالا لحاظ می‌کند. بنابراین، اگر معتقد هستید که می‌توانید خود حمل و بیمه را با هزینه کمتری مدیریت کنید، FOB مقرون‌به‌صرفه‌تر خواهد بود. همچنین، در مسیرهای پرریسک (مانند مسیرهایی با احتمال دزدی دریایی)، توصیه می‌شود چه در FOB و چه در CIFخود بیمه جامع تهیه کنید.

فراموش نکنید که نقش شرکت‌های حمل و نقل بین المللی نیز بسیار اهمیت دارد. این شرکت‌ها می‌توانند شرایط را به شکلی پیش ببرند که کمترین هزینه اضافی بر دوش طرفین قرارداد بیفتد. برای مثال شرکت پست بین المللی پی اس پی اکسپرس سال‌هاست که در عرصه حمل و نقل دریایی، هوایی و زمینی و ترخیص کالا از گمرک فعالیت می‌کند و در کشورهای چین، امارات و ترکیه دفتر نمایندگی دارد.

https://pspexpress.com/fa/