آیا قفل بازار بورس باز می‌شود؟

اقتصاد۲۴- بعد از حمله اســرائیل به ایــران، معاملات بازار سهام بلافاصله به حالت تعطیل درآمد؛ این در حالی است که سرمایه مردم در ابزار‌های مختلف معاملاتی همچون سهام، صندوق‌های سهامی و صندوق‌های درآمد ثابت قفل شده است. کارشناسان با تاکید بر فاکتور نقدشوندگی این ابزار‌ها می‌گویند «معاملات حداقل صندوق‌های درآمد ثابت» باید از سر گرفته شود.

 بر اساس اعلام شورای عالی بورس نیز مقرر شده تا از روز شنبه ۳۱ خردادماه، معاملات اوراق بهادار دولتی و واحد‌های سرمایه‌گذاری انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت اعم از صدور و ابطالی و قابل معامله (ETF) نیز از ساعت ۹ تا ۱۱ صبح انجام شود.

شعله‌ورشــدن درگیری‌ها میان ایران و رژیم صهیونیستی معادلات همه بازار‌ها را بر هم زده و بورس تهران تعطیل شده است. اکنون پرسش کلیدی که مطرح می‌شود این است که معاملات بازار سرمایه چه زمانی از سر گرفته خواهد شد؟ بعد از تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران، بازار‌های دارایی و مالی در سراسر کشور متاثر از این موضوع تحت الشعاع قرار گرفته است. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در کشور در اثر این رویداد بلاتکلیف مانده، فعالیت بازار‌های مالی است.

 با توجه به تاثیر منفی اخبار مرتبط با حملات جنگی بر بورس اوراق بهادار تهران، معاملات بازار سهام از روز یکشنبه به حالت تعطیل درآمده است. از سویی در خصوص اتفاقات آینده و دامنه و گستردگی زمانی جنگ چشم‌انداز معینی را نمی‌توان ترسیم کرد. به این ترتیب مشخص نیست که این تعطیلی‌ها تا چه زمانی ادامه دار خواهد بود. در تازه‌ترین اظهارنظر‌ها در خصوص این موضوع سخنگوی دولت اعلام کرده است که تا اطلاع ثانوی و رسیدن به وضعیت ثبات و به جهت حفظ سرمایه‌های مردم، بورس و بازار‌های مالی تعطیل خواهند بود؛ اما بانک‌ها و موسسات مالی در حال فعالیت هستند. با این تفاسیر و در چنین شرایطی که مردم برای گذران زندگی و دیگر مخارج روزمره به نقدینگی احتیاج دارند؛ سرمایه مردم در ابزار‌های مختلف معاملاتی همچون سهام، حق تقدم، صندوق‌های سهامی و همچنین صندوق‌های درآمد ثابت و طلا قفل شده است.

طبیعتا ادامه دار بودن این ماجرا لطمه جبران ناپذیری به جریان اعتماد عمومی این ابزار‌های معاملاتی و فاکتور نقدشوندگی بازار وارد خواهد کرد. در چنین شرایطی، هم باید برای معاملات سهام و هم صندوق‌های درآمد ثابت، تمهیدات ویژه‌ای اندیشیده شود تا افرادی که برای اهداف یادشده، نیاز به پول دارند؛ به این مهم دست یابند. مهم‌ترین موضوع در این میان، لزوم توجه به از سرگیری معاملات صندوق‌های درآمد ثابت است که از ابزار‌های بدون ریسک بازار تلقی می‌شوند. این صندوق‌ها، درصد قابل توجهی از سرمایه افراد را در دل خود جای داده‌اند و باید هر چه زودتر اقدامات مقتضی در خصوص شروع معاملات این صندوق‌ها اجرایی شود.

بیشتر بخوانید:تعطیلی بورس تا کی ادامه دارد؟

بسیاری از کارشناسان می‌گویند فاکتور نقدشوندگی بازار زیر سوال رفته و سرمایه‌گذاران نیاز به پول دارند؛ بنابراین باید معاملات صندوق‌های درآمد ثابت از سر گرفته شود؛ زیرا جزو ابزار‌های بدون ریسک بازار تلقی می‌شوند. علیرضا خان محمدی در همین رابطه به «دنیای اقتصاد» گفت: با توجه به شرایطی که کشور با آن مواجه شده برخی مباحث پیرامون تعطیلی بازار سرمایه و مدت زمان آن مطرح است؛ بورس باید تعطیل بماند یا خیر؟ چند روز؟ و حتی پس از بازگشایی چه رویکردی باید سازمان بورس، دولت و مردم اتخاذ کنند. اظهارات گوناگونی نیز در همین رابطه طرح شده و صحبت‌ها و تحلیل‌های بسیاری صورت گرفته، اما در ابتدا ببینیم که در تجربه‌های گذشته بازار سرمایه چگونه عمل کرده و تاثیر آن مثبت بوده یا خیر؟

او در ادامه افزود: در طول تاریخ، بازار سرمایه در کشور‌های مختلف در مواجهه با بحران‌های شدید، از جمله جنگ، حملات تروریستی، یا بحران‌های اقتصادی به منظور جلوگیری از سقوط‌های سنگین و رفتار‌های هیجانی تعطیل شده‌اند و دولت‌ها تصمیم به تعلیق موقت بورس گرفته‌اند. بررسی تجربیات بین‌المللی می‌تواند به تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازارن کمک کند که در شرایط اضطراری، تصمیماتی متناسب و اثربخش اتخاذ کنند. در این میان باید نمونه‌های تاریخی و تجربیات جهانی را مورد بررسی قرار دهیم.

 یکی از نمونه‌های مشابه مربوط به وضعیت بورس آمریکا در جنگ جهانی اول (۱۹۱۴) است. در این بحران به وجود آمده در جهت جلوگیری از بحران در بازار و سرایت آن به بازار‌های دیگر بورس به مدت ۴ ماه تعطیل شد و پس از آن به صورت تدریجی که در ابتدا اوراق قرضه و بعد از آن معاملات بازار سهام از سرگرفته شد. تعطیلی چهار ماهه مورد انتقاد بسیاری از فعالان بود آن نتیجه آن ثبات تدریجی در بازار بود. در نمونه‌ای دیگر می‌توان به جنگ اوکراین و روسیه (۲۰۲۲) اشاره کرد.

در این مورد نیز ما شاهد تعطیلی ۵ هفته‌ای بودیم روشی که برای جلوگیری از بحران در کنار بحران جنگ اتخاذ شد بازگشایی محدود و آن هم فقط اوراق دولتی و معاملات خاص بود.

این کارشناس در پاسخ به اینکه آیا تعطیلی بورس در شرایط جنگی لازم است؟ توضیح داد: در پاسخ به این پرسش باید گفت که از ابزار مذکور می‌توان به عنوان سرعت‌گیر ریزش استفاده کرد. زیرا این تعطیلی می‌تواند موجب جلوگیری از تصمیمات هیجانی، خروج گسترده سرمایه، سقوط شدید قیمت‌ها و انتقال بحران به سایر بازار‌ها مثل ارز و طلا شود، اما باید بدانیم این موضوع به تنهایی نمی‌تواند موثر واقع شد و نیازمند اقداماتی است.

بیشتر بخوانید:سرمایه‌گذاران بورسی پی نخودسیاه رفته‌اند

به گفته این کارشناس بازار سرمایه، تعطیلی بازار باید بین سه تا پنج روز کاری باشد آن هم برای تحلیل وضعیت، اتخاذ سیاست‌های حمایتی، هماهنگی با بازار‌های دیگر و آرام سازی فضای روانی. اگر بحران تشدید شود می‌توان به صورت تدریجی و پله‌ای بررسی و تعطیلی را تمدید کرد، اما در عوض تمهیداتی جهت دسترسی مردم به وجوه خود به صندوق‌های درآمدثابت اتخاذ کرد. زیرا کسانی که صندوق‌های درآمد ثابت را به سپرده‌های بانکی ترجیح داده و اعتماد کردند عدم‌دسترسی آنها به پول خود می‌تواند موجب بی اعتمادی به این صندوق‌ها و از دست رفتن اعتماد عمومی را در پی داشته باشد، اما به دلیل اینکه این صندوق‌ها حجم بسیاری از نقدینگی را در خود جای دارند باید با محدودیت بازگشایی شوند به عنوان مثال هر کد بتواند حداکثر مبلغ مشخصی مانند ۵۰ میلیون تومان (این عدد فقط مثال است می‌تواند بیشتر یا کمتر هم باشد) برای یک ماه از صندوق برای رفع نیاز و مایحتاج خود برداشت کند.

اعمال محدودیت

اما چرا محدودیت؟ آیا بانک‌ها هم محدودیت برداشت دارند؟ علی رضا خان محمدی در همین رابطه اظهار کرد: بانک‌ها هم محدودیت دارند. در گام نخست، برداشت زیر یکسال و نرخ شکست (یعنی سود کمتر از عدد توافق پرداخت می‌شود) و دیگری محدودیت برداشت (برای مبلغ بالا با اسناد مثبته)، انتقال (سقف کارت به کارت روزانه و ماهانه) و خرید (خرید با کارت تا سقف مجاز) است.

 حال چه نیازی به این محدودیت است؟ در شرایط فعلی کشور همه کسانی که در بورس دارایی دارند با باز شدن کامل و بدون محدودیت می‌خواهند چه در بورس و چه در سپرده بانکی خود به هر قیمتی دارایی خود را نقد کرده و آن را به دارایی‌های فیزیکی مانند طلا و ارز تبدیل کنند همین موضوع بازار ارز و طلا را با نوسان شدید مواجه خواهد کرد و بازار به کلی از کنترل خارج خواهد شد برای رفع این مشکل هم می‌توان همزمان صندوق‌های طلا را نیز صرفا جهت خرید بازگشایی کرد البته این کار نیازمند اقدامات لازم جهت سرعت بخشیدن به دریافت مجوز افزایش سقف صندوق‎ها و متناسب با آن گواهی شمش طلا در انبار بورس کالاست. در کنار این موضوعات سازمان بورس و دولت باید با اتخاذ بسته‌های و برنامه‌های حمایتی در روز بازگشایی با فرض تداوم بحران به بازار کمک کنند.

او با ارائه چند راهکار توضیح داد: گام اول بازگشایی تدریجی بر اساس اولویت نقدشوندگی است. در این مرحله صندوق‌های درآمد ثابت و اوراق دولتی و اوراق خزانه (اخزا) با سقف برداشت روزانه به صورت کوتاه مدت باید باز شوند. مرحله دوم، بازگشایی کل بازار با رعایت محدودیت دامنه نوسان و محدودیت برداشت وجوه به صورت کوتاه مدت است.

به گفته این کارشناس، گام بعدی باید محدودیت فروش و سقف خروج پول برای جلوگیری از هجوم سرمایه‌ها به بازار ارز و طلا در کنار آن افزایش شفافیت اطلاعاتی هرگونه تعطیلی یا بازگشایی با اطلاع رسانی دقیق است. در صورت رفع کامل بحران به وجود آمده در زمان بازگشایی با دامنه نوسان فعلی یا بالاتر اقدام به بازگشایی کرد. در کنار اقدامات بالا سازمان بورس و دولت اقدامات زیر را نیز می‌تواند انجام دهد: تزریق هدفمند ارز از طریق بازار متشکل ارزی، مدیریت نرخ بهره، عرضه طلا در بورس کالا، انتشار گواهی سپرده شمش طلا، کنترل انتظارات و اطلاع رسانی شفاف توسط بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و سازمان بورس، مقابله با شایعات و همکاری با رسانه‌ها برای تحلیل واقع گرایانه شرایط و جلوگیری از ترس.

تعطیلی موقت بورس در شرایط بحرانی در بسیاری از کشور‌های توسعه یافته اقدامی متداول و عقلانی برای مدیریت شوک‌های اقتصادی و روانی است. مهم آن است که این تعطیلی کوتاه مدت، محدود، برنامه ریزی شده و شفاف باشد و سازوکار بازگشایی به صورت تدریجی، هدفمند و با ابزار‌های مکمل انجام شود از طرفی دسترسی مردم به نقدینگی حفظ شود بدون آنکه بازار‌های طلا و ارز آسیب ببینند در نهایت، بازار سرمایه ایران باید مانند سایر ارکان اقتصادی کشور، دارای سناریو‌های بحران و پیش‌بینی پذیری بالا باشد تا در شرایط سخت نیز بتواند نقش مولد خود را حفظ کند.

منبع: دنیای اقتصاد