آیت الله خامنه‌ای جلوی مخالفان داخلی مذاکره با آمریکا را گرفته است/ احتمال غنی سازی اورانیوم در کیش یا قشم!

آمریکا پیشنهاد موقتی در مذاکرات هسته‌ای ایران ارائه می‌دهد که اجازه غنی‌سازی محدود را می‌دهد.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی به بررسی پیشنهاد مکتوب دولت ترامپ به ایران پرداخته که در ادامه آمده است.

طرحی از سوی دولت ترامپ به ایران اجازه می‌دهد تا در سطوح پایین به غنی‌سازی اورانیوم ادامه دهد، در حالی که یک توافق گسترده‌تر برای مسدود کردن مسیر دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای در حال مذاکره است.

دولت ترامپ پیشنهادی ارائه کرده که بر اساس آن ایران می‌تواند به غنی‌سازی اورانیوم در سطوح پایین ادامه دهد، در حالی که آمریکا و سایر کشور‌ها در حال تدوین یک برنامه دقیق‌تر هستند تا مسیر ایران به سوی سلاح هسته‌ای را مسدود کنند، اما در عین حال به آن اجازه دسترسی به سوخت مورد نیاز برای نیروگاه‌های هسته‌ای جدید را بدهند.

این پیشنهاد به نوعی پل ارتباطی بین وضعیت فعلی، که ایران به سرعت در حال تولید اورانیوم نزدیک به سطح قابل استفاده در بمب است، و هدف نهایی آمریکا که توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران است، محسوب می‌شود.

بر اساس این طرح، آمریکا ساخت راکتور‌های هسته‌ای برای ایران را تسهیل می‌کند و در مورد ساخت تأسیسات غنی‌سازی تحت مدیریت یک کنسرسیوم متشکل از کشور‌های منطقه مذاکره خواهد کرد. به محض اینکه ایران شروع به دریافت مزایای ناشی از این تعهدات کند، باید تمام فعالیت‌های غنی‌سازی در کشور را متوقف کند.

طرح اولیه این توافق بالقوه، که توسط مقامات ایرانی و اروپایی به شرط ناشناس ماندن تشریح شد، آخر هفته گذشته به ایران ارائه شد. مقامات تهران روز دوشنبه اشاره کردند که پاسخ ایران طی چند روز آینده ارائه خواهد شد.

این اولین نشانه ملموس از زمان ریاست‌جمهوری ترامپ است که نشان می‌دهد آمریکا و ایران ممکن است بتوانند راهی برای مصالحه پیدا کنند تا از یک جنگ احتمالی منطقه‌ای بر سر بلندپروازی‌های تهران برای ساخت سلاح هسته‌ای جلوگیری شود.

اما جزئیات همچنان مبهم است، دو طرف در مورد بسیاری از عناصر یک توافق اختلاف نظر دارند، و سیاست‌های داخلی هر دو طرف پیچیده است. ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود، توافقی را که تحت ریاست باراک اوباما برای جلوگیری از توانایی ایران در تولید بمب هسته‌ای منعقد شده بود، لغو کرد.

حداقل در سال‌های اولیه اجرای این طرح پیشنهادی، که تأسیسات جدید غنی‌سازی برای تولید سوخت نیروگاه‌ها با همکاری کشور‌های عربی ساخته می‌شود، ایران اجازه خواهد داشت به غنی‌سازی اورانیوم در سطوح پایین ادامه دهد، علیرغم پست ترامپ در شبکه‌های اجتماعی روز دوشنبه که گفته بود آمریکا «اجازه هیچ گونه غنی‌سازی اورانیومی را نخواهد داد.» (ممکن است او به شرایط مرحله پایانی توافق بالقوه اشاره داشته باشد، نه دوره موقت.) 

ایده کنسرسیوم منطقه‌ای اساساً ایران را در آغوشی تنگ با کشور‌هایی مانند آمریکا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و دیگران قرار می‌دهد و تولید سوخت هسته‌ای کم‌عیار برای نیروگاه‌ها را ممکن می‌سازد، در حالی که تلاش می‌شود تا اطمینان حاصل شود که ایران به طور مستقل سوخت مورد نیاز برای بمب را غنی‌سازی نمی‌کند.

اما یک سؤال کلیدی بی‌پاسخ این است که آیا رهبری ایران با یک توافق نهایی که در آن هیچ سوخت هسته‌ای در خاک ایران تولید نشود، موافقت خواهد کرد؟ عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز سه‌شنبه گفت: «ما به اجازه هیچ‌کس برای غنی‌سازی اورانیوم نیاز نداریم».

واکنش‌های منطقه‌ای و چالش‌های پیش‌رو

اسرائیل نیز نسبت به هر توافقی که به ایران امکان حفظ توانایی‌های هسته‌ای را بدهد، به شدت بدبین است. اسرائیل بار‌ها اشاره کرده که زمان حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران فرا رسیده است و به سیستم‌های دفاع هوایی ضعیف‌شده تهران و ضعف متحدان منطقه‌ای آن مانند حماس و حزب‌الله استناد می‌کند.

با این حال، ایران همچنان دارای زرادخانه‌ای قدرتمند از تسلیحات متعارف، از جمله موشک‌های بالستیک است که می‌تواند اسرائیل، همسایگان خلیج‌فارس و پایگاه‌های آمریکا در منطقه را تهدید کند.

مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که در صورت حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای آنها، با قدرت پاسخ خواهند داد، از توافق عدم اشاعه خارج خواهند شد و دسترسی بازرسان بین‌المللی به سایت‌ها را قطع می‌کنند.

ابهامات در پیشنهاد آمریکا

متن این پیشنهاد جدید، که توسط استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در خاورمیانه تهیه شده، در مورد بسیاری از مهم‌ترین مسائل به صورت مبهم نوشته شده است، که نشان می‌دهد مذاکرات زیادی در پیش است. به گفته مقامات ایرانی و اروپایی، به عنوان مثال، مشخص نیست که آیا این توافق با استانداردی که ترامپ هفته گذشته اعلام کرد (یعنی «بتوانیم هرچه بخواهیم بگیریم و هرچه بخواهیم منفجر کنیم») مطابقت دارد یا خیر. مقامات ارشد ایرانی درگیر در مذاکرات این اظهارات پرطمطراق را «توهم» خوانده‌اند.

عراقچی روز دوشنبه در حاشیه جلسات خود در مصر گفت که ایران «به زودی پاسخ مناسبی به آمریکا خواهد داد. بدون احترام به حق غنی‌سازی اورانیوم، هیچ توافقی وجود نخواهد داشت.»

او افزود که به یک پیشرفت دیپلماتیک برای جلوگیری از بحران‌های بیشتر اطمینان دارد.

برخی جزئیات این پیشنهاد پیش‌تر توسط آکسیوس گزارش شده بود.

واکنش کاخ سفید

کارولین لوویت، سخنگوی کاخ سفید، روز دوشنبه در پاسخ به سؤال درباره طرح ویتکوف گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ به وضوح اعلام کرده که ایران هرگز نباید به بمب هسته‌ای دست یابد.»

او در بیانیه‌ای به نیویورک تایمز افزود: «فرستاده ویژه ویتکوف یک پیشنهاد دقیق و قابل قبول به ایران ارسال کرده است، و پذیرش آن به نفع آنهاست. به احترام فرآیند جاری مذاکره، دولت در مورد جزئیات این پیشنهاد به رسانه‌ها اظهارنظر نخواهد کرد.»

چشم‌انداز توافق

هرگونه پیشرفت در این مذاکرات می‌تواند یک پیروزی دیپلماتیک برای ترامپ باشد، چرا که تلاش‌های او برای مذاکره آتش‌بس در جنگ روسیه و اوکراین با شکست مواجه شده است. دیپلماسی او با ایران نیز غیرمنتظره بوده: پس از خروج از توافق هسته‌ای دوران اوباما، او در اوایل سال ۲۰۲۰ دستور ترور یکی از ژنرال‌های ارشد ایران را صادر کرد. در مقابل، مقامات آمریکا ایران را متهم کرده‌اند که در جریان مبارزات انتخاباتی ترامپ در سال ۲۰۲۴ قصد ترور او را داشته است. ایران این اتهامات را رد کرده است.

چالش‌های فنی و سیاسی

به گفته دو مقام ایرانی، پیشنهاد دولت ترامپ به وضوح مشخص نکرده که دقیقاً چه اقداماتی برای برچیدن برنامه هسته‌ای ایران لازم است. ایران میلیارد‌ها دلار در ساخت دو تأسیسات اصلی هسته‌ای خود، نطنز و فردو، و توسعه برنامه پیشرفته هسته‌ای سرمایه‌گذاری کرده است، که آن را منبعی برای افتخار ملی می‌داند. بستن این تأسیسات می‌تواند تحقیرآمیز باشد و توجیه آن دشوار است.

این تأسیسات همچنین صد‌ها دانشمند، از جمله برخی از بااستعدادترین افراد کشور را استخدام کرده‌اند، و دولت نگران است که در صورت بیکاری آنها و انتظار برای شکل‌گیری کنسرسیوم جدید، بسیاری از این افراد ایران را ترک کنند. اسرائیل در طول سال‌ها چندین دانشمند هسته‌ای برجسته، از جمله محسن فخری‌زاده، را ترور کرده است.

مسئله تحریم‌ها

این پیشنهاد مشخص نکرده که کدام یک از صد‌ها تحریم علیه ایران در صورت توافق نهایی لغو خواهند شد. ایران به آمریکا اعلام کرده که برای امضای هر توافقی، تمام تحریم‌ها باید لغو شوند، نه فقط تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای.

مقامات ایرانی گفتند که بدون کاهش موازی تحریم‌ها، هیچ اقدامی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای خود انجام نخواهند داد، به ویژه کاهش یا صادرات ذخیره عظیم اورانیوم غنی‌سازی‌شده که به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در صورت تصمیم به ساخت سلاح، امکان تولید ۱۰ بمب را فراهم می‌کند.

عدم اعتماد به ترامپ

مقامات ایرانی گفتند که به دلیل خروج یکجانبه ترامپ از توافق هسته‌ای دوران اوباما و اظهارات متناقض مقامات آمریکایی در مذاکرات هفته‌های اخیر، به ترامپ اعتماد ندارند. یکی از مسائل مورد بحث در تهران این است که واشنگتن چه تضمین‌هایی ارائه می‌دهد که ترامپ یا جانشینانش در آینده ایران را از کنسرسیوم اخراج نکنند.

استراتژی ویتکاف

اگرچه نتیجه مذاکرات هنوز مشخص نیست، اما استراتژی ویتکاف در حال آشکار شدن است.

کنسرسیوم پیشنهادی او سوخت هسته‌ای را برای ایران و هر یک از همسایگانش که علاقه‌مند به توسعه برنامه‌های انرژی هسته‌ای غیرنظامی یا تحقیقاتی هستند، تأمین خواهد کرد. این بازیگران متعدد بر یکدیگر نظارت خواهند داشت و همچنین تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) قرار خواهند گرفت، که مسئول نظارت بر سوخت هسته‌ای در سراسر جهان است و در صورت انحراف سوخت به سمت برنامه‌های تسلیحاتی، باید هشدار دهد.

اما این پیشنهاد به وضوح مشخص نکرده که تأسیسات غنی‌سازی دقیقاً در کجا واقع خواهد شد، اگرچه آمریکا گفته است که نمی‌تواند در ایران باشد. مقامات ایرانی همچنان اصرار دارند که این تأسیسات باید در خاک آنها باشد، زیرا آنها تحت معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) از حق غنی‌سازی سوخت هسته‌ای چشم‌پوشی نخواهند کرد.

گزینه جزایر خلیج‌فارس

اگرچه در پیشنهاد آمریکا اشاره نشده، اما مقامات عمانی و سعودی در مورد ساخت تأسیسات غنی‌سازی در یک جزیره در خلیج‌فارس بحث کرده‌اند. این می‌تواند به هر دو طرف یک نقطه مشترک برای مذاکره بدهد: ایرانیان می‌توانند بگویند که هنوز در حال غنی‌سازی اورانیوم هستند، و آمریکایی‌ها می‌توانند ادعا کنند که غنی‌سازی در خاک ایران انجام نمی‌شود.

دو مقام ایرانی گفتند که کشورشان به پذیرش ایده کنسرسیوم تمایل دارد، زیرا دولت نمی‌خواهد مذاکرات شکست بخورد. اما آنها گفتند که مذاکره‌کنندگان قصد دارند در دور بعدی مذاکرات برای اینکه این جزیره متعلق به خودشان باشد، چانه‌زنی کنند. آنها ممکن است جزایر کیش یا قشم در خلیج‌فارس را پیشنهاد دهند، اگرچه گزینه‌های دیگری نیز مطرح شده است.

واکنش اسرائیل و مخالفان داخلی

ناشناخته دیگر این است که اسرائیل چگونه به پیشنهاد آمریکا واکنش نشان خواهد داد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ترامپ را تحت فشار گذاشته تا به او در حمله به تأسیسات ایران بپیوندد، اما ترامپ اخیراً گفته که این اقدام در زمانی که او درگیر مذاکرات است، «نامناسب» است.

در ایران، همانند آمریکا، اقلیتی از سیاستمداران تندرو به شدت با هرگونه امتیاز به آمریکا مخالفند. آنها به طور علنی شرایط پیشنهاد آمریکا را شکست خوانده‌اند و پیشنهاد کرده‌اند که ایران از مذاکرات خارج شود. اما این سیاستمداران نفوذ چندانی ندارند، زیرا رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله علی خامنه‌ای، چراغ سبز برای ادامه مذاکرات با هدف دستیابی به یک توافق را نشان داده است.

تحلیل نهایی

برخی تحلیلگران ایده کنسرسیوم را برد-برد توصیف کرده‌اند، چرا که به ایران اجازه می‌دهد وجهه خود را حفظ کند و به متحدان منطقه‌ای و بازرسان آمریکایی اجازه می‌دهد مستقیماً در فعالیت‌های هسته‌ای ایران مشارکت داشته باشند. همچنین نگرانی آمریکا از یک رقابت منطقه‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم را از بین می‌برد.

علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بین‌المللی بحران، گفت: «اما حتی اگر طرف‌ها روی این مفهوم توافق کنند، هنوز باید جزئیات را روشن کنند. آنها به یک راه‌حل موقت نیز نیاز دارند، زیرا احتمالاً راه‌اندازی یک کنسرسیوم عملی چند سال طول خواهد کشید.»

او افزود که تا زمانی که دو طرف در مورد مسائل اصلی—یعنی اینکه آیا ایران می‌تواند اورانیوم غنی‌سازی کند—اختلاف نظر دارند، یک توافق نهایی دور از دسترس است و در بهترین حالت، دو طرف می‌توانند بر روی سندی که چارچوب‌های کلی یک توافق آینده را مشخص می‌کند، توافق کنند.