آیت الله خامنه‌ای فرمانی برای ساخت بمب اتمی نداده است/ «دکترین موزاییکی» باعث بقای نظام ایران در جنگ شد

پس از حمله به عراق در سال ۲۰۰۳، سپاه «دکترین موزاییکی» را به اجرا گذاشت — طرحی برای تضمین بقای نظام.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، سایت «رولینگ استون» در مقاله‌ای به بررسی وضعیت برنامه هسته‌ای بعد از حملات رژیم صهیونیستی و آمریکا پرداخته که در ادامه آمده است.

لازم به ذکر است انتشار مقالات اتاق فکر‌های خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.

بر اساس گزارش منابع متعدد به «رولینگ استون»، ایران حتی پس از دستور حملات هوایی دونالد ترامپ به تاسیسات هسته‌ای این کشور، همچنان دارای اجزای لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای است. در همین حال، جناح‌های نظامی‌گرای ناراضی در آستانه کسب کنترل بیشتر هستند.

ترامپ اصرار دارد که حملات آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران باعث «نابودی کامل» شده است و رسانه‌ها را به دلیل زیر سوال بردن این روایت مورد حمله قرار داده است. این در حالی است که یک گزارش درزکرده از سازمان اطلاعات دفاعی (DIA) ادعا‌های دولت را رد می‌کند.

با توجه به سوالات بی‌پاسخ درباره جنبه‌های پنهانی برنامه هسته‌ای ایران، ادعا‌های قطعی کمی درباره زمانبندی ساخت بمب توسط ایران — یا حتی تصمیم این کشور برای انجام چنین کاری — وجود دارد.

تغییر ایدئولوژیک در حکومت ایران

حملات اسرائیل و آمریکا باعث بازآرایی ایدئولوژیک در درون حکومت ایران شد. مهم‌تر از همه، نخبگان حامی سیاست «صبر راهبردی» — که یکی از اجزای کلیدی آن کنار گذاشتن برنامه تسلیحات هسته‌ای برای جلوگیری از درگیری مستقیم با غرب بود — اکنون بی‌اعتبار شده‌اند.

«نیکول گراجوسکی»، پژوهشگر برنامه سیاست هسته‌ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی و متخصص ایران، می‌گوید: «اکنون ممکن است تندرو‌ها در نظام در حال صعود باشند، زیرا بسیاری از انتقاد‌های آنها نسبت به تلاش‌های دیپلماتیک و حل مذاکره‌ای مسئله هسته‌ای اساساً تأیید شده است. نظام تحت فشار و محدودیت‌های شدیدی قرار دارد، حالا که از نظر نظامی تضعیف شده — و این را هم اضافه کنید که اسرائیل ثابت کرده می‌تواند بر حریم هوایی آنها مسلط شود. شاید این پایان «صبر راهبردی» نباشد، اما انتقال به فضای سیاسی بسیار تندروتر و مخفی‌کارانه‌تر است.»

علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید: محدودیتی برای آنچه اسرائیل و آمریکا درباره تأثیر واقعی حملاتشان می‌دانند وجود دارد. این بحران اکنون بسیار پیچیده‌تر شده است. قطعاً به هیچ وجه حل نشده است.

عدم توافق درباره گام بعدی

هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که طرف‌های درگیر درباره آنچه می‌خواهند در آینده اتفاق بیفتد، توافق داشته باشند. اسرائیل که می‌گوید هدف اصلی حمله‌اش جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بوده، همچنین ایرانیان را به سرنگونی حکومتشان تشویق کرده است.

ترامپ نیز — مانند سیاستمداران جنگ‌طلب حزب جمهوری‌خواه — «تغییر رژیم» را به عنوان راه‌حل نهایی بحران مطرح کرد، اما اکنون دولت او می‌گوید امیدوار است به مذاکرات بازگردد.

توانایی هسته‌ای ایران: چه چیزی باقی مانده است؟

ساخت سلاح هسته‌ای نیاز به دسترسی به اورانیوم، توانایی استخراج و فرآوری آن به حالت گازی، ساخت و راه‌اندازی سانتریفیوژ‌ها برای غنی‌سازی مواد رادیواکتیو به درجه خلوص بالا، و تخصص فنی برای ساخت یک دستگاه دارد.

مواد شکافت‌پذیر برای مصارف غیرنظامی تا خلوص پایین (حدود ۵ درصد) غنی‌سازی می‌شوند، در حالی که مصارف تسلیحاتی نیاز به اورانیوم بسیار غنی‌شده (HEU) با خلوص ۹۰ درصد یا بیشتر دارند.

فرزان ثابت، پژوهشگر مرکز حکمرانی جهانی می‌گوید: مطمئن نیستم که طراحی خود حملات چقدر خوب بوده تا تمام بخش‌های توانایی ایران برای ساخت یک دستگاه با اورانیوم درجه تسلیحاتی را به سرعت کاملاً از بین ببرد. تا زمانی که داده‌های بیشتری نداشته باشیم، کمی شک‌دارم.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در گزارش ۳۱ مه خود اشاره کرد که ایران در حال ذخیره‌سازی اورانیوم بسیار غنی‌شده و انجام فعالیت‌های «غیرقانونی» دیگر است.

تحلیلگران موسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) در بررسی گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نوشتند: ایران می‌تواند ذخیره فعلی اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده خود را در تاسیسات غنی‌سازی سوخت فردو در سه هفته به ۲۳۳ کیلوگرم (۵۱۳ پوند) اورانیوم درجه تسلیحاتی (WGU) تبدیل کند — مقدار کافی برای ۹ سلاح هسته‌ای.

آیا ایران قصد ساخت بمب دارد؟

یافته‌هایی مانند این مبنای ادعا‌هایی شد که ایران نزدیک به دستیابی به سلاح هسته‌ای است، اما آیا واقعاً در تلاش برای این کار بود؟ این مسئله به اندازه توانایی فنی، به قصد سیاسی نیز بستگی دارد.

نه مقامات اسرائیلی و نه آمریکایی هیچ مدرک مستقیمی ارائه نکرده‌اند که نشان دهد ایران از زمان حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ (که موجب درگیری فعلی اسرائیل با ایران شد)، ساخت بمب را آغاز کرده است. در واقع، «تولسی گابارد»، مدیر کل اطلاعات ملی آمریکا، در مارس گفت که جامعه اطلاعاتی آمریکا «به این ارزیابی ادامه می‌دهد که ایران در حال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، برنامه تسلیحات هسته‌ای را که در سال ۲۰۰۳ متوقف کرد، مجدداً تأیید نکرده است.».

اما او پس از انتقادات ترامپ و وفاداران به جنبش MAGA، موضع عمومی خود را تغییر داد و اخیراً در اکس (توییتر) نوشت: ایران در نقطه‌ای است که می‌تواند در صورت تصمیم به تکمیل مونتاژ، در عرض چند هفته تا چند ماه یک سلاح هسته‌ای تولید کند.

خروج بازرسان آژانس: تهدید ایران

پیش از حملات، یک رژیم نظارتی و بازرسی قوی برای رصد برنامه هسته‌ای ایران ضروری بود. تحلیلگران ISIS تأکید کردند که برای پیش‌روی، «نیاز فوری این است که بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قلب روابط با ایران قرار گیرد و تأکید شود که هرگز به ایران اجازه داده نخواهد شد به سلاح هسته‌ای دست یابد.»

مقامات ایرانی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اخراج کردند. مشخص نیست که آیا این اقدام به عنوان اهرم فشاری در مذاکرات احتمالی آینده در نظر گرفته شده است یا خیر، اما جامعه بین‌المللی دید خود را نسبت به برنامه هسته‌ای ایران از دست می‌دهد — در حالی که فشار داخلی برای «شکستن محدودیت‌ها» و تلاش سریع برای ساخت سلاح، بحرانی می‌شود.

سانتریفیوژ‌های پیشرفته: تهدید باقی‌مانده

در سال ۲۰۱۸، ترامپ از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ باراک اوباما با ایران خارج شد. این معاهده که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نام داشت، برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران طراحی شده بود.

برجام محدودیت‌هایی بر تعداد سانتریفیوژ‌های قابل بهره‌برداری ایران اعمال کرد و به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه داد تا پایبندی ایران به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را تأیید کند. 

پس از خروج آمریکا از این توافق — که توسط تمام پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا امضا شده بود — ایران تا سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به تعهدات خود پایبند ماند، تا زمانی که اسرائیل به یک کارخانه تولید سانتریفیوژ حمله کرد. تهران سپس مانع از نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر این سایت شد.

واعظ می‌گوید: ما می‌دانستیم که آنها صد‌ها سانتریفیوژ پیشرفته تولید کرده‌اند. فقط نمی‌دانستیم کجا هستند.

در تحلیلی که سه‌شنبه منتشر شد، ISIS ادعا کرد که «به طور کلی، حملات اسرائیل و آمریکا برنامه غنی‌سازی سانتریفیوژ ایران را به طور مؤثر نابود کرده است.»، اما همچنین اشاره کرد: با این حال، باقیمانده‌هایی مانند ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد، ۲۰ درصد و ۳ تا ۵ درصد غنی‌شده و سانتریفیوژ‌های ساخته‌شده، اما هنوز نصب‌نشده در نطنز یا فردو وجود دارند. این بخش‌های نابودنشده یک تهدید هستند، زیرا می‌توانند در آینده برای تولید اورانیوم درجه تسلیحاتی استفاده شوند.

سناتور «کریس مورفی» پس از دریافت یک جلسه توجیهی محرمانه درباره حملات، به خبرنگاران گفت: شما نمی‌توانید یک برنامه را «نابود» کنید اگر هنوز هم سانتریفیوژ‌ها و اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد وجود داشته باشد.

واعظ خاطرنشان می‌کند که اگر ایران مصمم به ساخت بمب هسته‌ای باشد، مانع ممکن است به اندازه‌ای که برخی سیاستمداران ادعا می‌کنند، بالا نباشد: چند ده سانتریفیوژ پیشرفته می‌تواند در یک اتاق نسبتاً کوچک جای گیرد و هیچ ردپای قابل تشخیصی ندارد. اگر ذخیره ۶۰ درصدی به عنوان ماده اولیه وجود داشته باشد، می‌توان از آن برای غنی‌سازی تا ۹۰ درصد استفاده کرد.

او به «رولینگ استون» می‌گوید: با ذخیره ۶۰ درصدی خود، آنها می‌توانند در شش روز مواد شکافت‌پذیر کافی برای یک سلاح هسته‌ای به دست آورند، و در کمتر از یک ماه به اندازه کافی برای یک زرادخانه داشته باشند.

آیا ایران تصمیم به ساخت بمب گرفته است؟

اما حتی اگر ایران مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را حفظ کرده باشد، لزوماً به این معنی نیست که تصمیم به انجام این کار گرفته است — و تفاوت قابل توجهی بین ساخت یک دستگاه کارکردی و ایجاد چندین کلاهک هسته‌ای عملیاتی برای ایجاد یک بازدارندگی معتبر وجود دارد.

ثابت می‌گوید: مطمئن نیستم که آنها برنامه‌ای برای نحوه انجام دیپلماسی داشته باشند. مطمئن نیستم که برنامه‌ای برای وضعیت نهایی که می‌خواهند و امتیازاتی که حاضرند بدهند داشته باشند.

واعظ نتیجه‌گیری می‌کند: نتیجه نهایی این است که توانایی هسته‌ای ایران کاهش یافته، اما قصد آن برای دستیابی به سلاح هسته‌ای افزایش یافته است.

واکنش ایران: تشدید کنترل سپاه

صرف‌نظر از افزایش یا عدم افزایش قصد ایران، قطعاً تغییر رژیمی رخ نداده است. در پی حملات آمریکا و اسرائیل، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) — شاخه نظامی مسئول حفاظت از حکومت ایران — کنترل خود را بر کشور تشدید کرده است.

ایرانیان علیرغم نارضایتی گسترده از «نظام»، عمدتاً حول پرچم کشور متحد شدند — و نظام با ادامه عملکرد خود علیرغم حملات اسرائیل به رهبری آن، انعطاف‌پذیری خود را ثابت کرد.

دکترین موزاییکی: تضمین بقای نظام

پس از حمله به عراق در سال ۲۰۰۳، سپاه «دکترین موزاییکی» را به اجرا گذاشت — طرحی برای تضمین بقای نظام.

ثابت می‌گوید: ایده دکترین موزاییک بر اساس تهدید یک حمله — حمله و اشغال به سبک عراق توسط آمریکا، که آنها انتظارش را داشتند — شکل گرفت. آنها فهمیدند که رهبری می‌تواند از طریق ترور یا حملات دقیق، سرنگون شود.

به گفته او، این دکترین توانایی مقر‌های منطقه‌ای و استانی سپاه را برای مسئولیت‌پذیری در امنیت محلی ایجاد کرد.

پاسخ ایران: محدود و حساب‌شده

اسرائیل در اواسط ژوئن و با آغاز «عملیات شیر خیزان»، فرماندهان ارشد سپاه را ترور کرد. بسیاری از این افراد، رهبران باتجربه‌ای بودند که به طور کامل در استراتژی «صبر راهبردی» سرمایه‌گذاری کرده بودند — استراتژی که پس از ترور سردار قاسم سلیمانی توسط آمریکا در سال ۲۰۲۰، بخش مرکزی پاسخ ایران بود.

ثابت می‌گوید:آنها می‌خواستند زمان بخرند تا درباره پاسخی متناسب فکر کنند، در حالی که از نیاز به واکنش ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش جلوگیری کنند.

یک هفته پس از ترور سلیمانی، ایران حملات محدودی به تاسیسات آمریکایی در عراق انجام داد — که از قبل به طور گسترده اعلام شده بود.

جنگ در عصر رسانه‌های اجتماعی

«متیو فورد»، نویسنده کتاب «جنگ در عصر گوشی‌های هوشمند» و استاد مطالعات جنگ در دانشگاه دفاع سوئد، می‌گوید که رسانه‌های اجتماعی یک جبهه کلیدی در این درگیری بوده‌اند و ارتش‌های مدرن در نحوه تعامل با آن پیچیده‌تر شده‌اند.

او به ویژه به نمایش آنلاین توانایی‌های اطلاعاتی و نظامی اسرائیل در طول عملیات شیر خیزان اشاره می‌کند. در واقع، همانطور که «رولینگ استون» گزارش داده، ترامپ ظاهراً پس از دیدن نحوه پوشش عملیات اسرائیل در فاکس نیوز، نظر خود را درباره درگیر شدن در این درگیری تغییر داد.

نتیجه‌گیری: آیا حملات مؤثر بودند؟

استراتژی اطلاعاتی از بالا به پایین دولت‌ها برای کنترل روایت به طور فزاینده‌ای در عصر «رسانه‌های مشارکتی» دشوار شده است.

در حالی که دولت ترامپ ممکن است در یک مناظره عمومی پیروز شود — علیرغم گیر کردن در ادعای «نابودی کامل» در تاسیسات فردو — این پرسش بزرگ‌تر را مبهم می‌کند: آیا حملات به متقاعد کردن ایران برای کنار گذاشتن سلاح هسته‌ای کمک می‌کنند؟

پاسخ این سوال نه در یک کنفرانس مطبوعاتی و نه در یک پست رسانه‌ای اجتماعی یافت می‌شود.