ابتکارات بانک توسعه تعاون در بانکداری اسلامی؛ از آموزش فراگیر تا شفافیت مالی

اقتصاد۲۴- بانکداری اسلامی صرفاً حذف «ربا» از مناسبات مالی نیست؛ بلکه نظامی است مبتنی بر عدالت، شفافیت، اخلاق و مشارکت واقعی در سود و زیان فعالیت‌های اقتصادی. چنین رویکردی نه‌تنها در خدمت نیاز‌های روزمره مردم قرار دارد، بلکه می‌تواند به تحقق توسعه پایدار، کاهش فاصله طبقاتی و حمایت از تولید ملی نیز کمک کند.

در این میان، بانک توسعه تعاون به عنوان تنها بانک توسعه‌ای کشور با مأموریت ویژه در حوزه تعاون، نقشی پیشگام در عملیاتی‌سازی بانکداری اسلامی ایفا کرده است.

ریشه‌های بانکداری اسلامی و اهمیت قانون ۱۳۶۲

قانون عملیات بانکی بدون ربا پاسخی بود به یک مطالبه تاریخی: سازگاری نظام بانکی با احکام شرع و تحقق عدالت اقتصادی. این قانون با بهره‌گیری از عقود اسلامی مانند مضاربه، مشارکت مدنی، مرابحه، جعاله و اجاره به شرط تملیک، الگوی تازه‌ای برای ارائه خدمات بانکی طراحی کرد.

بسیاری از اندیشمندان اقتصادی معتقدند این قانون، در واقع پلی میان اقتصاد اسلامی و نیاز‌های روزآمد جامعه ایجاد کرد. به همین دلیل، تصویب آن را باید نقطه عطفی در تاریخ نظام بانکی ایران دانست. امروز نیز با گذشت چهار دهه، همچنان این قانون مبنای اصلی فعالیت‌های بانکی در کشور است و روز دهم شهریور فرصتی برای مرور دستاورد‌ها و بازاندیشی در چالش‌ها و ظرفیت‌های پیش‌رو محسوب می‌شود.

جایگاه جهانی بانکداری اسلامی

بانکداری اسلامی محدود به ایران یا کشور‌های مسلمان نیست. بسیاری از نظام‌های مالی در جهان - از خاورمیانه تا اروپا و حتی آمریکا- به تدریج به اهمیت ابزار‌های مالی اسلامی پی برده‌اند. گسترش صکوک اسلامی، راه‌اندازی بانک‌های اسلامی در لندن، کوالالامپور و دبی و استقبال صندوق‌های سرمایه‌گذاری جهانی از ابزار‌های مبتنی بر شریعت، نشان می‌دهد که بانکداری اسلامی امروز یک گزینه مترقی بین‌المللی است.

این روند جهانی به ایران فرصت می‌دهد تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی و فقهی خود، در صف مقدم نوآوری‌های بانکداری اسلامی قرار گیرد. در این مسیر، بانک توسعه تعاون با بهره‌گیری از رویکرد توسعه‌ای و تمرکز بر بخش تعاونی می‌تواند الگوی تازه‌ای را به منطقه و جهان معرفی کند.

مأموریت توسعه‌ای بانک توسعه تعاون در چارچوب بانکداری اسلامی

بانک توسعه تعاون تنها بانک تخصصی بخش تعاون است و مأموریت اصلی آن نه صرفاً کسب سود، بلکه توانمندسازی تعاونی‌ها، حمایت از اشتغال‌زایی، توسعه مناطق محروم و توزیع عادلانه منابع مالی است. چنین مأموریتی به‌طور طبیعی با فلسفه بانکداری اسلامی پیوند می‌خورد؛ چراکه هدف بانکداری اسلامی نیز توزیع عادلانه ثروت، حذف ربا و مشارکت واقعی در فعالیت‌های اقتصادی است.

مدیران بانک توسعه تعاون بار‌ها تأکید کرده‌اند که اصول فقهی و قواعد شرعی به صورت جدی در عملیات اعتباری و تسهیلاتی بانک رعایت می‌شود. تشکیل کمیته‌های فقهی، آموزش گسترده کارکنان در حوزه عقود اسلامی و الزام شعب به توضیح شفاف شرایط قرارداد‌ها برای مشتریان، از جمله اقداماتی است که در این راستا انجام شده است.

آموزش و نهادینه‌سازی فرهنگ بانکداری اسلامی در بانک توسعه تعاون

یکی از ابتکارات مهم بانک توسعه تعاون، تدوین و اجرای برنامه جامع و فراگیر آموزش بانکداری اسلامی است. این برنامه که از سال ۱۴۰۰ آغاز شد، همه مدیران و کارکنان بانک را تحت پوشش قرار داده و بر آموزش ترکیبی (آنلاین، آفلاین، فیلم آموزشی، وبینار و آزمون‌های مستمر) تکیه دارد.

هدف اصلی این طرح نیز توزیع برابر فرصت آموزش و تحقق عدالت آموزشی است، به گونه‌ای که همه کارکنان، صرف‌نظر از جایگاه سازمانی و موقعیت جغرافیایی، به دانش بانکداری اسلامی دسترسی داشته باشند. این اقدام نشان می‌دهد بانک توسعه تعاون تنها به اجرای ظاهری قانون بسنده نکرده، بلکه تلاش دارد با ارتقای دانش و فرهنگ سازمانی، بانکداری اسلامی را به یک «باور نهادی» تبدیل کند.

ابتکار بانک توسعه تعاون در مدیریت ریسک

یکی از نقاط قوت بانکداری اسلامی، توجه به مدیریت ریسک در عقود و قراردادهاست. بانک توسعه تعاون با بهره‌گیری از تجربه‌های بین‌المللی و دستورالعمل‌های هیأت خدمات مالی اسلامی (IFSB)، چارچوبی دقیق برای شناسایی و کنترل ریسک‌های اعتباری، بازار، نقدینگی و سرمایه‌گذاری طراحی کرده است.

به گفته کارشناسان، تفاوت مدیریت ریسک در بانکداری اسلامی با نظام‌های متعارف این است که در بانکداری اسلامی، قرارداد‌ها مبتنی بر مشارکت واقعی هستند و بانک نمی‌تواند بدون پذیرش بخشی از ریسک، تنها به سودآوری فکر کند. این ویژگی، از یک‌سو باعث شفافیت بیشتر و از سوی دیگر موجب انگیزه تولید واقعی در اقتصاد می‌شود.

شفافیت و اخلاق، دو رکن اساسی بانکداری اسلامی در بانک توسعه تعاون

بانکداری اسلامی صرفاً یک چارچوب حقوقی نیست؛ بلکه بر اخلاق حرفه‌ای، شفافیت و اعتماد عمومی استوار است. بانک توسعه تعاون در سال‌های اخیر کوشیده است با پرهیز از معاملات پرریسک و سوداگرانه، فعالیت‌های خود را در چارچوب تولید و خدمات واقعی متمرکز کند.

تشکیل کمیته‌های فقهی و کارشناسی، انتشار بروشور‌ها و فیلم‌های آموزشی برای مشتریان و الزام شعب به توضیح کامل محتوای قراردادها، نشان‌دهنده اهتمام بانک به شفاف‌سازی فرآیند‌های بانکی است. همین موضوع موجب شده حسابرسان و نهاد‌های نظارتی، بار‌ها عملکرد بانک توسعه تعاون را مورد تأیید قرار دهند.

نقش بانک توسعه تعاون در عدالت مالی و حمایت از تولید

بانکداری اسلامی به دنبال ایجاد عدالت اجتماعی است. بانک توسعه تعاون با تمرکز بر بخش تعاونی، تسهیلات خرد و کلان متعددی در حوزه‌های کشاورزی، صنایع کوچک، مشاغل خانگی و طرح‌های ملی توسعه‌ای ارائه کرده است.

این رویکرد نه‌تنها به رونق تولید و اشتغال‌زایی کمک می‌کند، بلکه با توزیع منابع مالی در میان تعاونی‌ها و بنگاه‌های کوچک، از تمرکز ثروت در دست گروهی محدود جلوگیری می‌نماید. چنین عملکردی دقیقاً در راستای اهداف بانکداری اسلامی است.

البته باید اذعان داشت که نظام بانکداری اسلامی هنوز با چالش‌هایی روبه‌رو است: محدودیت برخی عقود در پاسخ‌گویی به نیاز‌های نوین مالی، ضعف در ابزار‌های نوآورانه و گاه فاصله میان عملیات بانکی و انتظارات شرعی. بانک توسعه تعاون نیز از این قاعده مستثنی نیست، اما با ابتکاراتی مانند آموزش فراگیر، مدیریت ریسک پیشرفته و تعامل با شورای فقهی بانک مرکزی، توانسته است بخشی از این چالش‌ها را پشت سر بگذارد.

آینده بانکداری اسلامی در گرو نوآوری مالی، هم‌افزایی میان متخصصان اقتصاد و فقه و توجه به نیاز‌های واقعی جامعه است. بانک توسعه تعاون با ماهیت توسعه‌ای خود می‌تواند به الگوی یک بانک اسلامی کارآمد و پایدار تبدیل شود.

دهم شهریور، روز بانکداری اسلامی، فرصتی برای مرور مسیر طی شده و تأمل در آینده است. بانک توسعه تعاون در این مسیر نه‌تنها یک بازیگر بانکی، بلکه یک نهاد توسعه‌ای و عدالت‌محور بوده است. این بانک با رعایت اصول شرعی، آموزش فراگیر، مدیریت ریسک نوین، شفافیت و توجه به اخلاق، کوشیده است معنای واقعی بانکداری اسلامی را در عمل نشان دهد.

بانکداری اسلامی زمانی به ثمر می‌نشیند که بانک‌ها تنها به حذف ربا اکتفا نکنند، بلکه با توزیع عادلانه منابع، حمایت از تولید و رعایت اصول اخلاقی، زمینه تحقق عدالت اجتماعی و توسعه پایدار را فراهم کنند. بانک توسعه تعاون با مأموریت ویژه در بخش تعاون، می‌تواند یکی از پیشتازان این مسیر باشد.