ابهام‌ها و شائبه‌ها درباره بازگشت ۲۱۱ اثر تاریخی ایران از چین/ ۱۵۱ اثر باستانی دیگر چه زمانی به چین رفته و کی باز می‌گردد؟

اقتصاد۲۴-   نگرانی‌ها درباره سرنوشت ۲۱۱ اثر نفیس تارخ ایران آنقدر زیاد شد، که سرانجام جبرئیل نوکنده، رییس کل موزه ملی ایران به حرف آمد. او گفته این آثار که آذر ۱۴۰۲، در دولت سیزدهم از ایران به چین فرستاده شده بودند، سرانجام در فروردین ۱۴۰۴به کشور بازگشتند. اظهارنظری که البته پرسش‌های زیادی را برانگیخته و نگرانی‌ها درباره وضعیت این آثار همچنان پابرجاست. چراکه مشخص نیست این آثار تحت چه قرارداد و چارچوب مشخصی برای نمایش به چین فرستاده شدند و چرا دوره نمایش آنها که قرار بود شش ماه باشد، حدود ۱۵ ماه به درازا کشید؟ 

چرا تا پیش از افشای اخباری درباره این آثار، رییس موزه ملی هیچ خبری از بازگشت آنها در فروردین ۱۴۰۴ نداده بود؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، ابتدا باید اصل این ماجرا را مرور کنیم و ببینیم که آثار تاریخی ایران چرا سر از چین در آورد و چگونه رفته‌رفته نگرانی‌ها درباره سرنوشت این آثار برانگیخته شد؟

در دولت سیزدهم، به پیشنهاد وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و تصویب هیات وزیران، ۲۱۱ اثر از دوره‌های مختلف تاریخ ایران برای نمایش به چین فرستاده شد.

قرار بود این آثار در نمایشگاهی با عنوان «شکوه ایران باستان» برای بازدید عموم به نمایش درآید. از جمله این آثار نفیس تاریخی-تمدنی ایران می‌توان به شیر زرین دوره هخامنشی، جام مارلیک دوره آهن ۲، کاسه شیشه‌ای دوره ساسانی از دیلمان گیلان و دو بشقاب نقره‌ای ساسانی، یکی ساده و دیگری پایه‌دار با نقش سوارکار، نیم تنه انسانی گچی حاجی‌آباد فارس و بسیاری آثار دیگر از دوره‌های مختلف تاریخ ایران از هخامنشی تا صفوی را در برمی‌گرفت.

همچنین سرستون گاو کاخ آپادانای تخت جمشید، نسخه اویغوری از مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، یک برگ نگارگری از خمسه نظامی و یک ورق نگارگری از سده ۱۶ و ۱۷ میلادی، به همراه مجسمه داریوش، پنج شی‌ای هستند که بازآفرینی شده و مولاژ آنها به نمایش گذاشته شد.

نخستین پرسش درباره رویکرد دولت سیزدهم نسبت به میراث تاریخی ایران است. عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دولت سیزدهم تلاش بسیاری داشت تا حریم آثار تاریخی را محدود کند و تا جای ممکن از میان ببرد. او حتی در مصاحبه‌ای در دی ماه ۱۴۰۲ علیه حریم مقبره کوروش در پاسارگاد صحبت کرده بود و گفته بود مثلا یک کشاورز به دلیل نزدیکی به حریم این منطقه تاریخی نمی‌تواند اتاقی در کنار طویله‌اش بسازد. حال چگونه این دولت با چنین نگاهی به میراث تاریخی-تمدنی ایران، ناگهان مدعی ارسال آثار تاریخی ایران در قالب سفیری فرهنگی به چین شد؟ شاید به همین دلایل بود که ارسال این آثار از همان ابتدا نگرانی برخی باستان‌شناسان و فعالان این حوزه را برانگیخت.

اما آنچه مشخص نیست آورده ایران از ارسال این حجم از آثار تاریخی نفیس به چین برای مدت بیش از ۱۵ ماه است. گرچه این آثار در وهله نخست می‌توانند سفیر فرهنگی-تمدنی برای ایران باشند، اما وقتی پای ۲۱۱ اثر از دوره آهن تا صفوی در میان است، باید نفع بسیار بیشتری حاصل ایران شود. اما مشخص نیست که چه سودی از ۱۵ نمایشگاه برگزار شده با آثار گران‌بهای ایران نسیب ایران شده و چه امتیازی از چینی‌ها بابت ارسال این آثار گرفته شده است؟

تاجایی که بررسی‌ها نشان می‌دهد، در ازای ارسال آثار گران بهای ایران، چینی‌ها ۸۰ قلم شیء متعلق به قرون ۱۷ تا ۲۰ به ایران فرستادند. آثاری در حد پارچه ابریشم یا ظروف تزیینی که با آنها نمایشگاهی کم‌رقم در سال ۱۴۰۲ در سعدآباد برگزار شد.

نمایشگاهی که به هیچ وجه در مقیاس نمایشگاه آثار ایران در چین نبود و طبق گزارش‌ها استقبالی هم از آن صورت نگرفت. این یعنی حتی تبادل آثار نیز به هیچ وجه در سطح برابری نبود و در حالی که ایران برخی از ارزشمندترین آثار تاریخ خود را به چین فرستاد، چینی‌ها اقدام متقابلی انجام ندادند.

نکته دیگر اینجاست که ایران به رویه خود ادامه داده و ۱۵۱ اثر دیگر را هم در دولت چهاردهم به چین فرستاده است. باز هم بدون آن که نفع مشخصی از این رویه عاید ایران شود.