ارمنستان ممکن است تحت فشار غرب با کریدور زنگزور موافقت کند/ ایران، روسیه و چین متضرر کریدور آمریکایی

«سید علی قائم مقامی» کارشناس مسائل ترکیه کریدور زنگزور می‌تواند حلقه اتصال جدیدی برای نفوذ آمریکا به آسیای میانه از طریق ترکیه، جمهوری آذربایجان و دریای خزر باشد. 

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «تام باراک»، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه و سفیر واشنگتن در ترکیه گفته است که یک شرکت خصوصی آمریکایی می‌تواند کنترل کریدور «زنگزور» را بر عهده بگیرد تا مذاکرات صلح بین باکو و ایروان پیشرفت داشته باشد.

باراک روز جمعه در نشست خبری در نیویورک به خبرنگاران گفت: «ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر ۳۲ کیلومتر جاده اختلاف دارند، اما این موضوع شوخی نیست. این اختلاف بیش از یک دهه است که ادامه دارد، فقط ۳۲ کیلومتر جاده.»

سفیر آمریکا در ترکیه در این باره افزود: «پس کاری که آمریکا انجام می‌دهد این است که می‌گوید: «ما کنترلش را می‌گیریم. این ۳۲ کیلومتر جاده را به ما برای مدت صد سال اجاره بدهید، و همه شما می‌توانید از آن استفاده کنید.»، اما این دیدگاه‌های قبیله‌ای همچنان پابرجاست و از بین نمی‌رود.»

علاوه بر این، نماینده آمریکا در این نشست خبری گفت که «ترکیه وسط این ماجرا قرار دارد»، با این که این کشور ارتباط مرزی با منطقه مذکور ندارد.

اظهارات باراک اولین تأیید رسمی است که دولت رئیس‌جمهور جدید آمریکا دونالد ترامپ پیشنهاد داده است تا این مسیر توسط یک شرکت تجاری خصوصی آمریکایی مدیریت شود که مثلاً نقش «ضامن بی‌طرف» را ایفا کند.

همزمان به این اظهارات دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا نیز اعلام کرده که ما موضوع میان ارمنستان و (جمهوری) آذربایجان را حل کردیم؛ به نظر می‌رسد که اقدامات ما نتایج خوبی را در بر داشته است!

در واکنش به ادعا‌های «تام باراک» سفیر آمریکا در ترکیه، «نازلی باغداساریان»، سخنگوی نخست وزیر ارمنستان امروز دوشنبه در پاسخ به سوال خبرگزاری «آرمن پرس» گفت: ارمنستان واگذاری کنترل قلمرو حاکمیتی خود به هیچ طرف ثالثی را مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار نمی‌دهد.

دولت «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه روز دوشنبه به خبرگزاری ریانووستی اعلام کرد که از گزارش‌ها درباره تمایل آمریکا برای مدیریت کریدور موسوم به زنگزور در ارمنستان بی‌اطلاع است.

با وجود این پیشتر یک منبع آگاه به وب‌سایت میدل ایست آی گفته است که در اصل این ترکیه بود که ایده مدیریت کریدور توسط یک شرکت خصوصی مورد تأیید هر دو طرف (ارمنستان و آذربایجان) را مطرح کرد. این منبع افزود: «با این حال، طرف ارمنی درخواست کرد که این شرکت در بخش نخجوانی کریدور هم فعالیت داشته باشد که این موضوع برای باکو پذیرفتنی نبود.»

سخنگوی نخست وزیر ارمنستان در واکنش به موضع اعلامی «توماس باراک» سفیر آمریکا در ترکیه و فرستاده ویژه این کشور در امور سوریه تأکید کرد: ما بار‌ها اعلام کرده‌ایم که ارمنستان موضوع رفع انسداد زیرساخت‌های منطقه‌ای را منحصراً در چارچوب حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت قضایی خود مورد بحث قرار می‌دهد. ما نمی‌توانیم هیچ منطق دیگری را در نظر بگیریم. بنابراین، گزینه ذکر شده توسط سفیر آمریکا امکان‌پذیر نیست.

درباره این موضوع خبرنگار تابناک گفت‌وگویی با «سید علی قائم مقامی» کارشناس مسائل ترکیه انجام داده که در ادامه می‌آید.

*اخیراً سفیر آمریکا در ترکیه پیشنهاد اجاره ۱۰۰ ساله «کریدور زنگزور» به یک شرکت آمریکایی را برای ایجاد صلح در قفقاز جنوبی مطرح کرده است. اهداف آمریکا از ارائه چنین طرحی چیست؟

هدف آمریکا از این طرح، ورود راهبردی به معادلات ژئوپولیتیک قفقاز جنوبی و تثبیت حضور بلندمدت اقتصادی و امنیتی در این منطقه است.

این کریدور می‌تواند حلقه اتصال جدیدی برای نفوذ آمریکا به آسیای میانه از طریق ترکیه، جمهوری آذربایجان و دریای خزر باشد. 

از سوی دیگر، چنین حضوری باعث کاهش نفوذ روسیه، ایران و حتی چین در این منطقه خواهد شد و عملاً یک مسیر ترانزیتی-ژئوپولیتیکی موازی و رقیب با مسیر‌های محور ایران-روسیه-چین ایجاد می‌کند.

*این پیشنهاد گویا اولین بار توسط ترکیه مطرح شده است. منافع ترکیه از این پیشنهاد چیست و آیا روسیه با چنین طرحی موافق خواهد بود؟

ترکیه در تلاش است با ایجاد این کریدور، ارتباط زمینی مستقیم با جمهوری آذربایجان و سایر کشور‌های ترک‌زبان آسیای مرکزی برقرار کند. این مسیر، بخشی از راهبرد ترکیه برای گسترش نفوذ در قالب «تشکیلات دولت‌های ترک» است. همچنین این کریدور، موقعیت ترکیه را در زنجیره تأمین انرژی و ترانزیت کالا تقویت می‌کند.

با این حال، موافقت روسیه با این طرح به فرمول اجرای آن بستگی دارد. اگر این کریدور تحت نفوذ آمریکا یا ناتو باشد، روسیه به‌عنوان بازیگر سنتی قفقاز جنوبی، به‌ویژه پس از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ، با آن مخالفت خواهد کرد. 

با این حال، اگر مسیر در هماهنگی با منافع ژئوپولیتیک روسیه باشد و نقشی در انزوای ایران و چین نداشته باشد، امکان همکاری یا سکوت تاکتیکی روسیه نیز متصور است.

*ایران اعلام کرده مخالف مسیر‌های مواصلاتی در قفقاز جنوبی نیست مشروط به اینکه حاکمیت کشور‌ها بر آن مسیر‌ها وجود داشته باشد و به ضرر هیچ کشوری نباشد. معنای این حرف در خصوص کریدور زنگزور این است که حاکمیت ارمنستان بر آن وجود داشته باشد و مسیر زمینی ایران به ارمنستان را قطع نکند. آیا ایجاد کریدوری که منافع ایران را در نظر داشته باشد متصور است؟

بله، ایجاد چنین کریدوری متصور است مشروط به آن‌که مسیر تحت حاکمیت کامل ارمنستان باشد و از مدل «کریدور فراسرزمینی» خارج شود؛ مرز ایران و ارمنستان حفظ شود و تهران از مسیر مواصلاتی حذف یا دور زده نشود؛ پروژه‌های ترانزیتی جایگزینی همچون کریدور ارس (از خاک ایران) به‌صورت هم‌زمان پیشرفت کرده و تقویت شوند.

چنانچه مسیر‌های جدید با مشارکت ایران و در راستای حفظ نقش چهارراهی ایران طراحی شود، جمهوری اسلامی نیز با آن همراهی خواهد کرد.

*آیا ممکن است ارمنستان با فرمولی موافقت کند که منافع ایران را در نظر نگرفته باشد؟ در چنین حالتی رویکرد ایران چه خواهد بود؟

بله، با توجه به فشار‌های غرب و برخی وعده‌های اقتصادی یا امنیتی، ممکن است ارمنستان با فرمولی موافقت کند که در آن منافع ایران لحاظ نشده باشد. 

در چنین حالتی، ایران که همواره بر حفظ مرز با ارمنستان و رد هر گونه کریدور فراسرزمینی تأکید کرده، به‌طور جدی با آن مخالفت خواهد کرد و در سطوح دیپلماتیک و میدانی، اقدامات بازدارنده خود را دنبال خواهد کرد. 

مواضع رسمی ایران بر این اساس استوار است که هر مسیر مواصلاتی باید «متوازن» و «در جهت افزایش همکاری‌های منطقه‌ای» باشد، نه حذف یک بازیگر کلیدی، چون ایران.

*اگر کریدور زنگزور با فرمول ادعایی آمریکا شکل بگیرد، چه دلالت‌هایی برای چین خواهد داشت و بر مسیر مواصلاتی چین به قفقاز از طریق کریدور خزر چه تأثیری خواهد داشت؟

اجرای چنین طرحی به‌شکل مورد نظر آمریکا، تضعیف مسیر‌های سنتی چین از جمله کریدور خزر و بخشی از پروژه «یک کمربند – یک راه» محسوب می‌شود. 

چین از سال ۲۰۱۳ تاکنون با کشور‌های منطقه همچون جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و کشور‌های آسیای میانه قرارداد‌های تجاری و ترانزیتی در قالب طرح جاده ابریشم امضا کرده است.

کریدور زنگزور، اگر تحت نفوذ غرب قرار گیرد، عملاً به کانال رقیب پروژه‌های چینی تبدیل شده و می‌تواند بخشی از مسیر‌های اتصال شرق به غرب را از کنترل چین خارج کند.

این مسیر همچنین مزیت چین در استفاده از بنادر و راه‌آهن‌های قفقاز جنوبی برای دسترسی به اروپا را تهدید خواهد کرد و موجب رقابت ژئوپلیتیکی جدیدی در این منطقه خواهد شد.

گفت‌و‌گو: مهتاب بهرامی آسترکی