ایران باید «اقتدار در میدان» و «انعطاف در دیپلماسی» را تلفیق کند

باشگاه خبرنگاران جوان- کیومرث یزدان پناه عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به احتمال فعال سازی مکانیزم ماشه بیان کرد: موضوع مکانیزم ماشه، یا اصطلاحا «اسنپ‌بک» موضوع مربوط به بند ۱۱ و ۱۲ از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که در چارچوب توافق هسته‌ای برنامه جامع راهبردی معروف به برجام  گنجامده شده است. طبق این مکانیزم، اگر یکی از طرف‌های امضا کننده نسخه نهایی برجام مدعی «نقض اساسی» از سوی ایران شود، می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد و پس از طی مراحل قانونی، تمامی تحریم‌های سازمان ملل که پیش از برجام برقرار بود، به صورت خودکار بازگردانده شود. در این میان نکته اساسی فعال‌سازی این مکانیزم این است که اعمال آن نیازی به اجماع یا رأی‌گیری اعضا ندارد. لذا اگر شکایت‌کننده در شورای امنیت با وتو یکی از اعضای دائم مواجه نشود، تحریم‌ها به‌طور خودکار باز می‌گردند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر طرح‌ریزی از پیش تعیین شده و سناریوی های سیاسی پشت‌پرده سه عضو اروپایی برجام با هماهنگی کامل ایالات متحده آمریکا به گونه ای بوده که برجام را عملا به نسخه ای غیر درمانی و تاریخ گذشته تبدیل کرده و شرایط را برای اجرای مکانیزم ماشه فراهم ساخته است که دلایل آن در موارد زیر قابل ذکر می باشد؛الف) طرح‌ریزی از قبل برنامه ریزی شده غربی با محوریت اروپا و آمریکا. اگرچه آمریکا در ۲۰۱۸ از برجام خارج شد، اما در سال ۲۰۲۰ دولت اول ترامپ در ماههای پایانی اش تلاش کرد مکانیزم ماشه را فعال کند که با مخالفت صریح دو کشور روسیه، چین و حتی متحدان اروپایی در آن مقطع روبرو شد.  اکنون با تضعیف عملی و قطعی برجام و افزایش فعالیت‌های هسته‌ای ایران در سطح غنی‌سازی ۶۰٪ و فراپادمانی شدن برخی فعالیت‌های ویژه اتمی٫زمینه را برای توجیه اسنپ‌بک فراهم کرده است. سه کشور اروپایی به‌ویژه فرانسه به‌عنوان واسطه و عامل فشار در حال پیشبرد سناریویی است که هم شامل بازگرداندن فشار اقتصادی باشد و هم امکان گفتگو را به شکلی فشاری و تحکمی زنده نگه دارد . به عبارتی مدل چماق و هویج را با فلفل تند و سوزناک علیه ایران حفظ کند.

وی افزود: ب) نقش اسرائیل و اقدامات نظامی خطرناک آن در سطح منطقه‌ بسیار پر رنگ و ویژه شده است٫ اسرائیل در تمام این مدت مخالف برجام بوده و از هر ابزاری برای جلوگیری از دستیابی ایران به قدرت هسته‌ای استفاده می‌کند. فعالیت‌های دیپلماتیک تل‌آویو همزمان با اقدامات جنگ افروزانه آن برای اقناع غرب به‌ویژه اروپا در مورد خطرات برنامه هسته‌ای ایران به شدت افزایش یافته است.  هدف اصلی نیز القای تهدید فوری می باشد.ج ) نقش بازیگران جهانی موثر ذیل بازیگری چکشی ایالات متحده قرار گرفته است و آمریکا عملا به دنبال بلاتکلیف گذاشتن ایران برای یک مدت نامشخص است.در این میان فرانسه که بیشترین تمایل به فعال‌سازی مکانیزم ماشه داشته است به رغم بی میلی روسیه و مخالفت چین با انگیزه سیاسی و رقابتی علیه ایران به مرحله پایانی که همان فعال شدن مکانیسم ماشه است، نزدیک شده است.در صورت فعال شدنواکنش ایران در سه احتمال میان اقتدار، مصلحت و محاسبه استراتژیک پیش خواهد رفت و در واقع ایران با سه انتخاب نزدیک به یقین مواجه است.

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی درباره گزینه های پیش روی ایران نیز گفت: الف) واکنش تند و خروج کامل از NPT که زمینه هایش را فراهم آورده و یا افزایش غنی‌سازی به سمت اهدافی سریع الوصول حرکت خواهد کرد. این رویکرد دو اثر متفاوت از هم دارد اول مزایا که نشان‌دهنده اقتدار ملی و سیاست مقاومت حداکثری استدوم معایب که مشروعیت‌بخشی به ادعاهای غرب و ایجاد اجماع جهانی علیه ایران را در زمانی کوتاه فراهم می کند.دوم واکنش میانه: ادامه فعالیت‌ها با تهدید به پاسخ متقابل که این هم دو وجه دارد وجه اول همان مزایای مربوط به حفظ حالت بازدارندگی بدون شکستن کامل بازی است. هر چند جای امیدواری زیادی به این مساله نیست. دوم هم معایب مربوطه است که بلاتکلیفی در سیاست خارجی، تداوم فرسایش اقتصادی و فشار داخلی را به دنبال خواهد داشت. سوم هم تعامل تاکتیکی است که جلوه روشن آن بازگشت مشروط به مذاکرات است.مزیت احتمال سوم در شکستن اجماع غربی، حفظ وجهه دیپلماتیک و خرید زمان‌ برای ترمیم و پهبود استراتژی های دفاعی خواهد بود و‌یحتمل عیب بزرگش نیز تضعیف پرستیژ مقاومت است و شاید هم پذیرش نرمشی جدید.
 وی گفت: در مجموع باید گفت که فعال‌سازی مکانیزم ماشه کاملاً محتمل است، به‌ویژه در صورت ناتوانی در احیای برجام یا افزایش گام‌های فنی ایران. کشورهای اروپایی به سرکردگی فرانسه هم نقش پیش‌برنده این طرح را ایفا می‌کنند، در حالی که آمریکا به‌صورت غیرمستقیم فشار را حفظ می‌کند. در این وضعیت ایران قطعا نیازمند راهبردی هوشمندانه است با ترکیبی از بازدارندگی مقتدرانه و دیپلماسی فعال برای جلوگیری از اجماع علیه خود. در واقع، سیاست ایران باید «اقتدار در میدان» و «انعطاف در دیپلماسی» را تلفیق کند و از اقدامات شتاب‌زده که مشروعیت بین‌المللی آن را تهدید می‌کند بپرهیزد.