ایران وارث خاموش فرش ایرانی و باکو جاعلی پر صدا/ وقتی آذربایجان فرش ایرانی را به نام خود جا می‌زند

اقتصاد۲۴- در تالار شهرداری لاهه، جایی میان عکس‌های گردشگری هلند و تابلو‌هایی از آسیاب‌های بادی، تصویری سورئال و هولناک به نمایش گذاشته شد: فرش‌های نفیس تبریز و اردبیل، محصول دست‌رنج هزارساله هنرمندان ایرانی، ناگهان به عنوان میراث ملی جمهوری آذربایجان معرفی شدند؛ کشوری که هنوز شناسنامه سیاسی‌اش از مهر سی سالگی فراتر نرفته است. با صحنه‌ای مواجهیم که نه تنها جعل آشکار میراث فرهنگی است، بلکه پژواک بلند یک پروژه هویتی است که می‌کوشد خود را با تار و پود دروغ به تاریخ بدوزد! 

اما آنچه در نمایشگاه لاهه رخ داد تنها یک صحنه کوچک از یک پرده‌نمایی بزرگ‌تر است: باکو در حال دوختن ردای جعلی تاریخ بر تن برهنه خود است، با سوزن اسرائیلی، قیچی ترکیه‌ای و نخی که از تاراج هویت دیگران چیده شده است.

این قالی بار‌ها در منابع جهانی به عنوان Persian Masterpiece معرفی شده و حتی قالی‌بافی کل منطقه قفقاز جنوبی در آن دوره، زیر سلطه مستقیم دولت ایران بوده است. باکو امروز مدعی این قالی شده، اما در آن زمان، باکو جزئی از ولایت شیروان و تحت حاکمیت دولت صفوی ایران بود.

فرش تبریز نیز، با نقوش گلستانی و لچک‌ ترنج خاص خود، از دوره صفویه شهرتی جهانی یافت و بخشی از اقتصاد فرهنگی ایران شد. فرش اردبیل ـ که در سطر‌های بالا از آن گفتیم، سندی بی‌بدیل از ذوق هنری ایرانیان و تعلق آن به دوره صفوی و حکومت شیعی ایران است. آیا کشوری که در دوره صفوی اصلاً وجود خارجی نداشته، می‌تواند مدعی میراثی شود که سده‌ها پیش از تولدش ثبت و امضا شده است؟ در کدام اسناد تاریخی، در چه سفرنامه‌ای، در کدام کتیبه یا اثر هنری، نشانی از «فرش باکویی» پیش از «فرش ایرانی» وجود دارد؟ چه ارتباطی میان سبک فرش اردبیل و فرهنگ باکو وجود دارد جز آرزوی مصادره؟

ریشه رفتار ایران‌ستیزانه باکو را باید از ابتدای شکل‌گیری این دولت جستجو کرد؛ از ربودن نام آذربایجان تاریخی ایران در ۲۸ می ۱۹۱۸ که در طول ۱۰۳ سال، هم‌اکنون به جایی رسیده که نه‌تنها نام‌های تاریخی ایرانی بادکوبه و شوشی را، تحریف شده معرفی می‌کنند، بلکه منکر هر ارتباط تاریخی باکو با ایران هستند. آنها که حتی وقیحانه ایران را اشغالگر تبریز و امپراتوری خیالی به نام آذربایجان معرفی می‌کنند. رفتار جمهوری باکو تنها جعل تاریخی نیست، بلکه تلاش برای نفی هویت ایرانی از منطقه است. تبلیغ خاقانی شروانی و نظامی گنجوی به‌عنوان ترک‌های ضد ایرانی، ترویج نفرت علیه فارسی‌زبانان در کتاب‌های درسی و حتی حمایت از تجزیه‌طلبی در داخل خاک ایران، همگی بخشی از این پروژه‌اند.

از نگاه علی‌اف، ایران باید از هویت قفقاز زدوده شود، اما این پروژه یک نقطه کور دارد: هیچ ملتی نمی‌تواند هویت خود را بر اساس جعل بنا کند. حتی اگر فرش تبریز را هم در لاهه به نام خود ثبت کند، نمی‌تواند طنین صدای دار قالی ایران را از دل تار و پود آن حذف کند. چه اینکه جعل فرش ایرانی در نمایشگاه لاهه، تنها یک برگ از دفتر قطور سرقت‌های فرهنگی باکو است، پروژه‌ای که نه در سال جاری آغاز شده و نه فقط به فرش محدود مانده است. با نگاهی به رفتار جمهوری آذربایجان در سه دهه گذشته، فهرستی از تحریف‌ها، مصادره‌ها و جعل‌های فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی پدیدار می‌شود که از مرز وقاحت عبور کرده است.

نظامی گنجوی، شاعر قرن ششم هجری، متولد گنجه و بزرگ‌شده در فرهنگ و ادب پارسی، سال‌هاست در باکو به‌عنوان یکی از شاعران ملی جمهوری آذربایجان معرفی می‌شود. در حالی که آثارش تماما به زبان فارسی‌ست و حتی یک بیت ترکی در اشعارش دیده نمی‌شود، سفیر آذربایجان در لندن به معرفی نسخه خطی خمسه نظامی گنجوی به عنوان «اثر فرهنگی ایرانی» در «کتابخانه ملی انگلستان» اعتراض می‌کند، در کتاب‌های درسی‌اش او را یک «شاعر ترک‌زبان» می‌خواند و در رسانه‌های خود او را «نماد مقاومت فرهنگی ترک‌ها در برابر ایران» معرفی می‌کند! در حالی که در دیباچه خمسه نظامی، بار‌ها به ایران، زبان فارسی و شعر پارسی افتخار شده، اما در جمهوری آذربایجان این آثار با تحریف و حذف، به شکل ابزاری در خدمت ناسیونالیسم افراطی درآمده‌اند.

خاقانی، دیگر شاعر بلندپایه ایرانی نیز به سرنوشتی مشابه دچار شده است. دولت باکو با وارونه‌نمایی آشکار، این شاعر را نیز ترک‌زبان و از نماد‌های فرهنگی باکو می‌خواند. حال آن‌که دیوان خاقانی به فارسی است، با واژگان، تعبیرات و فرم‌های کلاسیک زبان پارسی. در همین حال، در جمهوری آذربایجان نام این شاعر در کتاب‌های درسی با هویت ترکی بازنویسی شده و زبان اصلی آثارش سانسور می‌شود.

جمهوری آذربایجان، به پشتوانه ترکیه و با پیش­دستی در ثبت میراث ناملموسی که ریشه در فرهنگ و تمدن ایران دارد؛ شرایط حادتری را برای ما ایجاد نموده است. آذربایجان، موسیقی «عاشیق‌لار» که در دوره صفوی در ایران پدید آمد، به نام خود در یونسکو به ثبت رساند. ساز «تار» را هم بدون اشاره به نام ایران، برای خود ثبت جهانی کرد. غذای دلمه هم که یکی از قدیمی‌ترین غذا‌های ایرانی است به نام این کشور ثبت شد.

تلاش برای ثبت یلدا، نان لواش، چوگان و موسیقی خراسان شمالی، موارد دیگری بودند که قصد ثبت مستقل آن­‌ها را داشت، اما ناکام ماند. این کشور که در ایران­‌ستیزی و فارسی­‌زدایی بودجه صرف می­‌کند، خیز برداشت تا «شاهنامه» را نیز به نام خود کند. کار آذربایجان به جایی رسید که تلاش کرد جنگل­‌های هیرکانی را هم به نام خود ثبت کند.