بازار‌های مالی در گرداب نااطمینانی/ اولین واکنش در زمان بحران، افزایش قیمت‌ها و تمایل برای تبدیل دارایی‌ به ارز و طلا است

اقتصاد۲۴- جنگ ایران و اسرائیل به روز چهارم رسید و علاوه بر خاورمیانه، سبب شده که نبض جهان نیز با ریتم تنش بزند و اقلیم اقتصاد زیر سایه ابهام نفس بکشد. بازار‌های مالی بیش از پیش آینه‌ای تمام‌نما از سرشت ناپایدار هستند. آنجا که پیچیدگی ژئوپلیتیک، ساده‌ترین معادلات اقتصادی را نیز بر هم می‌زند و لرزه جنگ، ستون‌های برافراشته ثبات را به چالش می‌کشد، در میانه این آشفتگی ساختارمند، که فرار سرمایه به غریزه بقا می‌ماند و کنترل نقدینگی به هنر بندبازی بر لبه تیغ، درک مکانیسم‌های پنهان و آشکار اقتصاد، نه تنها یک ضرورت آکادمیک، که فریضه‌ای ملی است. 

برای رمزگشایی از این معمای متغیر و ترسیم نقش راهی برای عبور از توفان‌های پیش‌بینی‌ناپذیر، به سراغ «مرتضی افقه»، کارشناس برجسته مسائل اقتصادی رفتیم تا لایه‌های پنهان این بحران را بکاویم و راهکار‌های برون‌رفت از آن را واکاوی کنیم.

*وضعیت کنونی بازار‌های مالی و پولی کشور را در سایه تشدید تنش‌ها چگونه ارزیابی می‌کنید؟

- آنچه در بازار‌های مالی و پولی شاهد هستیم، بازتاب طبیعی افزایش ریسک و عدم قطعیت در فضای کلی اقتصاد است. وقتی فعالان بازار با چشم‌اندازی مبهم رو‌به‌رو می‌شوند، به سرعت واکنش نشان می‌دهند. در شرایطی که وارد یک فاز جدید از تنش‌های منطقه‌ای شده‌ایم و آینده نامشخص به نظر می‌رسد، اولین واکنش بازار‌های مالی، افزایش قیمت‌ها و تمایل افراد برای تبدیل دارایی‌هایشان به اشکال امن‌تر مانند ارز و طلا است.
این پدیده، زمینه را برای آنچه گرایش به فرار سرمایه می‌نامیم، فراهم می‌کند.

*در چنین شرایط حساسی، دولت چه نقشی در مدیریت بازار‌ها و حمایت از معیشت مردم می‌تواند ایفا کند؟

- در این مقطع، نقش دولت بسیار کلیدی است. دولت باید با استفاده از ابزار‌هایی که در اختیار دارد، بازار را تنظیم کند و از معیشت و نیاز‌های ضروری مردم محافظت نماید.

* برای جلوگیری از خروج سرمایه و مدیریت صحیح منابع ارزی، چه راهکار‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

- دولت نباید منابع ارزی خود را بدون برنامه‌ریزی و با دست و دلبازی وارد بازار کند؛ چرا که این کار می‌تواند به تشدید خروج سرمایه منجر شود. در عوض، باید به طور هدفمند بر مدیریت و تخصیص منابع ارزی به کالا‌های اساسی و ضروری تمرکز کند. این هم شامل تأمین پایدار این کالا‌ها می‌شود و هم توزیع عادلانه آن ها. 

سیاست‌های اقتصادی در دوران بحران و جنگ، مانند جیره‌بندی، استفاده از کوپن، تعیین سقف قیمت و کنترل دقیق سرمایه‌ها، ابزار‌هایی شناخته‌شده و مؤثر هستند که باید به دقت مورد استفاده قرار گیرند.

* در کنار مدیریت بحران، چه اصلاحاتی در بخش تولید داخلی برای مقابله با شوک‌های خارجی ضروری است؟

- برای افزایش مقاومت اقتصادی کشور، باید موانع پیش روی تولیدکنندگان داخلی برطرف شود. منظور من موانعی است که ربطی به تحریم‌ها ندارد، بلکه بیشتر ناشی از ناهماهنگی‌های داخلی و برخی مزاحمت‌های بوروکراتیک و دولتی است. 

بهبود فضای کسب‌وکار و تسهیل فعالیت تولیدکنندگان، به تقویت بنیه تولیدی کشور در شرایط دشوار کنونی کمک شایانی خواهد کرد.

* با توجه به پتانسیل افزایش قابل توجه نرخ ارز، چگونه می‌توان نقدینگی را مدیریت کرد و از این رشد افسارگسیخته جلوگیری نمود؟

- در حال حاضر، پتانسیل زیادی برای رشد بی‌رویه نرخ ارز وجود دارد. تنها راهکار مؤثر برای کند کردن این روند، کنترل نقدینگی در جامعه توسط دولت است. اگر نقدینگی به درستی مدیریت نشود، بازار ارز می‌تواند به ارقام بسیار بالاتری برسد. 

دارایی‌هایی مانند ارز و طلا، به دلیل سهولت در نقدشوندگی و تبدیل شدن به پول نقد، در شرایط عدم اطمینان، جذابیت بیشتری پیدا می‌کنند و پتانسیل بالاتری برای افزایش قیمت دارند. بنابراین، مدیریت دقیق نقدینگی برای حفظ ثبات بازار‌ها حیاتی است.