بحران آب ایران و نقش آموزش و پرورش در تربیت زیست‌پایدار

اقتصاد۲۴- «بحران آب، بحران آموزش است؛ مدرسه باید پیش از خشک شدن زمین، ذهن‌ها را سیراب کند»

بحران امروز، زنگ بیدارباش آینده

بحران آب در ایران دیگر مسئله‌ای صرفاً طبیعی نیست؛ بلکه به تهدیدی راهبردی برای حیات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور تبدیل شده است. این بحران، که هر ساله با کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی، خشکیدن سدها، و افزایش فرونشست زمین نمایان‌تر می‌شود، نشانه‌ای از غفلت تاریخی در تربیت زیست‌محور نسل‌هاست؛ غفلتی که ریشه در آموزش دارد.

آگاهی، نقطه آغاز نجات

در دنیایی که منابع طبیعی محدودند، مدیریت منابع بدون دانش و آگاهی، به اتلاف و نابودی می‌انجامد. اما از کجا باید آغاز کرد؟ از همان‌جایی که شخصیت اجتماعی و نگاه آینده‌ساز شکل می‌گیرد: مدرسه. این نهاد، حتی بدون داشتن حمام یا آشپزخانه، می‌تواند سبک مصرف صحیح در خانه را آموزش دهد.

مدرسه، جای خالی آموزش زیست‌رفتاری

اگرچه مدارس ایران معمولاً فاقد امکاناتی مانند حمام یا سیستم‌های واقعی شست‌وشو هستند، اما مسئولیتی بر دوش آنهاست که از آموزش صرف به سمت تربیت مهارت‌های زندگی پایدار حرکت کنند. مهارت‌هایی، چون استحمام کوتاه، بستن شیر آب هنگام مسواک، یا شست‌وشوی هوشمندانه ظروف باید به صورت شبیه‌سازی، تمرین و بازی در برنامه رسمی آموزشی گنجانده شوند.

از کلاس تا خانه؛ مسیر آگاهی

مدرسه باید پیام‌آور تغییر برای خانواده باشد. کودک اگر در مدرسه بیاموزد که هر دقیقه استفاده بی‌مورد از آب معادل چند لیتر هدررفت است، این نگرش را به خانه خواهد برد. اگر دانش‌آموز بفهمد خشک‌سالی نتیجه بی‌توجهی انسان است، دیگر آب را تنها یک مایع نمی‌بیند؛ آن را مسئولیت خواهد دید.

معلم، معمار آگاهی

نقش معلم، در این میانه، از همیشه پررنگ‌تر است. اوست که با زبان ساده، با داستان و مثال، مفاهیمی مانند صرفه‌جویی، تحلیل مصرف و مشارکت در نجات طبیعت را به کودک منتقل می‌کند. هر معلم، سفیر آب است؛ اگر چنین نقشی را باور کند.

آموزش آب، فقط برای کلاس علوم نیست

آموزش مهارت‌های آبی باید در همه دروس جاری شود؛ از مسئله‌های ریاضی گرفته تا درس انشا، از تمرین‌های هنر تا مسابقات ورزشی. آب، بهانه‌ای برای تمرین تفکر علمی و مسئولانه است. آموزش مصرف درست آب، باید فرهنگ شود، نه فقط یک فصل از کتاب.

تجربه‌های موفق، مسیر‌های الهام‌بخش

در برخی استان‌ها مانند یزد و البرز، اجرای طرح‌هایی، چون «مدرسه فصلی آب» و «سفیران آب»، نشان داده که آموزش عملی در مدرسه، حتی در غیاب امکانات خاص، می‌تواند موثرترین ابزار در اصلاح رفتار آبی جامعه باشد.

اصلاح کتب درسی؛ ضرورت فوری

کتب درسی فعلی، آموزش‌های کاربردی درباره مصرف آب ندارند. دانش‌آموزان نیاز دارند با مفاهیمی مانند قبض آب، افت فشار، نشتی لوله، میزان مصرف لباس‌شویی و دوش، از همین امروز آشنا شوند. این آشنایی می‌تواند از طریق تمرین‌های ساده، اما هدفمند شکل بگیرد.

کودک امروز، مدیر فرداست

کودکی که امروز فرق بین «مصرف بی‌رویه» و «رفتار مسئولانه» را بیاموزد، فردا مدیر شهری، سیاست‌گذار یا مهندس خواهد شد که تصمیمش بر پایه داده و آگاهی است، نه شهود و شعار. مدرسه، نه فقط محل آموزش، که مرکز کاشت آینده است.

آموزش و پرورش، محور حکمرانی آبی

وزارت آموزش و پرورش باید نقش اصلی را در مدیریت منابع طبیعی آینده بازی کند. با تولید محتوای بومی، تربیت معلمان آگاه به محیط‌زیست، و مشارکت با نهاد‌های علمی و اجتماعی، می‌توان مدرسه را به پیشانی تغییر در بحران آب تبدیل کرد.

مشارکت خانواده، حلقه مکمل

برای آنکه آموزش موثر باشد، باید به خانه نیز برسد. آموزش و پرورش باید برنامه‌هایی برای مشارکت والدین طراحی کند. خانواده‌هایی که در مصرف آب الگو باشند، فرزندانی آگاه خواهند داشت. در این مسیر، مدرسه باید ناظر، تسهیل‌گر و الهام‌بخش باشد.

آینده را امروز می‌سازیم

امروز اگر آموزش درباره آب را جدی نگیریم، فردا با بحران‌های پیچیده‌تری روبه‌رو خواهیم بود. باید باور کنیم که نجات آب ایران، نه از پشت میز‌های سیاست‌گذاری، که از نیمکت‌های چوبی کلاس‌های درس آغاز می‌شود؛ جایی که کودک یاد می‌گیرد قبل از باز کردن شیر، فکر کند.

دکتر سیده ناهید کریمی/ فعال فرهنگی - اجتماعی