بحران اقتصادی دلیل تعطیلی اقامتگاه‌های بوم‌گردی

اقتصاد۲۴- «اینجا فقط یه مجموعه نیست؛ اینجا خونه خاطره‌ها و آرزوهامونه.» این بخشی از یک آگهی است. آگهی فروش یک اقامتگاه بوم‌گردی در روستای غرقاب گلپایگان، اقامتگاه «تیمره» برای بسیاری از اهالی سفر نام آشنایی است. در روز‌های جنگ «تیمره» نخستین اقامتگاهی بود که اعلام کرد حاضر است به‌صورت رایگان میزبان کسانی باشد که می‌خواهند مدتی در جایی امن اقامت داشته باشند.

 حالا، اما این اقامتگاه در آستانه تعطیلی است و «رسول مجیدی» آگهی فروش آن را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده و نوشته است: «تیمره، تکه‌ای از قلبمونه که حالا به‌خاطر شرایط سخت اقتصادی و نبود هیچ حمایت دولتی، مجبوریم ازش دل بکنیم.» فروش اقامتگاه بوم‌گردی و تعطیلی بسیاری از بخش‌های مرتبط با گردشگری به روشنی نشان‌دهنده شرایط سخت فعالان گردشگری است. شرایطی که گویی برخی مدیران ارشد این حوزه به‌جای تلاش برای تغییر و بهبود آن، چشم بر آن بسته‌اند و تصویر دیگری از وضعیت گردشگری ایران در ذهن دارند، تصویری که اختلافی معنادار با حقیقت جاری در این بخش دارد.

خروج سرمایه از بخش گردشگری، خبر تازه‌ای نیست. از آبان ۹۸ و تمام اتفاقات بعد از آن با انفعال و بی‌تفاوتی دولتی‌ها در مقابل آسیب‌هایی که به فعالان و شاغلان بخش گردشگری وارد شد، هر روز بیش از قبل و در هر حادثه، بیش از حادثه قبل شاهد خروج سرمایه‌ها، به‌ویژه سرمایه انسانی از بخش گردشگری بودیم. حالا هم ضربه آخر محکم‌تر از همیشه بر بدنه نحیف این بخش وارد شده است و همان معدود افراد دلسوزی که در این بخش مانده بودند به امید بهبود، ناگزیر به کوچ از گردشگری شده‌اند. انتشار آگهی فروش یک اقامتگاه بوم‌گردی در شبکه‌های اجتماعی مؤید وخیم‌تر شدن اوضاع گردشگری است. «تیمره» به فروش می‌رسد تا شاید سرمایه‌گذاری بتواند آن را به همین شکل حفظ کند تا اگر روزی شرایط بهبود پیدا کرد، «تیمره» دوباره بخشی از خاطرات مسافران باشد.

حال بوم‌گردی‌های کشور خوش نیست

«رسول مجیدی»، مدیر اقامتگاه بوم‌گردی تیمره،درباره مشکلاتی که او را ناگزیر به این تصمیم کرد، می‌گوید. درباره اینکه فروش تیمره برخلاف میلش است و با شرایط موجود حتی نمی‌توان امیدوار به این بود که سرمایه‌گذاری پیدا شود که حاضر به خرید «تیمره» باشد. او ۱۸ سال است که در گلپایگان فعالیت فرهنگی دارد و به‌ویژه در حوزه پژوهش، مستندسازی و معرفی سنگ‌نگاره‌های محوطه باستانی تیمره پیگیری‌های زیادی انجام داده است. 

بیشتر بخوانید:گردشگری باید پیشگام تغییر و اصلاح روند‌ها باشد

یک سالی می‌شود که تصمیم گرفته در نزدیکی این محوطه کم‌نظیر باستانی، میزبان گردشگرانی باشد که به این منطقه می‌آیند. از شهر گلپایگان به روستای غرقاب کوچ کرده و اقامتگاهی با نام «تیمره» را راه‌اندازی کرده است، اما حوادث سلسله‌وار مانع از ادامه فعالیت این خانه شدند: «اینجا یک خانه تاریخی روستایی بود که ما خریداری و مرمت کردیم. حدود چهار میلیارد تومان سرمایه اولیه داشتم و دو میلیارد هم بدهی که می‌خواستم با وامی که از میراث‌فرهنگی می‌گیرم، آن بدهی را تسویه و کار را شروع کنم. آذرماه ۱۴۰۲ درخواست وام را به وزارت میراث دادم. گفتند سال بعد، فروردین یا اردیبهشت به درخواست ما رسیدگی می‌شود و وام پرداخت می‌شود. در شُرف دریافت وام از میراث بودیم که رئیس‌جمهور فوت شدند و همه‌چیز منتفی شد. گفتند وام‌ها مسدود شده و امکان پرداخت وجود ندارد. ما ماندیم و کلی بدهی. درخواست وام ما یک سال پیش ثبت شده بود و ما با بدهی کار مرمت را تمام کرده بودیم، اما گفتند پرداخت وام برای مجموعه‌هایی که کامل شده‌اند، امکان‌پذیر نیست. درنهایت، متأسفانه ما نتوانستیم وامی از میراث بگیریم.»

بیشتر بخوانید:برترین مقاصد گردشگری جهان و باز هم جای خالی ایران؛ افزایش انتقاد‌ها از گزارش‌های غیر واقعی و عددسازی دولت‌ها در حوزه سفر

مجیدی سال‌ها به‌عنوان راهنمای گردشگری در این بخش فعالیت داشت و در نتیجه سعی کرد با جذب گردشگران ورودی، این مسئله را حل کند: «با آمدن گردشگران، بخشی از بدهی‌ها را دادیم. چند تور خارجی هم داشتیم که رزرو کرده بودند، اما به‌خاطر اتفاقات سال گذشته و جنگ امسال، همان چند تور ورودی که بعد از شش ماه رایزنی و مکاتبه جذب کرده و روی درآمد آن حساب کرده بودیم؛ سفرشان را لغو کردند.» قصه بعد از جنگ هم که تا حد زیادی بین بسیاری از کسب‌وکار‌ها مشترک است و اقامتگاه‌های بوم‌گردی هم از این قاعده مستثنا نیستند. بوم‌گردی‌ها حال خوشی ندارند و این حقیقتی است که با هیچ جمله زیبایی نمی‌توان آن را کتمان کرد. به‌گفته «یاور عبیری»، رئیس جامعه انجمن‌های حرفه‌ای اقامتگاه‌های بوم‌گردی ایران، برخی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی در پی اتفاقات اخیر تعطیل شده‌اند، اما هنوز آمار رسمی از تعداد آنها در دست نیست.

تعطیلی‌های بی‌برنامه نفعی برای گردشگری ندارند

مجیدی به تأکید مدیران دولتی گردشگری روی موضوع تعطیلی‌ها و رونق گردشگری اشاره می‌کند و می‌گوید: «دولت می‌گوید این تعطیلی‌هایی که به‌خاطر گرما و آب و برق اعلام می‌کنیم، به گردشگری کمک می‌کند. درصورتی‌که اینها تعطیلی‌های بدون برنامه هستند و کسی نمی‌تواند برایشان برنامه‌ریزی کند و هیچ اتفاقی برای گردشگری نمی‌افتد. ضمن اینکه در شرایط اقتصادی فعلی، اگر مردم پولی هم داشته باشند، ترجیح می‌دهند آن را برای شرایط بحرانی ذخیره کنند. کسی به سفر فکر نمی‌کند. من ۱۸ سال است که در بخش گردشگری فعالیت می‌کنم، اما تابه‌حال وضعیت گردشگری را به این شکل ندیده بودم.»

بوم‌گردی‌ها خانه‌هایی اصیل و ایرانی

آسیب‌ها به بخش گردشگری تنها به خروج سرمایه انسانی محدود نمی‌شود. تغییر ماهیت بسیاری از مفاهیم این بخش نیز دستاورد مدیران غیرمتخصصی است که علاقه به یکسان‌سازی همه‌چیز دارند؛ حتی مراکز اقامتی. وقتی اقامتگاه‌های بوم‌گردی در گردشگری ایران متولد شدند، قرار بود فضایی باشند برای تجربه‌های بکر و اصیل، جایی برای گفت‌و‌گو و آشنایی با فرهنگ‌ها. بوم‌گردی‌ها قرار نبود فقط جایی برای اقامت شبانه باشند، اما شدند و این سوغاتی بود که مدیران دولتی برای آنها آوردند، با انواع دستورالعمل‌ها و شرط و شروطی که برای اخذ مجوز گذاشتند. با نگاه آماری به این پدیده، بدون توجه به کیفیت و افزایش بی‎رویه اقامتگاه‌های مجاز و غیرمجاز، این مراکز را که پدیده‌ای نو در گردشگری ایران بودند، از ماهیت بکر و اصیلشان دور کردند.

 مجیدی درباره این مسائل و هزینه‌هایی که به مدیران اقامتگاه‌ها به‌ویژه در خانه‌های روستایی تحمیل شده، می‌گوید: «به‌تازگی اعلام شده که می‌خواهند برای اقامتگاه‌ها مثل هتل‌ها، ستاره در نظر بگیرند و آنها را درجه‌بندی کنند. یک خانه در روستا که با سبک خاصی ساخته شده، چطور می‌شود با یک خانه اعیانی تاریخی در اصفهان مقایسه و درجه‌بندی کرد و طبق آن درجه‌بندی، خدمات آن را قیمت‌گذاری کرد؟ با پروتکل‌های غیراصولی، اصالت بوم‌گردی‌ها را از بین می‌برند.

 این دستورالعمل‌ها فقط برای ما هزینه بیشتری به‌دنبال دارد. یک و نیم میلیارد تومان هزینه تأسیسات داده‌ام: رادیاتور، پکیج، موتورخانه، پمپ آب. درحالی‌که در خانه‌های روستایی سال‌های سال بدون اینها زندگی جریان داشته و می‌تواند باز هم جریان داشته باشد.» حالا قرار است «تیمره» که با سرمایه چند میلیارد تومان و هزاران امید و آرزو تأسیس شده بود، تعطیل شود؛ آن‌هم به‌دلیل مشکلات اقتصادی و حدود ۴۰۰ میلیون تومان بدهی، اما امیدی هم به پیدا شدن خریدار نیست: «نه راه پس داریم، نه راه پیش. مانده‌ایم در یک باتلاق و گرفتار شده‌ایم.» تیمره‌ای که در روز‌های التهاب جنگ چراغ همدلی را روشن نگه داشت و اولین اقامتگاهی بود که اعلام کرد صمیمانه میزبان افرادی خواهد بود که به‌دنبال جایی امن هستند، قرار است تعطیل شود: «فکر می‌کنم فلسفه بوم‌گردی همین همدلی‌ها و همراهی‌هاست.

 در روز‌های جنگ بعد از پستی که ما گذاشتیم، یک زنجیره در کل کشور شکل گرفت و بوم‌گردی‌های دیگر هم اعلام آمادگی کردند. مهمانانی هم که آمدند آنقدر خوب بودند که بعد از یک هفته یا ۱۰ روز وقتی می‌خواستند بروند، یک مبلغی برای ما واریز کردند، با اینکه ما گفته بودیم به‌طور رایگان میزبانشان هستیم.» چنین سرمایه‌هایی از گردشگری ایران کوچ می‌کنند، بی آنکه نگرانی به دل مدیران این حوزه بیفتد و بخواهند اقدامی اصولی و معقول برای بهبود شرایط انجام دهند.

منبع: روزنامه پیام ما