بریکس: طلوع پرقدرت در برابر غروب هژمونی غرب

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - نشست فوق‌العاده مجازی بریکس به ابتکار لوئیس ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، صحنه اتحاد یازده کشور عضو بود که برای رویارویی با سیاست‌های تجاری تهاجمی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، گرد هم آمدند. 

رهبران بریکس در نشست مجازی چه گفتند؟

شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، با لحنی صریح اعلام کرد: «برخی کشور‌ها جنگ‌های تجاری به راه می‌اندازند و اقتصاد جهانی را به ورطه نابودی می‌کشانند.» او بر بهره‌گیری از نقاط قوت بریکس برای تعمیق همکاری‌های تجاری، مالی و فناورانه تأکید کرد.

لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل نیز، تعرفه‌ها را «باج‌گیری» برای سلطه بر بازار‌ها و مداخله در امور داخلی کشور‌ها خواند و خواستار ادغام عمیق‌تر مالی و تجاری در بریکس شد.

ولادیمیر پوتین، که از سوچی به‌صورت مجازی شرکت کرد، بر همکاری‌های اقتصادی در شرایط پرچالش کنونی تأکید کرد، در حالی که اس. جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، به نمایندگی از نارندرا مودی، وضعیت کنونی جهان را «علت نگرانی واقعی» توصیف کرد و بر لزوم حفظ تجارت عادلانه و شفاف پافشاری نمود.

عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، با محکوم کردن رژیم صهیونیستی و تأکید بر به رسمیت شناختن کشور فلسطین، بریکس را به‌عنوان نهادی فراتر از اقتصاد و با رویکردی اخلاق‌محور در مسائل ژئوپلیتیک معرفی کرد.

سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، بر پایان دادن به زنجیره‌های ارزش جهانی که کشور‌های در حال توسعه را در سطح پایین نگه می‌دارند، تأکید کرد.

مسعود پزشکیان نیز در سخنرانی خود بر ضرورت اصلاح نظام مالی جهانی و کاهش سلطه دلار تأکید کرد و پیشنهاداتی جسورانه ارائه داد که در بخش بعدی به تفصیل بررسی می‌شود. بریکس، با ۴.۴۵ میلیارد نفر جمعیت و ۴۵ درصد تولید ناخالص جهانی (به نرخ اسمی)، به صدای قدرتمند جنوب جهانی تبدیل شده است.

صدای ایران: پیشنهادات پزشکیان برای نظم نوین

پزشکیان در این نشست مجازی نقش محوری ایفا کرد و پیشنهاداتی ارائه داد که به‌عنوان نقشه راهی برای آینده بریکس مورد توجه قرار گرفت. او با تأکید بر اینکه «نظام مالی جهانی باید بازتاب‌دهنده واقعیت‌های اقتصادی امروز باشد»، خواستار اصلاح نهاد‌های مالی بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی شد تا حمایت بیشتری از پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای اقتصاد‌های نوظهور صورت گیرد.

او پیشنهاد ایجاد سامانه‌های پرداخت مستقل مبتنی بر فناوری بلاکچین، موسوم به «پل بریکس»، را مطرح کرد که می‌تواند سلطه دلار را کاهش دهد و اقتصاد‌های عضو را از فشار تحریم‌های یک‌جانبه مصون نگه دارد. رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران همچنین بر تقویت چندجانبه‌گرایی با همکاری سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای (SCO) و اکو تأکید کرد و خواستار ایجاد چارچوبی مشترک برای مقابله با تحریم‌های غیرقانونی شد.

پزشکیان همچنین پیشنهاد ایجاد صندوق مشترک برای تحقیق و توسعه فناوری‌های سبز و دیجیتال را مطرح کرد که می‌تواند گذار به اقتصاد پایدار را تسریع کند. او هشدار داد که «سیاست‌های اقلیمی نباید به ابزار فشار علیه تولیدکنندگان انرژی تبدیل شود» و بر الگویی متوازن برای امنیت انرژی تأکید کرد. این مواضع نه‌تنها نقش ایران را به‌عنوان عضوی فعال در بریکس تقویت کرد، بلکه بریکس را به‌عنوان پیشاهنگی در بازتعریف نظم جهانی معرفی نمود که عدالت و همکاری را در اولویت قرار می‌دهد.

فراتر از تجارت: بریکس، پیشگام فناوری و ژئوپلیتیک

بریکس نه‌تنها در حوزه تجارت، بلکه در فناوری، انرژی و مسائل ژئوپلیتیک نیز پیشتاز است. پیشنهاد ایران برای ایجاد مرکز نوآوری مشترک در زمینه‌های هوش مصنوعی، انرژی‌های نو و فناوری‌های پزشکی، انحصار فناوری غرب را به چالش می‌کشد. این مرکز می‌تواند بریکس را به هاب نوآوری جهانی تبدیل کند. در حوزه انرژی، توافق‌هایی مانند خط لوله قدرت سیبری ۲ و عرضه LNG روسیه به هند، وابستگی به زیرساخت‌های تحت کنترل غرب را کاهش می‌دهد.

در بعد ژئوپلیتیک، حمایت السیسی از به رسمیت شناختن کشور فلسطین و انتقاد لولا داسیلوا از حضور نظامی آمریکا در دریای کارائیب، بریکس را به‌عنوان نهادی اخلاق‌محور معرفی می‌کند که به مسائل امنیتی و عدالت جهانی می‌پردازد. تقویت بانک توسعه نوین بریکس، این گروه را به رقیبی جدی برای نهاد‌های مالی غربی تبدیل کرده است. همکاری با SCO و اکو، و تمرکز بر اقتصاد‌های سبز و دیجیتال، بریکس را به نیرویی چندوجهی بدل کرده که نظم نوین را شکل می‌دهد.

غروب امپراتوری غرب: انزوای خودساخته در سایه حمایت‌گرایی

بریکس که از سال ۲۰۰۹ شکل گرفت و با گسترش به یازده عضو، بیش از نیمی از جمعیت جهان را نمایندگی می‌کند، دیگر حاشیه‌ای نیست. انزوای ژئوپلیتیکی و اقتصادی غرب، به‌ویژه ایالات متحده و اتحادیه اروپا، در برابر بریکس، نتیجه مستقیم سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه، تحریم‌های گسترده و تعرفه‌های تجاری است که شکاف با اقتصاد‌های نوظهور را تعمیق کرده است. آمریکا با اعمال تعرفه‌های سنگین بر کشور‌های همسو با بریکس، مانند چین و آفریقای جنوبی، و تهدید به تشدید محدودیت‌ها علیه تلاش‌ها برای حذف دلار از معاملات جهانی، رویکردی تهاجمی در پیش گرفته است. این سیاست‌ها نه‌تنها زنجیره‌های تأمین جهانی را مختل کرده، بلکه با افزایش تورم داخلی و فشار بر مصرف‌کنندگان غربی، اقتصاد‌های این کشور‌ها را تضعیف کرده است. 

بریکس، با گسترش اعضا و تقویت سازوکار‌های مالی مستقل مانند بانک توسعه جدید، به‌طور فعال هژمونی دلار را به چالش کشیده است. ترویج یوان و روپیه در تجارت بریکس، کاهش وابستگی به دلار را تسریع کرده و نظم چندقطبی را تقویت می‌کند. غرب، گرفتار بدهی‌های کلان، قطبی‌سازی سیاسی و کاهش اعتبار جهانی، برای معکوس کردن این انزوا، نیازمند بازتعریف استراتژیک رویکرد خود در قبال نظم نوین جهانی است، وگرنه ریسک حاشیه‌نشینی در اقتصاد جهانی را متحمل خواهد شد.

نقشه راه چندقطبی: بریکس، معمار آینده‌ای عادلانه

بریکس، با پیشنهادات جسورانه ایران و همکاری‌های فزاینده با سازمان همکاری شانگهای و اکو، در مسیر تبدیل شدن به محور تجارت و نوآوری جهانی تا سال ۲۰۳۰ قرار دارد. کاهش سلطه دلار، نشانه‌ای از افول سیستم مالی غربی است. ابتکاراتی مانند «پل بریکس» مبتنی بر بلاکچین، که پزشکیان آن را پیشنهاد داد، در حال ایجاد زیرساخت‌های مالی مستقل است که سلطه دلار را به چالش می‌کشد.

ایران، با موقعیت ژئوپلیتیک استراتژیک خود در قلب خاورمیانه و منابع عظیم انرژی، نقشی محوری در اتصال شرق و غرب از طریق کریدور‌های حمل‌ونقل مانند INSTC ایفا می‌کند. پیشنهاد ایران برای صندوق مشترک فناوری‌های سبز، که در اجلاس ریو ۲۰۲۵ نیز مطرح شد، گذار به انرژی‌های پایدار را تسریع می‌کند، در حالی که از تبدیل سیاست‌های اقلیمی به ابزار فشار غرب جلوگیری می‌کند. همکاری‌های بریکس در هوش مصنوعی و فناوری‌های پزشکی نیز دسترسی عادلانه به دانش را تضمین می‌کند.

چالش‌هایی مانند اختلافات داخلی باید مدیریت شود، اما تقویت مکانیسم‌های حل اختلاف و پروژه‌های مشترک، انسجام بریکس را تضمین می‌کند. ایران، با دیپلماسی فعال و منابع انرژی، می‌تواند پل ارتباطی بین اعضای بریکس و نهاد‌های جنوب جهانی باشد و نظمی عادلانه‌تر را ترویج کند که عدالت، همکاری و توسعه پایدار را جایگزین هژمونی و تحریم کند.