تاثیر تورم بر نرخ بهره چیست؟

اقتصاد۲۴ ـ تورم و نرخ بهره از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی هستند که همواره توجه تحلیلگران، سیاستگذاران و حتی مردم عادی را به خود جلب می‌کنند. این دو عامل اقتصادی ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و تغییر در هر یک می‌تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر دیگری اثر بگذارد. درک این رابطه برای تحلیل وضعیت اقتصادی و پیش‌بینی آینده بازار‌ها اهمیت فراوانی دارد. در ادامه به بررسی دقیق تأثیر تورم بر نرخ بهره پرداخته می‌شود.

مفهوم تورم و نرخ بهره

تورم به زبان ساده به معنای افزایش مداوم و پایدار سطح عمومی قیمت‌ها در یک اقتصاد است. زمانی که تورم بالا می‌رود، قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد، زیرا با همان مقدار پول، کالا و خدمات کمتری می‌توان خرید. از سوی دیگر، نرخ بهره قیمتی است که برای قرض گرفتن پول تعیین می‌شود. بانک‌ها و مؤسسات مالی نرخ بهره را به‌عنوان هزینه استفاده از پول در نظر می‌گیرند و این نرخ به عوامل گوناگونی مانند سیاست‌های پولی، عرضه و تقاضای پول، رشد اقتصادی و مهم‌تر از همه نرخ تورم بستگی دارد.

درواقع، نرخ بهره از دید سرمایه‌گذاران و پس‌اندازکنندگان یک ابزار جبرانی است. وقتی تورم بالا می‌رود، ارزش واقعی پول کاهش می‌یابد، بنابراین انتظار می‌رود نرخ بهره هم افزایش پیدا کند تا زیان ناشی از افت ارزش پول جبران شود.

تأثیر مستقیم تورم بر نرخ بهره اسمی

یکی از مهم‌ترین روابط میان تورم و نرخ بهره را می‌توان در نرخ بهره اسمی مشاهده کرد. نرخ بهره اسمی در واقع همان نرخی است که بانک‌ها اعلام می‌کنند، بدون آنکه اثر تورم در آن لحاظ شده باشد. به عنوان مثال، اگر نرخ بهره اسمی ۲۰ درصد باشد و نرخ تورم ۱۵ درصد، نرخ بهره واقعی تنها ۵ درصد خواهد بود.

زمانی که تورم در اقتصاد افزایش می‌یابد، بانک‌ها و وام‌دهندگان برای حفظ قدرت خرید پول خود نرخ بهره اسمی را بالاتر می‌برند. این کار برای آن انجام می‌شود که ارزش واقعی سرمایه‌ای که وام داده شده، در طول زمان ثابت بماند و تورم باعث از بین رفتن سود وام‌دهنده نشود؛ بنابراین هرچه تورم بیشتر باشد، نرخ بهره اسمی نیز معمولاً بالاتر می‌رود.

بیشتر بخوانید: تاثیر تورم بر رشد اقتصادی چیست؟

رابطه تورم با نرخ بهره واقعی

نرخ بهره واقعی یکی از شاخص‌های کلیدی برای تحلیل وضعیت اقتصادی است، زیرا اثر تورم را از نرخ بهره اسمی حذف می‌کند و تصویر واضح‌تری از بازدهی واقعی سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهد. زمانی که تورم افزایش پیدا می‌کند، حتی اگر نرخ بهره اسمی ثابت بماند، نرخ بهره واقعی کاهش می‌یابد. این موضوع برای سرمایه‌گذاران اهمیت زیادی دارد، زیرا اگر نرخ بهره واقعی منفی شود، نگهداری پول نقد یا سپرده‌های بانکی زیان‌ده خواهد بود.

به همین دلیل، بانک‌های مرکزی در شرایط تورم بالا معمولاً تلاش می‌کنند با افزایش نرخ‌های بهره اسمی، نرخ بهره واقعی را در سطوح مثبت حفظ کنند. این اقدام علاوه بر حمایت از پس‌اندازکنندگان، می‌تواند ابزار مهمی برای کنترل تورم نیز باشد.

نقش سیاست‌های پولی در رابطه تورم و نرخ بهره

بانک‌های مرکزی نقش محوری در تعیین نرخ بهره و کنترل تورم دارند. وقتی تورم از سطح هدف‌گذاری‌شده بالاتر می‌رود، بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره تلاش می‌کند تقاضای کل را کاهش دهد. نرخ بهره بالاتر وام‌گیری را گران‌تر می‌کند و باعث می‌شود خانوار‌ها و بنگاه‌ها هزینه‌های خود را کاهش دهند. این کاهش تقاضا می‌تواند فشار تورمی را کم کرده و ثبات قیمتی را به اقتصاد بازگرداند.

از سوی دیگر، اگر تورم پایین باشد یا اقتصاد با رکود مواجه شود، بانک مرکزی نرخ بهره را کاهش می‌دهد تا وام‌گیری و سرمایه‌گذاری ارزان‌تر شده و رشد اقتصادی تحریک شود؛ بنابراین می‌توان گفت نرخ بهره ابزاری کلیدی در دست سیاستگذاران پولی برای مدیریت تورم است.

اثرات انتظارات تورمی بر نرخ بهره

انتظارات تورمی نقش مهمی در تعیین نرخ بهره دارد. اگر مردم و فعالان اقتصادی انتظار داشته باشند که در آینده نرخ تورم بالا برود، وام‌دهندگان برای جبران این ریسک، نرخ بهره بالاتری مطالبه می‌کنند. این موضوع حتی پیش از وقوع واقعی تورم می‌تواند به افزایش نرخ بهره منجر شود.

از سوی دیگر، اگر سیاست‌های دولت و بانک مرکزی در کنترل تورم معتبر و مؤثر باشد، انتظارات تورمی کاهش یافته و در نتیجه نرخ بهره نیز پایین می‌آید. این مسئله اهمیت اعتماد عمومی به سیاست‌های پولی و مالی را نشان می‌دهد.

تورم، نرخ بهره و رشد اقتصادی

ارتباط تورم و نرخ بهره نه‌تنها بر بازار‌های مالی بلکه بر رشد اقتصادی نیز اثر می‌گذارد. نرخ بهره بالا که معمولاً در نتیجه تورم زیاد به وجود می‌آید، هزینه تأمین مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. این امر می‌تواند رشد تولید و اشتغال را محدود کند. در مقابل، نرخ بهره پایین در شرایط تورم کنترل‌شده، سرمایه‌گذاری و مصرف را تحریک کرده و رشد اقتصادی را تقویت می‌کند.

با این حال، اگر نرخ بهره خیلی پایین نگه داشته شود و عرضه پول بیش از حد افزایش یابد، ممکن است تورم دوباره اوج بگیرد و اقتصاد وارد چرخه‌ای از نوسانات قیمتی شود. به همین دلیل سیاستگذاران باید تعادل میان کنترل تورم و حمایت از رشد اقتصادی را حفظ کنند.

تجربه کشور‌ها در مدیریت تورم و نرخ بهره

برخی کشور‌ها با تورم بالا تجربه کرده‌اند که چگونه افزایش نرخ بهره می‌تواند تورم را مهار کند. برای مثال، در دهه ۱۹۸۰ ایالات متحده با تورم دو رقمی مواجه شد و فدرال رزرو با سیاست نرخ بهره بالا موفق شد تورم را کاهش دهد، هرچند این اقدام در کوتاه‌مدت به رکود اقتصادی منجر شد.

در مقابل، کشور‌هایی که نرخ بهره را مصنوعی پایین نگه می‌دارند، معمولاً با تورم‌های لجام‌گسیخته مواجه می‌شوند، زیرا عرضه پول بدون پشتوانه رشد می‌کند و ارزش پول ملی سقوط می‌کند. این نمونه‌ها اهمیت رابطه پیچیده تورم و نرخ بهره را در سیاستگذاری اقتصادی نشان می‌دهند.