تشکیل ستاد ملی؛ اقدامی حیاتی برای جلوگیری از انقراض یوزپلنگ آسیایی

باشگاه خبرنگاران جوان - یوزپلنگ آسیایی از گربه‌سانان و سریع‌ترین پستانداران روی زمین، گونه‌ای گوشتخوار، شبگرد و از نادرترین گونه‌های جانوری جهان و تنها بازمانده نسل یوزپلنگ‌ها در قاره آسیا، این روز‌ها بیش از هر زمان دیگری در خطر شدید انقراض قرار دارد.

تشکیل «ستاد ملی محافظت از یوزپلنگ» گام مهمی برای نجات این گونه ارزشمند محسوب می‌شود.

یوزپلنگ‌ها روزگاری در دشت‌ها و بیابان‌های گسترده‌ای از قاره آسیا پراکنده بود، اکنون تنها در بخش‌هایی از ایران در ذخیره‌گاه زیست‌کره خارتوران در شرق استان سمنان با جمعیت ۲۰ فرد در طبیعت و ۶ فرد در اسارت به حیات خود ادامه می‌دهد.

هر گاه جمعیت گونه‌ایی از ۵۰ راس یا قلاده کمتر شود، «گونه در خطر و آستانه انقراض» تلقی می‌شود و اکنون مجموع یوزپلنگ‌ها در سایت تکثیر و شناسایی‌شده در طبیعت نشان می‌دهد اگر در تلاش‌ها برای حفظ این گونه ارزشمند تسریع نشود، یوزپلنگ‌ها نیز به سرنوست دایناسور‌ها دچار و منقرض می‌شود.

این رخداد تلخ زیبنده نیست، چرا که این گونه ارزشمند نماد تنوع زیست محیطی جمهوری اسلامی ایران است و هم اینکه باید به عنوان یک وظیفه وظیفه این گونه ارزشمند را برای نسل آینده حفظ کنیم.

محوریت سمنان به عنوان زیستگاه اصلی یوزپلنگ

ذخیره‌گاه زیست‌کره خارتوران با ۱.۵ میلیون هکتار پس از سِرِنگتی آفریقا واقع در کشور تانزانیا، دومین منطقه زیست‌کره جهان به‌شمار می‌آید و تنها زیستگاه زادآور یوزپلنگ آسیایی در جهان به شمار می‌رود.

اما قلمرو یوزپلنگ بیش از وسعت این ذخیره‌گاه است و امکان تردد در مناطق حیات وحش استان‌های دیگر از جمله خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد و کرمان وجود دارد.

از طرفی، بیشترین تهدید‌های زیستی برای یوزپلنگ‌ها در مناطق خارج از زیر پوشش حفاظت محیط زیست رخ می‌دهد، بر اساس آنچه گفته شد، باید با محوریت استان سمنان به عنوان خط مقدم حفاظت از یوزپلنگ آسیایی ستادی برای هماهنگی، هم‌افزایی و تعریف وظیفه برای استان‌های در محدوده تردد یوزپلنگ آسیایی شکل بگیرد.

تشکیل «ستاد ملی حفاظت از یوزپلنگ» در پی نگرانی‌های روزافزون درباره وضعیت رو به کاهش جمعیت یوزپلنگ آسیایی، می‌تواند در زمینه هماهنگی و مدیریت یکپارچه فعالیت‌های حفاظت، آموزش، پژوهش و تدوین برنامه راهبردی گره‌گشا باشد، چرا که این ستاد با تعریف وظایف دستگاه‌های مختلف و نظارت بر اجرا، درحفظ و بقای این گونه ارزشمند نقش کلیدی ایفا خواهد کرد.

دستگاه‌های متعددی از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نیرو، فرماندهی انتظامی، وزارت آموزش و پرورش و رسانه‌ها، در حفاظت از یوزپلنگ نیازمند هماهنگی دقیق و برنامه‌ریزی منسجم هستند.

تشکیل ستاد ملی می‌تواند مانع از موازی‌کاری و تضاد وظایف شود و با تعریف مسوولیت‌های مشخص، موجب بهره‌وری بیشتر در اجرای طرح‌های حفاظتی شود و با ایجاد سیاست‌های بلندمدت و اولویت‌بخشی به اجرای برنامه‌ها، زمینه جذب حمایت‌های ملی و بین‌المللی را فراهم آورد.

افزایش آگاهی عمومی و آموزش‌های زیست‌محیطی نقشی مهم در موفقیت اجرای طرح حفاظت از یوزپلنگ دارد و این آگاهی و تقویت مشارکت مردمی در حفاظت از این گونه ارزشمند در خطر انقراض با هماهنگی بین دستگاهی محقق می‌شود.

تهدید‌های زیستگاه یوزپلنگ‌ها

عواملی مانند تصادف با خودرو‌های عبوری، تکه‌تکه‌شدن و تخریب زیستگاه، جاده‌کشی و لوله‌گذاری در دل زیستگاه، رعایت نکردن استاندارد عبور و مرور، شکار بی‌رویه طعمه یوزپلنگ‌ها، خشکسالی و کم‌آبی، وجود گله‌های دام اهلی، خطر حمله سگ‌های گله و شتر‌های سرگردان، از عوامل تهدید گونه ارزشمند یوزپلنگ به شمار می‌رود.

کارشناسان بر این باورند که نبود هماهنگی و مدیریت متمرکز در حفاظت از این گونه، موجب کاهش اثربخشی اقدام‌های حفاظتی است.

طبق بررسی‌ها جمعیت طعمه‌های یوزپلنگ‌های آسیایی از سال ۱۳۹۳ تا کنون از سه هزار و ۷۰۰ راس به ۲ هزار و ۲۰۰ راس به دلیل عوامل مختلفی از جمله خشکسالی، دامداری بی‌ضابطه و شکار غیرقانونی کاهش یافته است.

طی یک دهه اخیر ۱۳ توله بر اثر تصادفات در محدوده عباس‌آباد - میاندشت در شهرستان میامی استان سمنان در محدوده جاده ترانزیتی تهران - مشهد کشته شدند.

با از دست رفتن «ماجراد» یوزپلنگ ماده‌ای با سه جنین در شکم در روز ششم فروردین ۱۴۰۲، مسوولان در نشستی برای حفاظت هرچه بیشتر از زیستگاه و به ویژه محل تردد این گونه در خطر انقراض، مصوباتی داشتند که طی آن تکالیفی برای دستگاه‌های مرتبط تعریف و مقرر شد وزارت راه و شهرسازی برای ایمن‌سازی قلمرو یوزپلنگ آسیایی وظایفی را عملی کند که تسریع این وزارتخانه در انجام تعهدات از مطالبه مردمی و سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان گونه در خطر شدید انقراض است.

خطر وجود شتر‌ها در خارتوران برای یوز‌ها

شتر از عوامل مهم تهدید یوزپلنگ محسوب می‌شود که سازمان جهادکشاورزی مدعی است بهره‌برداران ذخیره‌گاه زیست‌کره خارتوران برای شترداری مجوزی از جهادکشاورزی نمی‌گیرند.

مدیریت این موضوع نیازمند کارگروه است و طبق بررسی‌ها ۲ هزار و ۴۰۰ شتر در خارتوران وجود دارد که امسال حدود چهار درصد افزایش جمعیت دارد و برای همراهی بومیان در مدیریت جمعیت شتر در این ذخیره‌گاه باید جایگزین برای تامین معیشت آنان در نظر گرفته شود.

شیر ایرانی و ببر مازندران طی سال‌های گذشته منقرض شدند و اگر یوزپلنگ آسیایی منقرض شود ایران کشوری خواهد بود که طی ۱۰۰ سال گذشته سه گونه ارزشمند را از دست داده است.

بر همین اساس، حفاظت بهینه زیستگاه، رفع تعارضات، ایمن‌سازی گذرگاه، تکثیر در اسارت باید با اهتمام تداوم یابد.

رفع هر یک از تهدید‌های بقای یوزپلنگ آسیایی مربوط به دستگاه‌های اجرایی مختلف است و برای رفع تهدید‌ها هماهنگی و هم‌افزایی بین دستگاه‌های اجرایی ضرورت دارد و ایجاد این همبستگی و همراهی از مسیر تشکیل ستاد ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی می‌گذرد و انتظار می‌رود تشکیل این ستاد با قید فوریت پیگیری شود.

منبع: ایرنا