تعطیلات ناگهانی؛ عقب‌نشینی در بحران یا عقب‌ماندگی اقتصادی؟/ هر روز تعطیلی، ۲۵.۵ هزار میلیارد تومان خسارت برای اقتصاد ایران

اقتصاد۲۴- بحران بی‌برقی و بی‌آبی کشور را به تعطیلی کشانده است؛ بحرانی که تهدیدی جدی برای پایداری اقتصاد ملی و زندگی روزمره شهروندان به شمار می‌رود. دولت به عنوان یکی از سیاست‌های مقابله‌ای، تعطیلی اجباری و مکرر ادارات دولتی را در دستور کار قرار داده است تا از فشار بر شبکه برق و مصرف آب بکاهد؛ تصمیمی که اگرچه در ظاهر راهکاری فوری به نظر می‌رسد، اما در واقع بار سنگینی بر دوش اقتصاد کشور و به‌ویژه بخش خصوصی می‌گذارد. تعطیلی‌هایی که نه تنها زنجیره فعالیت‌های اداری را متوقف کرده، بلکه موجی از تبعات اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارد که می‌تواند ضربه‌ای جدی به تولید، بهره‌وری و سرمایه‌گذاری وارد کند.

هزینه‌های اقتصادی تعطیلی ادارات؛ توقف چرخ تولید و خدمات

اقتصاد ایران سال‌هاست به تعطیلات گاه و بی‌گاه خو کرده است؛ از کرونا تا آلودگی هوا. شاید به دلیل همین تابوزدایی از تعطیلات ناگهانی است که سخنگوی دولت به راحتی از تصمیم برای تعطیلی چهارشنبه‌ها سخن می‌گوید و وزیر گردشگری و میراث فرهنگی نیز از طرح تعطیلات یک هفته‌ای برای سفر در تابستان رونمایی می‌کند، بدون اینکه تبعات اقتصادی و اجتماعی آن را مدنظر قرار دهند.

سهم دولت در تولید ناخالص داخلی بدون در نظر گرفتن صنایع دولتی، ۱۱ درصد برآورد می‌شود و بر این اساس هر روز تعطیلی ادارات، مراکز دولتی، دستگاه‌های ستادی و کارمندی دولت نزدیک به ۷ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان زیان به اقتصاد ملی تحمیل می‌کند.

اسفند ماه سال گذشته نیز مجتبی ذوالنور، نماینده مجلس در تذکری خطاب به رییس جمهور هزینه هر روز تعطیلی به بخش خصوصی و اقتصاد کشور را بیش از ۲۵ میلیارد برآورد کرد.

به تازگی سعید تاجیک، عضو اتاق بازرگانی تهران عنوان کرد که بر اساس اعلام مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی هر روز تعطیلی رقمی نزدیک به ۵ تا ۷ همت زیان به اقتصاد کشور وارد می‌کند؛ این درحالیست که معمولا دولت به هدف خود از این تعطیلی نمی‌رسد.

روزی ۲۵.۵ هزار میلیارد تومان خسارت

به گزارش یورونیوز، مرکز توسعه بین‌الملل دانشگاه هاروارد با همکاری مدرسه بازرگانی آدولفو آیبانز شیلی، مطالعه‌ای را بر روی ۲۰۰ کشور جهان در دوره زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ میلادی انجام داده که نشان می‌دهد یک روز تعطیلات عمومی بیشتر، ۲۰ درصد از تولید ناخالص روزانه را از بین می‌برد.

طبیعی است این یک روز تعطیلی بیشتر تاثیرات متفاوتی بر بخش‌های مختلف اقتصادی بر جای می‌گذارد، ضمن آن که این میزان افت تولید ناخالص داخلی روزانه، برای تعطیلات ناگهانی و پیش‌بینی نشده نظیر آنچه در ایران اتفاق می‌افتد، حتی می‌تواند اثری بزرگتر از ۲۰ درصد به همراه داشته باشد، چرا که تعطیلات عمومی قابل برنامه‌ریزی و از پیش اعلام شده بخش‌هایی از اقتصاد همچون بخش‌های مربوط به عرضه خدمات گردشگری، هتل و رستوران و حمل و نقل را حتی فعال‌تر از روز‌های عادی می‌کند و اثر منفی تعطیلات در دیگر بخش‌ها، تا اندازه‌ای تعدیل می‌شود.

بیشتر بخوانید: تعطیلات مکرر در سال ۱۴۰۳، کشور را فلج کرد/ صادق نبودن مسئولان با مردم به وضوح قابل مشاهده است

بانک جهانی ارزش تولید ناخالص داخلی ایران را در سال ۲۰۲۳ میلادی بالغ بر ۴۰۴.۶۳ میلیارد دلار برآورد کرده است. با احتساب ۵۲ روز جمعه و ۲۷ روز تعطیلات رسمی، روز‌های کاری در تقویم ایران به ۲۸۶ روز در سال می‌رسد.

بنابر گزارش یورونیوز، با این حساب و کتاب ارزش روزانه تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۳ میلادی بیش از ۱.۴ میلیارد دلار است و اگر میزان خسارت هر روز تعطیلی بیشتر را همان ۲۰ درصد در نظر بگیریم این خسارت روزانه نزدیک به ۲۸۳ میلیون دلار است.

این میزان خسارت بر حسب قیمت دلار بازار آزاد ۹۰ هزار تومانی، ۲۵.۵ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. آنچه اهمیت دارد این است که این رقم خسارت تنها به دلیل تعطیلی‌هاست. اگر خسارات ناشی از قطعی برق و گاز را هم محاسبه کنیم، میزان آن فربه‌تر خواهد شد.

تعطیلی ادارات و تبعات مستقیم بر بخش خصوصی

بخش خصوصی که ستون اصلی رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در ایران است، به شدت تحت تأثیر تعطیلی ادارات قرار می‌گیرد. آمار دقیقی از اینکه چند درصد از کسب‌وکار‌های خصوصی نیازمند تعامل روزانه با ادارات دولتی هستند، منتشر نشده، اما بدیهی است که تعطیلی‌های ناگهانی موجب تعویق در انجام امور اداری، تراکنش‌های مالی و قرارداد‌های تجاری می‌شود. ضمن اینکه همان روز تعطیل برای بخش خصوصی، مالیات، بیمه و پرداخت حقوق محاسبه می‌شود و به همین دلیل این بخش با تعطیلی دولت همراهی نمی‌کند.

تأثیر تعطیلی‌ها بر بهره‌وری و نیروی کار

تعطیلی‌های ناگهانی پدیده‌ای است که به‌طور فزاینده در ساختار کاری ایران دیده می‌شود؛ پدیده‌ای که بنا بر شواهد می‌تواند منجر به افت محسوس در بهره‌وری نیروی انسانی شود. اختلال در نظم کاری از جمله پیامد تعطیلات ناگهانی است. کارشناسان معتقدند بازگشت به ریتم کاری پس از یک وقفه ناگهانی، زمان‌بر است و اغلب با افت تمرکز، افزایش استرس و کاهش انگیزه همراه می‌شود و این یعنی، تأثیر منفی تعطیلی‌ها تا چند روز ادامه دارد.

در بخش‌هایی مانند صنعت، خدمات عمومی و صادرات، تعطیلات ناگهانی حتی می‌تواند منجر به اختلال در زنجیره تأمین، ازدست‌رفتن فرصت‌های تجاری یا بی‌اعتمادی عمومی شود. در این شرایط، نبود یک تقویم تعطیلات منظم و پیش‌بینی‌پذیر، چالشی جدی برای اقتصاد و توسعه انسانی به شمار می‌آید.

با این تفاصیل روحیه کارمندان در چنین شرایطی آسیب می‌بیند و تعادل بین زندگی و کار به هم می‌ریزد. علاوه بر این، تاخیر در انجام امور و تجمع کار‌های اداری به روز‌های بعد، فشار مضاعفی را بر نیروی انسانی وارد می‌کند.

پیامد‌های بلندمدت تعطیلی‌ها بر بازار و سرمایه‌گذاری

تعطیلی‌های مکرر و عدم پایداری در تأمین انرژی، سیگنال منفی به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌دهد. کاهش فعالیت‌های بخش خصوصی به دلیل تعطیلی‌های مکرر، نه تنها باعث کاهش درآمد‌های مالیاتی دولت می‌شود، بلکه اعتماد کسب‌وکار‌ها و سرمایه‌گذاران را نیز تضعیف می‌کند. این روند می‌تواند باعث کاهش رشد اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری در بلندمدت شود.

تجربه جهانی در مدیریت بحران انرژی: تعطیلی ادارات تنها راهکار نیست

نگاهی به تجربه کشور‌های مختلف نشان می‌دهد که تعطیلی ادارات معمولاً به عنوان راهکار نهایی و موقت در نظر گرفته می‌شود. کشور‌های اروپایی مانند آلمان و فرانسه، در بحران‌های انرژی اخیر، با کاهش ساعات کاری، ترویج صرفه‌جویی، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و ارتقاء زیرساخت‌های شبکه برق، تلاش کرده‌اند فشار مصرف را کاهش دهند بدون آنکه به تعطیلی گسترده دست بزنند. این کشور‌ها برای کنترل بحران انرژی بیشتر به سمت تعدیل فعالیت‌های صنعتی، بازنگری در سیاست‌های انرژی هسته‌ای و حمایت مالی از مصرف‌کنندگان حرکت کردند و تعطیلی‌ها بیشتر در سطح کارخانه‌ها و تأسیسات تولیدی بود، نه تعطیلی عمومی ادارات یا خدمات دولتی.

بیشتر بخوانید: کشورهای جهان چگونه بر بحران برق خود فائق آمدند؟/ درس هایی از حل مسئله ناترازی انرژی برای ایران

در کشور‌های آسیایی مانند ژاپن هم تمرکز بر مدیریت هوشمند انرژی، استفاده از فناوری‌های نوین و زیرساخت‌های مقاوم، کلید اصلی مقابله با بحران‌ها بوده است. در عین حال، فرهنگ صرفه‌جویی انرژی در میان مردم و بخش خصوصی نهادینه شده است که نقش مهمی در کاهش فشار‌ها ایفا می‌کند.

با این تفاصیل در کشوری که اقتصاد آن به چالش‌های متعددی از جمله تحریم، رکود و بهره‌وری پایین دچار است، تصمیم‌گیری درباره تعطیلات باید با دقت و ملاحظات اقتصادی همراه باشد، به خصوص آنکه جدا از تعطیلات ناگهانی، تعطیلات مناسبتی و آخر هفته نیز در تقویم ایران وجود دارد.