جایزه مصطفی و درمان MS؛ تأثیر منطقه‌ای تا جهانی

باشگاه خبرنگاران جوان - جایزه مصطفی (ص) ۲۰۲۳ در حوزه علوم پزشکی و زیستی به پروفسور سامیه جوزف خوری، استاد دانشگاه آمریکایی بیروت و از پیشگامان برجسته جهانی در زمینه درمان بیماری‌ام‌اس (MS)، تعلق گرفت. او برای سال‌ها تلاش در شناسایی عوامل بیماری‌زا و سازوکار‌های ایمنی و همچنین ابداع رویکرد‌های نوین برای مراقبت از بیماران مبتلا به‌ام‌اس، موفق شد این جایزه معتبر را به خود اختصاص دهد. 

پژوهش‌های نوآورانه خوری، مسیر‌های تازه‌ای را برای تشخیص و درمان بیماری‌ام‌اس گشود و تأثیر چشمگیری بر ارتقای درمان و بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته است. از جمله افتخارات دیگر او می‌توان به دریافت جایزه علوم کویت (۲۰۰۷) و جایزه ملک سلمان برای تحقیقات در زمینه ناتوانی (۲۰۲۲) اشاره کرد.

معرفی دستاورد‌های علمی و پژوهشی پروفسور سامیه خوری

پروفسور خوری از جمله دانشمندان برتر و پیشرو حوزه‌ام‌اس در سطح جهان است. بیماری‌ام‌اس معمولاً جوانان را درگیر می‌کند و منجر به ناتوانی‌های متعدد از جمله مشکلات بینایی، حرکتی و تعادل می‌شود و حتی می‌تواند امید به زندگی بیماران را اندکی کاهش دهد. این بیماری، اگر به موقع درمان نشود، معلولیت شدیدی به دنبال دارد.

خوری بیش از ۳۰۰ مقاله پژوهشی و مروری منتشر کرده و در نگارش فصل‌هایی از کتاب‌های علمی همکاری داشته است. حوزه پژوهش‌های وی، بر بررسی پاتوفیزیولوژی (بیماری‌زایی) و سازوکار تنظیم و تحمل در سیستم ایمنی بدن تمرکز دارد؛ به‌ویژه با استفاده از بیماری انسفالومیلیت خودایمن تجربی (EAE) که مدل حیوانی بیماری‌ام‌اس محسوب می‌شود.

او همچنین به شکل عملی در درمان بیماران‌ام‌اس مشارکت دارد و درباره علائم و نشانگر‌های زیستی این بیماری تحقیقات گسترده‌ای انجام داده است. تمرکز عمده پژوهش‌های او بر تبادل اطلاعات سلول‌های بنیادی عصبی و سیستم ایمنی در مدل EAE و بررسی مولکول‌ها و مسیر‌های مرتبط است. بسیاری از این مطالعات منجر به توسعه و اجرای درمان‌های بالینی جدید برای بهبود بیماران‌ام‌اس شده است.

علاوه بر این، کار گروه پژوهشی خوری موجب بنیان‌گذاری پایگاه‌های داده مهم جمعیت‌شناختی و بالینی درباره بیماران‌ام‌اس شده که در طراحی و اجرای پژوهش‌های آینده و مدیریت بهتر بیماری بسیار مؤثر است.

فعالیت‌های پژوهشی و بین‌المللی

پروفسور خوری تحقیقات آزمایشگاهی مهمی را به سرپرستی خود و با حمایت مؤسسات بین‌المللی، چون «انجمن ملی‌ام‌اس» و «موسسه ملی سلامت آمریکا» به انجام رسانده است. این مطالعات عمدتاً درباره سازوکار‌های ایمنی، روند بیماری‌زایی و برهم‌کنش سیستم ایمنی و سلول‌های بنیادی عصبی در مدل EAE هستند. او محقق اصلی آزمایش بزرگ چندمرکزی ACCLAIM برای بررسی تحمل ایمنی در بیماران‌ام‌اس است که با حمایت مالی شبکه ITN اجرا می‌شود.

تأثیر تحقیقات خوری بر فهم جهانی‌ام‌اس

در یکی از پژوهش‌های کلیدی منتشرشده در نشریه «مغز» دانشگاه آکسفورد، پروفسور خوری و تیم بین‌المللی او با بررسی داده‌های بیش از ۵۰ هزار بیمار‌ام‌اس از ۲۷ کشور (۷۲ درصد زن) دریافتند که عوامل جغرافیایی و محیطی نقشی اساسی در بروز‌ام‌اس و پیشرفت نوع «ام‌اس پیشرونده ثانویه» دارند. با این حال، تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر می‌تواند روند بیماری را متوقف یا کند کند.

این پژوهش همچنین با بررسی تفاوت‌های شیوع و پیشرفت بیماری در مناطق مختلف دنیا فرضیه‌های رایج مرتبط با اثر جغرافیا و ژنتیک بر‌ام‌اس را به چالش کشید. به عنوان مثال، شیوع بالا در مناطق دور از استوا و موارد پایین در جمعیت‌هایی همچون اسکیمو‌های کانادا یا افزایش غیرمنتظره شیوع در مناطق گرم نظیر جزیره ساردینیا ایتالیا، نشان داد که صرفاً یک عامل بومی یا ژنتیکی کافی نیست.

مروری بر زندگی‌نامه و فعالیت‌های اجتماعی

پروفسور سامیه خوری متولد ۱۹۶۰ در بیروت است. او با وجود تعطیلی مدارس در سال‌های جنگ داخلی لبنان، موفق شد مستقلانه تحصیلات خود را ادامه دهد و پس از کسب رتبه اول کنکور لبنان، در سال ۱۹۸۴ از دانشگاه آمریکایی بیروت با بالاترین رتبه فارغ‌التحصیل شد.

خوری دوره‌های تخصصی خود را در دانشگاه‌های کیس وسترن رزرو اوهایو و هاروارد سپری کرد و تحت راهنمایی دکتر هاوارد واینر در علوم ایمنی عصبی تخصص گرفت. از ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۳ به‌عنوان یکی از مدیران ارشد مرکز MS بوستون و استاد نورولوژی دانشگاه هاروارد فعالیت داشت و در سال ۲۰۱۳ نخستین کمپین ملی آگاهی MS را در لبنان راه‌اندازی کرد.

پروفسور خوری، مدیر موسسه علوم اعصاب ابوحیدر و مرکز پزشکی دانشگاه آمریکایی بیروت است که نخستین مرکز تحقیقات جامع MS در منطقه را تأسیس کرده‌اند. او به عنوان استاد علوم اعصاب و ایمنی‌شناسی دانشگاه آمریکایی بیروت و مدیر کرسی عصب‌شناسی در این دانشگاه مشغول فعالیت است و با همکاری دانشگاه‌های برتر آمریکا و اروپا و گروه‌های تحقیقاتی خاورمیانه، همواره در خط مقدم پژوهش و توانمندسازی منطقه‌ای برای مقابله با‌ام‌اس قرار داشته است.

در کنار موفقیت‌های علمی، او همسر پروفسور محمد صائغ (برگزیده جایزه مصطفی (ص) ۲۰۲۱ و استاد پزشکی و ایمنی‌شناسی دانشگاه آمریکایی بیروت) است که او هم یکی از چهره‌های شناخته‌شده علوم پزشکی منطقه محسوب می‌شود.