دارابگرد در گرداب فروچاله‌ها/ مسئولان میراث‌فرهنگی فقط وعده ثبت جهانی نخستین شهر مدور ایران می‌دهند

اقتصاد۲۴- ثبت جهانی دارابگرد، سال‌ها یکی از وعده‌های مدیران استان فارس و شهرستان داراب به مردم بوده، وعده‌ای که گویی مدیران قرار نیست برای تحقق آن گام اجرایی بردارند. بیش از یک دهه است که فعالان میراث فرهنگی درباره تبعات فرونشست در این منطقه و همچنین گسترش حفاری‌های غیرمجاز هشدار می‌دهند. فرونشست در دارابگرد آنقدر پیش‌روی کرده و چاه‌های غیرمجاز آنقدر جان زمین را مکیده‌اند که در این محدوده به جای شکاف‌های ناشی از فرونشست باید از «فروچاله‌ها» سخن گفت. فروچاله‌هایی که عمق برخی از آنها تا دو متر هم می‌رسد و این روند رو به افزایش است. با اینهمه هنوز مطالعات دقیقی در این زمینه در دارابگرد صورت نگرفته است. سیاست و رویکرد مدیران، اما همچنان وعده ثبت جهانی است.

با وجود چالش‌ها و مشکلات و تهدیدات جدی پیرامون این اثر باستانی، باید پرسید که ثبت جهانی این اثر چه گرهی از مشکلات آن باز خواهد کرد؟ آیا الزامات حفاظتی مورد نظر یونسکو در مورد این اثر رعایت شده است؟ پس از یک دهه از تشدید فرونشست در عرصه و حریم این اثر چه اقدامی برای کنترل آسیب‌های ناشی از آن در این محدوده صورت گرفته است؟ حتی اگر یونسکو با ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی موافقت کند، چه برنامه حفاظتی برای آن تدوین شده است؟

کنوانسیون میراث جهانی، که در سال ۱۹۷۲ توسط یونسکو تصویب شد، معاهده‌ای بین‌المللی است که هدف اصلی آن حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی بشر است. بر اساس اصول این کنوانسیون کشور‌های عضو مکان‌های دارای ارزش جهانی را شناسایی و آنها را در فهرستی جهانی ثبت می‌کنند تا متعهد به برنامه‌ریزی برای حفاظت از آنها و ارائه گزارش‌های منظم به کمیته میراث جهانی یونسکو بشوند. روح این کنوانسیون در میان برخی مدیران کشور ما، اما به درستی درک نشده است و «ثبت جهانی» آثار تبدیل به ابزاری شده که در مقاطع مختلف کارکرد‌های مختلف پیدا می‌کند. بسیاری از مدیران میراث فرهنگی بدون توجه به الزامات ثبت جهانی یک اثر، درباره اقدامات و پیگیری‌هایشان برای ثبت آثار در محل تحت مدیریتشان می‌گویند و گویی نمی‌خواهند بپذیرند که هدف یونسکو از این اقدام حفاظت آثار بوده نه تقویت رزومه مدیران. هفته گذشته سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس از آغاز فرآیند ثبت جهانی دارابگرد، خبر داده است. اثری که به‌رغم اهمیتش در شهرسازی باستانی ایران، قدر ندیده است. دارابگرد با تهدید جدی فرونشست و حفاری‌های غیرمجاز رو‌به‌رو است. هنوز کاوش و مطالعات علمی جدی در آن انجام نشده است. اما به گفته مدیران استانی فرایند ثبت جهانی آن آغاز شده است. هر چند در ارزشمندی این اثر شکی وجود ندارد، اما برای ثبت در فهرست میراث جهانی پیش شرط مهم موضوع حفاظت و یا داشتن برنامه‌ای برای حفاظت است، که گویی چندان مد نظر مدیران نیست.

از این وعده‌ها آبی گرم نمی‌شود

«علیرضا پرویزی» رئیس اداره میراث‌فرهنگی، شهرستان داراب درباره اقدامات صورت گرفته برای حفاظت از این اثر می‌گوید: «مطالعات اولیه برای نامزدی اثر برای ثبت جهانی سال گذشته با اعتبار ۴۰۰ میلیون تومان توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد. با این حال، هنوز به مستندات و مطالعات دقیق‌تر نیاز است. سال گذشته، کانکسی به عنوان پایگاه حفاظت در کنار اثر مستقر شده و دوربین‌های مداربسته برای رصد منطقه نصب شده است. امسال هم در حوزه مسئولیت اجتماعی وزارت نفت، ۲ میلیارد تومان برای حفاظت و نگهداری دارابگرد تخصیص داده شده که پیشنهاد کردیم بخشی از این اعتبار به تکمیل مطالعات مربوط به ثبت جهانی این اثر تاریخی اختصاص پیدا کند.» با وجود اهمیت این اثر باستانی باقی مانده از دوران ساسانی، به گفته پرویزی هنوز هیچ کاوش علمی در این محدوده انجام نشده و مثل بسیاری از محوطه‌های باستانی حفاران غیرمجاز در طول سالیان پیش از باستان‌شناسان به سراغ لایه‌های تاریخی آن رفته‌اند.

بیشتر بخوانید:حریم مسجد جهانی عتیق از پاتوق معتادان تا حصر توسعه/ دانشگاه «علوم و حدیث» خانه‌های تاریخی ابواسحاقیه را به گروگان گرفت

هفته گذشته «صادق زارع» سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس از آغاز فرآیند ثبت جهانی شهر باستانی دارابگرد، نخستین شهر دایره‌ای جهان، خبر داد و گفت: «این اثر باید هم‌زمان با منظر ساسانی بیشاپور، فیروزآباد و سروستان در فهرست میراث جهانی ثبت می‌شد، اما کمبود مطالعات لازم مانع تحقق این هدف شد.» برخی مدیران استانی پیشنهاد الحاق این اثر به پرونده محور ساسانی را مطرح می‌کنند، اما پرویزی می‌گوید: «تمایل ما این است که این اثر به صورت مستقل ثبت و پرونده جداگانه‌ای برای آن تهیه شود.» اینکه اثری با این شاخصه‌ها اینطور مورد بی‌مهری قرار گرفته تا جایی که حتی پروژه مطالعاتی جدی و دقیقی برای آن تعریف نشده، باعث شگفتی است. اما شگفت‌تر اینکه در چنین شرایطی هر بار مدیران استان از تلاش و تامین اعتبار برای ثبت جهانی آن می‌گویند. کاش کسی به آنها یادآوری کند که بهتر نیست به جای تاکید بر یک رویا، اقدامات ملموس و ماندگاری مثل یک پروژه مطالعاتی دقیق و تخصصی برای این اثر تعریف و بر اساس نتایج آن طرح حفاظتی برای این شهر منحصر‌به‌فرد باستانی تدوین شود تا دارابگرد اینقدر مهجور در تندباد تخریب‌های طبیعی و انسانی، از فروچاله تا حفاری غیرمجاز، قرار نگیرد؟

ثبت جهانی بدون مطالعات علمی

گزارش‌ها و تصاویری که از وضعیت موجود دارابگرد به دست «پیام ما» رسیده نشان می‌دهد که عمق فروچاله‌ها در این محدوده حتی تا دو متر هم می‌رسد و زباله‌ها در حریم و عرصه آن پراکنده‌اند، پرویزی در خصوص انباشت زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی در عرصه و حریم دارابگرد، می‌گوید: «مدتی برخی افراد نخاله‌های ساختمانی خود را در این محدوده تخلیه می‌کردند که دوربین‌های مدار بسته چندین تخلف را ثبت کرده و توانسته‌ایم ماشین‌های حمل نخاله را توقیف و جریمه کنیم.» به گفته او، این اقدامات باعث شده است که دیگر کمتر کسی در مجاورت دارابگرد اقدام به تخلیه زباله یا نخاله‌های ساختمانی کند. او درباره وضعیت فرونشست و حفر چاه‌های غیرمجاز در منطقه تاکید می‌کند: «دارابگرد به عنوان یک منطقه ممنوعه حفر چاه معرفی شده، هیچ امتیازی برای حفر چاه جدید در این منطقه داده نمی‌شود.» به گفته او، در حریم دارابگرد هیچ‌گونه استعلامی برای حفر چاه تایید نمی‌شود، او تأکید می‌کند: «در بیست سال گذشته هیچ چاه جدیدی در این محدوده حفر نشده و مجوز کف‌شکنی چاه‌های مجاز هم داده نمی‌شود.» البته مسئله‌ای که منجر به تشدید فرونشست در استان فارس شده است، صدور مجوز نیست، بلکه حفر چاه‌های غیرمجاز به شکل گسترده است. موضوعی که آثار جهانی این استان از جمله تخت جمشید و نقش رستم را به شکلی جدی تهدید می‌کند.

بیشتر بخوانید:فیلم/ لحظه هیچان انگیز ثبت جهانی دره خرم آباد

رئیس اداره میراث فرهنگی داراب درباره اینکه آیا در مطالعات صورت گرفته توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی موضوع فرونشست و تبعات آن بر دارابگرد هم مورد بررسی قرار گرفته یا نه؟ می‌گوید: «مطالعات انجام‌شده، ابتدایی بودند و در نتایج آن فرونشست به عنوان مانع جدی مطرح نشده است، مسئله فرونشست نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر دارد و باید در مراحل بعدی برای ارزیابی دقیق‌تر به آن پرداخته شود.» در حالی که در کشور مراکز مطالعاتی تخصصی در خصوص آسیب‌های فرونشست به میراث فرهنگی هشدار می‌دهند و حتی راهکار‌هایی برای کنترل آسیب‌های ناشی از آن ارائه کرده‌اند، هنوز درباره فروچاله‌هایی که در عرصه و حریم دارابگرد در بعضی مناطق حتی به عمق دو متر می‌رسد، حتی اقدام مطالعاتی هم انجام نشده است. اما همین اثر همواره در سخنان مدیران استان یکی از کاندیدا‌های ثبت جهانی بوده است.

مشکلات دارابگرد در قاب تصویر نمی‌گنجد

شهر باستانی دارابگرد در سال ۱۳۱۰ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. شهری که جزو نخستین شهر‌های مدور ایران است و شاخصه‌های منحصر به فردی در حوزه شهرسازی باستانی ایران دارد. در طول چهار دهه اخیر، اما این شهر با بی‌مهری‌های فراوان رو‌به‌رو بوده است. «عیسی فولادفر» یکی از اهالی داراب و از علاقمندان به میراث‌فرهنگی درباره وضعیت این اثر می‌گوید: «آنقدر نظارت در این منطقه ضعیف است که مدتی کامیون‌ها به راحتی زباله و نخاله‌های ساختمانی را در حریم دارابگرد تخلیه می‌کردند، هنوز هم در بخش‌هایی می‌شود آثار آنرا دید. فرونشست در منطقه در حال پیشرفت است. قبلا فقط در حریم آن نشانه‌های فرونشست دیده می‌شد، اما حالا در عرصه هم شکاف‌های عمیق دیده می‌شود.» او درباره حفاظت محوطه معتقد است دوربین‌هایی که توسط میراث فرهنگی در منطقه نصب شده نمی‌تواند به خوبی پوشش حفاظتی داشته باشد: «قاچاقچیان دارابگرد را جوری حفاری کرده‌اند که ظاهر آن تغییر کرده است.

با تصاویر نمی‌شود واقعیت جاری در دارابگرد را منعکس کرد. مشکلات وسیع‌تر از این است که با یک تصویر نشان داده شود.» اخبار مربوط به دارابگرد در چند دهه گذشته هم موید همین موضوع است. جاده‌سازی در حریم اثر، جولان حفاران غیرمجاز در عرصه آن و در سوی دیگر تشدید فرونشست، هر کدام به شکلی بر تن این شهر مدور ۸۰۰ هکتاری زخم زده‌اند. برخی مسئولان وسعت این اثر و آثار مشابه دیگر را توجیهی برای ضعف در حفاظت آن می‌دانند، در حالی که این مسئله در دنیا سالهاست که با راهکار‌های اصولی و اجرایی تا حدودی حل شده است. از آگاهی بخشی جامعه محلی درباره ضرورت حفاظت از این آثار تا نصب دوربین‌های دقیق برای رصد محوطه و اجرای جدی و درست قانون در مواجهه با متخلفان.

منبع: روزنامه پیام ما