به گزارش سرویس فرهنگی تابناک، هیاهوی موشک‌ها، زوزه آژیرها، تصاویر تلخ آوار و ویرانی، صدای گریه مادران و چشم‌های وحشت‌زده کودکان، واقعیت‌های عریان جنگ و تجاوز ۱۲ روزه اخیر رژیم صهیونیستی علیه ایران هستند؛ جنگی که بیش از آن‌که بخواهد زیرساخت‌های اقتصادی و شهری را تخریب کند، روان و هویت کودکان ایرانی را هدف گرفت. این کودکان، همان نسلی هستند که قرار است آینده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این سرزمین را رقم بزنند. کودکی که دیروز در کوچه‌های تهران و شیراز و اصفهان، فارغ از دغدغه‌های بزرگسالانه، دنبال توپ پلاستیکی یا بادبادکش می‌دوید، امروز از هر صدای بلندی وحشت‌زده می‌شود. این کودک دیگر بین صدای ترقه، ترکیدن بادکنک و شلیک موشک تمایزی قائل نیست و به گوشه‌ای تاریک پناه می‌برد.
محمدمهدی سیدناصری حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان در این‌باره می‌گوید: روان‌شناسی کودک نشان می‌دهد ترس‌های شدید و تداوم حس ناامنی، زمینه‌ساز بروز اختلالات روانی چون اضطراب مزمن، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، شب‌ادراری، مشکلات یادگیری، پرخاشگری و در نهایت بحران هویت می‌شوند. گزارش‌های جدید یونیسف می‌گویند، کودکانی که در معرض جنگ و خشونت مداوم قرار می‌گیرند، نیازمند حمایت فوری روانی و اجتماعی‌اند.
اما سؤال اصلی اینجاست: چگونه می‌توان روان زخم‌خورده این نسل را التیام بخشید و دوباره حس امنیت و امید را در دل‌های کوچک آنان کاشت؟ در منظومه حقوق کودک، به‌ویژه کنوانسیون حقوق کودک، دولت‌ها متعهد شده‌اند که حق بر آموزش، تفریح، سلامت جسمی و روانی، و حفاظت از هویت فرهنگی و ملی کودکان را تضمین کنند.
ماده ۳۹ کنوانسیون حقوق کودک به‌طور خاص، دولت‌ها را ملزم به اجرای تدابیر جامع توانبخشی روانی و اجتماعی برای کودکانی می‌داند که از مخاصمات یا خشونت آسیب دیده‌اند. در این میان، کتاب به‌عنوان یک «قدرت نرم فرهنگی» نقش بی‌بدیلی دارد؛ ابزاری که در عین سادگی، ظرفیت‌های عمیق درمانی، تربیتی و هویتی در دل خود دارد.
سیدناصری بر این‌باور است کتاب، به‌عنوان پناهگاهی نمادین، امکان سفر به دنیای خیال، تجربه شجاعت، دوستی، صلح و امید را برای کودک فراهم می‌کند. داستان‌های بومی، افسانه‌های ملی، و روایت‌های قهرمانانه ایرانی، دیواری از امنیت روانی و هویت مشترک در ذهن کودک بنا می‌سازد. وقتی کودکی در زیر آتش حملات موشکی، داستانی از مهربانی و دوستی می‌خواند، ناخودآگاه در دل خود مقاومتی آرام اما ریشه‌دار شکل می‌دهد.
این‌پژوهشگر می‌گوید پژوهش‌های اخیر در حوزه روان‌شناسی مثبت‌گرا و درمان‌های مبتنی بر داستان‌گویی (narrative therapy) نشان می‌دهند روایت‌های امیدبخش و هویت‌محور، می‌توانند نه‌تنها اضطراب و استرس پس از سانحه را کاهش دهند، بلکه مهارت‌های مقابله‌ای و ترمیمی کودکان را نیز بهبود بخشند. کتاب، فرصتی فراهم می‌آورد تا کودک احساس کند تنها نیست؛ شخصیتی داستانی که در مواجهه با ترس‌ها ایستادگی می‌کند، در واقع تصویری از خود کودک است که می‌تواند بر بحران غلبه کند. تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی به ایران عزیزتر از جان، علاوه بر جنبه نظامی و تخریب‌های فیزیکی، از منظر حقوق کودک یک فاجعه انسانی و روانی به شمار می‌آید. حمله به مدارس، بیمارستان‌ها، مراکز فرهنگی و مناطق مسکونی، آشکارا ناقض اصول بنیادین حقوق بین‌الملل بشردوستانه و ماده ۷۷ پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون‌های ژنو (۱۹۷۷) است که به‌طور خاص به حمایت از غیرنظامیان، به‌ویژه کودکان، تصریح دارد.
وی در ادامه به تابناک گفت: جنگ‌ها تنها میدان درگیری نظامی نیستند؛ آنها بستر نفوذ روانی و فرهنگی نیز محسوب می‌شوند. روایت‌های جنگ‌محور و رسانه‌ای، با تولید مداوم اضطراب و ترویج حس دشمنی، کودکان را به سمت شکل‌گیری یک هویت گسسته و ناپایدار سوق می‌دهند. کتاب اما می‌تواند نقش «پادزهر روانی» را ایفا کند؛ با روایت‌هایی از مهر، همبستگی ملی، شجاعت و امید. وقتی کودک ایرانی در کتاب با اسطوره‌ها و قهرمانان ملی خود آشنا می‌شود، علاوه بر کاهش اضطراب، حس تعلق و وفاداری به سرزمینش در او تقویت می‌شود. این رویکرد فرهنگی ـ روانی، نیازمند مشارکت گسترده خانواده‌ها، معلمان، کتابداران، نویسندگان، ناشران و هنرمندان است. ایجاد کارگاه‌های کتاب‌خوانی، پویش‌های ملی «قصه‌گویی صلح»، نشست‌های جمعی در کتابخانه‌ها و حتی بازنویسی داستان‌های کهن ایرانی به زبان کودکانه، از جمله اقدامات ضروری برای بازسازی روح جمعی کودکان پس از بحران است.
سیدناصری گفت: این‌فعالیت‌ها، علاوه بر ترمیم روانی، نوعی «وفاق ملی» و همبستگی اجتماعی را نیز در میان نسل آینده تقویت می‌کند. همان‌طور که نظریه‌پردازان حقوق کودک تأکید کرده‌اند، تضمین سلامت روانی کودکان، فقط مسئولیت دولت‌های درگیر نیست؛ بلکه بر اساس اصل «مسئولیت حمایت» و قواعد عرفی حقوق بین‌الملل، دولت‌های غیر درگیر و جامعه جهانی نیز موظف‌اند از ظرفیت‌های دیپلماتیک، مالی و فنی خود برای حمایت از کودکان در مناطق جنگ‌زده استفاده کنند. یونیسف، کمیته حقوق کودک سازمان ملل و سایر نهادهای بین‌المللی، باید ضمن فشار بر رژیم صهیونیستی برای توقف خشونت، از ایران در طراحی و اجرای برنامه‌های بازتوانی روانی کودکان پشتیبانی کنند. کودکان امروز، ستون‌های فردای اقتصاد، فرهنگ و امنیت ملی ما هستند. اگر امروز نتوانیم ترس‌های آنها را درمان کنیم، فردای ایران را با نسلی مواجه خواهیم شد که به جای امید، با ترس، خشم و بحران هویت زندگی می‌کند. کتاب، به‌عنوان یک دیوار نامرئی اما مستحکم، می‌تواند سپری در برابر امواج سهمگین جنگ و خشونت باشد. در هر صفحه، بذر امید، شجاعت و مهربانی کاشته می‌شود. بذرهایی که اگر امروز آبیاری شوند، فردا درختانی خواهند شد که می‌توانند سایه صلح و امنیت را بر سر جامعه بگسترانند.
این‌حقوقدان در پایان گفت: جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی، زخمی تازه و عمیق بر روان و روح کودکان ایرانی نشاند. اما همان‌طور که روان‌شناسان کودک، نویسندگان متعهد، و حقوق‌دانان کودک تصریح می‌کنند، «کتاب» می‌تواند بهترین پناهگاه و قوی‌ترین درمان باشد؛ پلی میان ترس و امید، میان خرابه‌ها و آینده‌ای روشن. خلاصه این‌که، باید کتاب را به‌عنوان یک واکسن فرهنگی و روانی، در برابر ویروس خشونت و نفرت به دست کودکانمان بسپاریم.
English (US) ·