دالان زنگزور؛ چالش ژئوپلیتیک و اقتصادی ایران در قلب قفقاز

به گزارش نبض بورس، گذرگاه زنگزور که حاصل توافقنامه بین ارمنستان و آذربایجان است، به عنوان محور جدید ترانزیتی قفقاز جنوبی، نه تنها مسیر ارتباطی آذربایجان با نخجوان و ترکیه را هموار می‌کند، بلکه تهدیدی جدی برای درآمدهای ترانزیتی و نقش ایران در تجارت منطقه به شمار می‌رود. این مسیر، پاشنه آشیل احتمالی ایران در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه است.

مسیر زنگزور؛ ترانزیت یا مرز جدید؟

گذرگاه زنگزور به عنوان محور تازه ترانزیتی در قفقاز جنوبی، ایران، گرجستان، جمهوری آذربایجان و ترکیه را به هم متصل می‌کند و نقش مهمی در اقتصاد و سیاست منطقه ایفا می‌کند. این مسیر در ماده ۹ توافقنامه آتش‌بس ۲۰۲۰ میان ارمنستان و آذربایجان پیش‌بینی شده و هدف آن تضمین تردد بدون مانع افراد، وسایل نقلیه و بار میان آذربایجان و نخجوان است.

با این حال، آمریکا با ایده «مسیر ترامپ» و همکاری ناتو به دنبال اعمال نفوذ بر این کریدور است. اجرایی شدن این سناریو، تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد و معادلات قدرت منطقه خواهد داشت.

ایران و محوریت کریدور شمال-جنوب

کریدور شمال-جنوب مسیر مهمی برای تبادل کالا میان هند، قفقاز و اروپا است و ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی خود از این مسیر درآمد قابل توجهی دارد. اما اجرای پروژه زنگزور با نفوذ آمریکا و ناتو می‌تواند تهدیدی مستقیم برای این درآمدها و مسیر ترانزیتی ایران باشد.

طبق آمار اتاق بازرگانی ایران، در سال ۱۴۰۳ صادرات ایران به ارمنستان ۴۸۵.۱۸۹ میلیون دلار و به گرجستان ۲۲۵.۹۶۱ میلیون دلار بوده است. دالان زنگزور می‌تواند مسیر ترانزیتی ایران به این کشورها و همچنین نقش ایران در تجارت منطقه را تحت تأثیر قرار دهد.

پازل سیاسی زنگزور؛ دالان ناتو یا فرصت منطقه‌ای؟

جنگ روسیه و اوکراین موازنه قدرت منطقه را به هم ریخت و فرصت عرض اندام آمریکا را فراهم کرد. نزدیک شدن آذربایجان به اسرائیل و حضور غیرمستقیم ناتو در این کریدور ریسک ژئوپلیتیک منطقه را افزایش می‌دهد. علاوه بر آن، ترکیه نیز در تلاش است مسیر دریای خزر به دریای سیاه را از طریق این کریدور کوتاه‌تر کند، که می‌تواند ایران را دور بزند.

ایران و روسیه تاکنون مخالف این مسیر بوده‌اند؛ چرا که این پروژه نه تنها تهدیدی برای درآمدهای تجاری، بلکه تهدیدی برای امنیت و ثبات منطقه است.

راهکار ایران

ایران به عنوان محور اصلی کریدورهای بین‌المللی نباید نظاره‌گر نفوذ سایر کشورها باشد. سیاست کلان کشور باید بر ایجاد ائتلاف‌های موثر، تقویت روابط راهبردی و بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی تمرکز کند. دالان زنگزور می‌تواند ترکیب قدرت و نفوذ ایران در منطقه را تغییر دهد و ایجاد سناریوهای مشارکتی یا دفاعی، اولویت راهبردی ایران است.