دو عاملی که دلار را جهشی کردند/ درصورت بازگشت قطعنامه‌های سازمان ملل، حتی چینی‌ها هم نمی‌توانند کاری برای ما انجام دهند

اقتصاد۲۴- افزایش شدید نرخ ارز در بازار آزاد ایران طی هفته‌های اخیر، بار دیگر نگاه‌ها را به سمت تحولات سیاسی و اقتصادی بین‌المللی و تأثیر مستقیم آنها بر معیشت مردم و ثبات اقتصادی کشور معطوف کرده است. در صدر این تحولات، احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه توسط قدرت‌های غربی به‌عنوان یکی از ابزار‌های فشار سیاسی و حقوقی، نقش پررنگی در تشدید نگرانی‌ها و بی‌اعتمادی نسبت به آینده روابط خارجی ایران ایفا کرده است.

مکانیسم ماشه که در چارچوب توافق برجام تعریف شده بود، به کشورهایی، چون فرانسه، بریتانیا و آلمان این امکان را می‌دهد که در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های سازمان ملل را به‌طور خودکار بازگردانند. هرچند این اقدام از منظر حقوقی و سیاسی محل مناقشه است، اما آثار روانی و اقتصادی آن بر بازار ارز ایران غیرقابل انکار است.

در چنین فضایی، بازار ارز که همواره به‌عنوان دماسنجی حساس نسبت به تحولات سیاسی عمل می‌کند، به سرعت واکنش نشان داده و شاهد جهش‌های ناگهانی در قیمت دلار بوده‌ایم. فعال شدن مکانیسم ماشه نه‌تنها سیگنال منفی به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ارسال کرده، بلکه چشم‌انداز مبهمی از آینده تعاملات اقتصادی ایران با جهان را ترسیم کرده است. این وضعیت، به‌ویژه در شرایطی که اقتصاد ایران با چالش‌های ساختاری و تورم مزمن دست‌وپنجه نرم می‌کند، می‌تواند به تشدید بی‌ثباتی‌های مالی و کاهش اعتماد عمومی منجر شود.

اما آنچه این بحران ارزی را پیچیده‌تر کرده، بسته بودن ثبت سفارش شرکت‌ها در هفته‌های اخیر است. بسیاری از شرکت‌های وارداتی و تولیدی، به دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده در سامانه‌های ثبت سفارش، قادر به تأمین مواد اولیه، قطعات و کالا‌های مورد نیاز خود نبوده‌اند. این اختلال در زنجیره تأمین، نه‌تنها موجب افزایش تقاضای غیررسمی برای ارز شده، بلکه به‌طور مستقیم بر قیمت تمام‌شده کالا‌ها و خدمات اثر خواهد گذاشت. در واقع، بسته بودن ثبت سفارش به‌عنوان یک عامل داخلی، در کنار فشار‌های خارجی ناشی از مکانیسم ماشه، به افزایش قیمت دلار دامن زده و شرایط را برای فعالان اقتصادی دشوارتر کرده است.

بیشتر بخوانید: بدترین سناریوها در بازار پس از اجرای مکانیسم ماشه چیست؟/ دلار در مسیر بی‌اعتمادی

به تازگی اتاق بازرگانی هشدار داده است که در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، احتمال رکود عمیق، تورم ۹۰ درصدی، نرخ ارز ۱۶۵ هزار تومانی، رشد اقتصادی منفی سه درصد، سقوط ارزش دلاری بورس و افزایش نرخ بیکاری تا ۱۴ درصد وجود دارد.

مسعود دانشمند، عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در پاسخ به اینکه جهش قیمت دلار صرفا به مکانیسم ماشه باز می‌گردد یا ریشه در بسته شدن ثبت سفارش‌ها نیز دارد؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «اینکه قیمت دلار از ۸۰ هزار به ۹۰ هزار تومان رسید به دلیل بسته بودن ثبت سفارش‌ها بود. این محدودیت هم به این دلیل بود که به نظر ذخایر ارزی دولت کافی نیست و آن برآوردی که مبنی بر این بود که از صادرات، به خصوص صادرات نفت درآمد به دست آورد، با احتمال پیش بینی مکانیسم ماشه، به وقوع نخواهد پیوست. از این رو دولت سعی می‌کند ارز کمتری ارائه کند و در نتیجه ثبت سفارش را بسته است. اما این هیجان سه چهار روز گذشته که دلار از حدود ۹۰ هزار به بالای ۱۰۰ هزار تومان رساند، ناشی از هیجان بازار است.»

وی ضمن تاکید بر اینکه هیجان چند روز گذشته بازار ارز قطعا مربوط به مکانیسم ماشه است، افزود: «مردم نگاه می‌کنند که مکانیسم ماشه باعث کاهش درآمد ارزی دولت و کاهش ارائه ارز در سیستم بازار می‌شود. به دنبال آن قیمت دلار و کالا‌ها افزایش پیدا می‌کند و ازاین‌رو برای جلوگیری از کاهش ارزش ریال آن را به دلار تبدیل می‌کنند؛ بنابراین یک تقاضای اضافه‌ای وارد بازار شده و قیمت دلار افزایش پیدا کرده است.»

این فعال حوزه کشتیرانی در پاسخ به اینکه باتوجه به تجربه قبلی، بازگشت قطعنامه ۱۸۰۳ چه اثراتی بر صنعت لجستیک ایران می‌گذارد؟ گفت: «همه این قطعنامه‌ها در راستای این است که مانع هر نوع تبادل با ایران شوند. به طور کلی با چهار قطعنامه، ارتباط ما با اقتصاد جهان قطع می‌شود. از آنجایی هم که قطعنامه سازمان ملل است نه تحریم‌های آمریکا، امکان دور زدن تحریم وجود ندارد و تمامی کشورهای عضو سازمان فارغ از صحیح یا غلط بودن قطعنامه، موظف به اجرای آن هستند.»

دانشمند درباره وضعیت ایران در صحنه بین‌الملل، درصورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، بیان کرد: «ما این تجربه را داشته‌ایم و تا پیش از سال ۲۰۱۵ این قطعنامه‌ها بود. حتی چینی‌ها هم نمی‌توانستند کاری برای ما انجام دهند چراکه در قطعنامه‌های سازمان ملل، همه اعضا ملزم به اجرای آن هستند. در سال ۲۰۱۲ آمریکایی‌ها مصوبه‌ای داشتند که بر مبنای آن به ۶ کشور ترکیه، چین، ژاپن، تایوان، کره و هند اجازه داده شد که در قبال خرید نفت از ایران، کالا‌های ساخت خود را به ایران بدهند. از اینجا بود که ما نفت و محصولات پتروشیمی به چین و هند می‌فروختیم، اما آنها کالا به اندازه کافی نداشتند تا به ما بدهند در نتیجه پول ما نزد آنها ماند. الان با بازگشت قطعنامه‌های سازمان ملل، کشور‌ها هم نمی‌توانند چنین کاری انجام دهند مگر اینکه سازمان ملل قطعنامه‌ای صادر و این کشور‌ها را مستثنی کند.»

وی در پاسخ به اینکه با فرض فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها، ایران چه راه حلی دارد؟ گفت: «ایران باید با دنیا و سازمان ملل و شورای امنیت گفت‌و‌گو کند و تحریم‌ها را از این مسیر بردارد چراکه الان سه کشور اروپایی به علاوه کشور‌های آمریکایی و اقمارشان یک صف ایستادند. هند و چین و روسیه ممکن است یک طرف بایستند ولی قدرت‌ها در مقابل ما هستند و ما در این صف‌بندی قدرتی نداریم.»