سازمان امور مالیاتی ایران؛ ساختار، وظایف و چالش‌ها

اقتصاد۲۴- محمد آیتی: «سازمان امور مالیاتی ایران» یکی از مهم‌ترین نهاد‌های حکومتی است که مسئول جمع‌آوری مالیات‌ها و مدیریت نظام مالیاتی کشور به شمار می‌رود. این سازمان نقش حیاتی در تأمین منابع مالی دولت، اجرای عدالت مالیاتی و حمایت از توسعه اقتصادی ایفا می‌کند. رئیس‌کل این سازمان به‌عنوان معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی شناخته می‌شود و با پیشنهاد وزیر و تأیید هیئت وزیران منصوب می‌شود.

تاریخچه تشکیل سازمان امور مالیاتی

تاریخچه تشکیل سازمان امور مالیاتی ایران به دوران پیش از انقلاب اسلامی بازمی‌گردد، اما شکل‌گیری سازمان به شکل امروزی آن پس از انقلاب و با هدف ساماندهی و اصلاح نظام مالیاتی کشور به طور جدی دنبال شد. در گذشته، نظام مالیاتی ایران ساختاری پراکنده و غیرمتمرکز داشت که موجب مشکلاتی مانند فرار مالیاتی، ناکارآمدی در جمع‌آوری مالیات و نارضایتی مودیان می‌شد.

پس از انقلاب اسلامی، دولت به منظور بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش درآمد‌های پایدار، اصلاحات گسترده‌ای در نظام مالیاتی آغاز کرد.

در سال ۱۳۸۱، با تصویب قانون سازمان امور مالیاتی کشور، این سازمان به طور رسمی تأسیس شد تا به‌عنوان نهادی مستقل زیر نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی مسئولیت جمع‌آوری، رسیدگی و مدیریت مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم را بر عهده گیرد. این سازمان به مرور زمان ساختار خود را توسعه داد و سامانه‌های الکترونیکی مالیاتی را راه‌اندازی کرد تا فرآیند‌های مالیاتی شفاف‌تر، سریع‌تر و عادلانه‌تر شود. از آن زمان تاکنون، سازمان امور مالیاتی ایران تلاش کرده با اجرای قوانین جدید، آموزش مودیان و بهبود فناوری، نظام مالیاتی کشور را به سمت عدالت مالیاتی و افزایش درآمد‌های عمومی حرکت دهد.

بیشتر بخوانید: وظایف دیوان محاسبات کشور در اقتصاد ایران چیست؟

ساختار سازمان امور مالیاتی ایران

ساختار سازمان امور مالیاتی ایران به گونه‌ای طراحی شده است که بتواند اجرای سیاست‌های مالیاتی کشور را به صورت کارآمد مدیریت و نظارت کند. این سازمان زیرمجموعه وزارت امور اقتصادی و دارایی است و وظیفه اصلی آن گردآوری مالیات، اجرای قوانین مالیاتی، و افزایش شفافیت اقتصادی در کشور است. ساختار کلی سازمان امور مالیاتی کشور عبارت است از:

۱. رئیس‌کل سازمان

•    عالی‌ترین مقام اجرایی سازمان

•    معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی محسوب می‌شود

•    با پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تصویب هیئت وزیران منصوب می‌شود

۲. معاونت‌ها

سازمان دارای چند معاونت کلیدی است، از جمله:

•    معاونت مالیات‌های مستقیم

•    معاونت مالیات بر ارزش افزوده

•    معاونت فناوری اطلاعات و برنامه‌ریزی

•    معاونت حقوقی و فنی مالیاتی

•    معاونت توسعه مدیریت و منابع

۳. ادارات کل ستادی

•    اداره کل امور مالیاتی مؤدیان بزرگ

•    اداره کل امور مالیاتی شرکت‌های دولتی

•    اداره کل امور مالیاتی اشخاص حقیقی

•    اداره کل وصول و اجرا

•    اداره کل بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات

۴. ادارات کل امور مالیاتی استان‌ها

در تمام استان‌های کشور ادارات کل امور مالیاتی زیر نظر سازمان فعالیت دارند و مسئول اجرای سیاست‌ها و وصول مالیات در سطح استان هستند.

۵. شورای عالی مالیاتی

یک نهاد مشورتی و نظارتی که در بررسی اختلافات مالیاتی، تفسیر قوانین و تدوین آیین‌نامه‌ها نقش دارد.

۶. هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی

مرجعی برای رسیدگی به اعتراضات و اختلافات بین مؤدیان و سازمان مالیاتی.

شرح وظایف سازمان امور مالیاتی ایران

شرح وظایف سازمان امور مالیاتی ایران، مجموعه‌ای از مسئولیت‌ها و وظایف قانونی و اجرایی است که با هدف مدیریت، وصول و نظارت بر مالیات‌ها در کشور انجام می‌شود. این وظایف بر اساس قوانین مالیاتی، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط، و در چارچوب سیاست‌های کلان اقتصادی کشور تعریف شده‌اند.

•    وصول و مدیریت مالیات‌ها

•    شناسایی، تشخیص، مطالبه، و وصول انواع مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم

•    پیگیری مطالبات مالیاتی و اجرای احکام قانونی در مورد بدهکاران

•    اجرای قوانین و مقررات مالیاتی

•    اجرای دقیق و منسجم قانون مالیات‌های مستقیم، قانون مالیات بر ارزش افزوده، و سایر قوانین مرتبط

•    ارائه تفسیر‌های رسمی و کارشناسی از قوانین مالیاتی

•    تهیه و تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم‌الاجرا

•    گسترش پایه‌های مالیاتی

•    شناسایی فعالیت‌های اقتصادی جدید و مؤدیان مالیاتی بالقوه

•    گسترش دامنه شمول مالیات و کاهش وابستگی به منابع محدود

•    مبارزه با فرار مالیاتی و پول‌شویی

•    تحلیل اطلاعات اقتصادی و تراکنش‌های بانکی

•    همکاری با سایر نهاد‌های نظارتی و امنیتی برای شناسایی فعالیت‌های غیرشفاف

•    ارائه خدمات به مؤدیان مالیاتی

•    راه‌اندازی و بهبود سامانه‌های الکترونیکی برای تسهیل خدمات‌رسانی

•    آموزش، اطلاع‌رسانی، مشاوره و پاسخگویی به سؤالات مؤدیان

•    ایجاد عدالت در برخورد با مؤدیان و رسیدگی منصفانه به اعتراضات و شکایات آنها

•    نظارت، بازرسی و ارزیابی عملکرد واحد‌های مالیاتی

•    ارزیابی عملکرد ادارات امور مالیاتی استان‌ها و واحد‌های ستادی

•    انجام بازرسی‌های داخلی و رسیدگی به تخلفات احتمالی کارکنان

•    هوشمندسازی فرآیند‌های مالیاتی

•    طراحی، توسعه و بهره‌برداری از سامانه‌های الکترونیکی مانند:

•    سامانه مؤدیان

•    پایانه‌های فروشگاهی

•    سامانه اظهارنامه الکترونیکی

•    جمع‌آوری و تحلیل داده‌های اقتصادی از پایگاه‌های اطلاعاتی

•    همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای

•    تبادل اطلاعات با نهاد‌های مالیاتی دیگر کشور‌ها

•    مشارکت در پروژه‌های جهانی مربوط به شفافیت مالیاتی و مبارزه با فرار مالیاتی بین‌المللی

چالش‌های سازمان امور مالیاتی ایران

سازمان امور مالیاتی ایران با چالش‌های متعددی در مسیر تحقق اهداف خود روبروست. چالش‌های سازمان امور مالیاتی ایران، متأثر از عوامل ساختاری، فرهنگی، فنی و قانونی است که اجرای مؤثر سیاست‌های مالیاتی را با محدودیت‌هایی روبه‌رو کرده‌اند. در ادامه، مهم‌ترین چالش‌ها به صورت فهرست‌وار ارائه می‌شود:

۱. فرار مالیاتی و اقتصاد پنهان

•    وجود فعالیت‌های گسترده اقتصادی ثبت‌نشده

•    عدم شناسایی کامل مؤدیان واقعی

۲. ضعف در شفافیت اطلاعات مالی و اقتصادی

•    نبود یکپارچگی داده‌ها بین دستگاه‌ها

•    دسترسی محدود به اطلاعات بانکی، تراکنش‌ها و گردش مالی مؤدیان

۳. نارسایی در فرهنگ مالیاتی عمومی

•    بی‌اعتمادی مردم به نظام مالیاتی
•    ضعف آموزش و اطلاع‌رسانی درباره ضرورت پرداخت مالیات

۴. بوروکراسی اداری و پیچیدگی فرآیند‌ها

•    وجود مقررات پیچیده و بعضاً متناقض

•    تفسیر‌های متفاوت از قوانین مالیاتی در سطوح اجرایی

۵. مقاومت در برابر تحول دیجیتال و هوشمندسازی

•    کندی در پیاده‌سازی سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی

•    ضعف در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات

۶. کمبود منابع انسانی متخصص و آموزش‌دیده

•    ناتوانی در جذب و نگه‌داشت نیرو‌های حرفه‌ای

•    عدم آموزش مستمر به کارکنان مالیاتی

۷. ناتوانی در گسترش پایه مالیاتی

•    تمرکز بر مؤدیان شناسنامه‌دار و فشار مضاعف بر گروه‌های محدود

•    بی‌عدالتی در نظام مالیاتی به دلیل عدم شمول افراد پردرآمد خارج از نظارت

۸. ضعف در رسیدگی مؤثر به اعتراضات مالیاتی

•    طولانی بودن فرآیند‌های دادرسی

•    نبود سازوکار‌های شفاف و عادلانه در هیئت‌های حل اختلاف