سایه سنگین جنگ ایران و اسرائیل بر بازار‌های مالی جهان/ سرمایه‌گذاران خرد، سردرگم در طوفان ژئوپلیتیکی خاورمیانه

اقتصاد۲۴- صاعقه حملات متقابل ایران و اسرائیل، کوره بازار‌های مالی ایران و جهان را برافروخت.
فضای تالار بورس تهران در چند روز اخیر زیر سایه سنگین اخبار ژئوپلیتیکی، حالتی از ابهام مرموز را تجربه می‌کند. نه‌تنها رنگ قرمز تابلوی نمادها، که ثقل فضای اطلاع‌رسانی پیرامون تحرکات مرزی، هشدار‌های سیاسی و سکوت نهاد‌های رسمی، محیط معاملات را به میدانی برای تصمیم‌های شتاب‌زده تبدیل کرده است.

به گزارش اقتصاد ۲۴، سرمایه‌گذاران خرد در میانه دو راهی «فروش فوری» و «انتظار راهبردی» معلق مانده‌اند، گویی هر لحظه بیم آن می‌رود که سایه درگیری‌های نظامی از مرز‌های جغرافیایی فراتر رفته و به سبد دارایی‌ها رسوخ کند. 

یکی از بازار‌هایی که به‌شدت از این ماجرا تاثیر منفی گرفت، بورس تهران بود. معمولا در شرایط جنگی، همه بورس‌های جهان، در قوانین خود، اجازه‌هایی مبنی بر تعطیلی موقت یا تغییر در برخی معادلات و ساختار‌های بازار را دارند. در ایران هم براساس ماده ۳۲ قانون بازار اوراق بهادار (مصوب ۱۳۸۴)، سازمان بورس مجاز است با تشخیص شرایط اضطراری، دستور تعطیلی یا توقف انجام معاملات هر یک از بورس‌ها را حداکثر به مدت سه‌روز کاری صادر کند. در صورت تداوم شرایط اضطراری، مدت مزبور با تصویب شورا قابل تمدید خواهد بود. تعطیلی بورس در زمان جنگ عادی است.

برای مثال، در مارس ۲۰۲۲ و همزمان با حمله روسیه به اوکراین، به مدت چهار هفته بورس مسکو تعطیل شد. با وجود اینکه روسیه حمله کننده بود، برای حفاظت از منافع سهامداران، این تعطیلی‌ها در بورس مسکو اعمال شد.

حال در شرایط حساس کنونی، تعطیلی کامل بازار سهام ایران مطالبه جدی سهامداران است تا چشم انداز آتی کمی مشخص‌تر باشد. طبیعتا بازگشایی بازار در شرایط کنونی، مقارن با صفوف فروش طویل در کلیت بازار خواهد شد.

در همین خصوص، عصر شنبه نیز جلسه‌ای در سازمان بورس برگزار شد و خروجی جلسه، به تعطیلی معاملات بورس تهران در روز یکشنبه حکم داد. رئیس سازمان بورس در این خصوص گفت: در شرایط کنونی، سه راه پیش روی سازمان بورس قرار داشت. اولین مورد، ادامه روند قبلی بازار بود؛ دومین موضوع، محدودیت در دامنه نوسان بود و مورد آخر نیز تعطیلی بازار بود که تصمیم نهایی بر تعطیلی معاملات بورس تهران در روز یکشنبه تاکید داشت.

بازار ارز نیز اما از نخستین سنسورهای حساس واکنش به نااطمینانی‌های سیاسی است. به گزارش اقتصاد ۲۴، افزایش تدریجی نرخ دلار در بازار آزاد، رشد شکاف با نرخ رسمی و حرکت هم‌جهت ارز‌های منطقه‌ای، همگی در بستری از شایعات و اخبار غیررسمی شکل می‌گیرند. این واکنش سریع از جایگاه ارز به‌عنوان دارایی ضدریسک در اقتصاد ایران نشأت می‌گیرد؛ پدیده‌ای که در دوره‌های مشابه به‌صورت هجوم به صرافی‌ها و نوسانات شدید قیمتی تبلور می‌یابد. 

قیمت دلار روز یکشنبه در کانال ۹۵ هزار تومانی بازگشایی شد و نسبت به آخرین معامله روز پنجشنبه ۲۲ خرداد رشد بیش از ۱۱ هزار تومانی داشت. قیمت دلار متاثر از شروع درگیری میان ایران و رژیم صهیونیستی با رشد شارپی همراه شده است.

همزمانی رشد قیمت جهانی اونس طلا و افزایش نرخ ارز در بازار داخلی، طلا را به دارایی دووجهی تبدیل کرده است. جهش بهای سکه در بازار فیزیکی و رشد تقاضا برای طلای آب‌شده، نشان‌دهنده مهاجرت سرمایه‌های خرد به این فلز است. این روند در بازار سرمایه نیز بازتاب یافته؛ افزایش حجم معاملات و رشد قیمت واحد‌های صندوق‌های طلای بورسی، مؤید تغییر جهت نقدینگی از سهام به این دارایی است. 

به گزارش اقتصاد ۲۴، نکته کلیدی در این تحول، غلبه ترس بر تحلیل‌های عقلایی است. جذابیت طلا نه از عملکرد بنیادی، که از ضعف ابزار‌های پوشش ریسک در بازار داخلی و نااطمینانی‌های جهانی نشأت می‌گیرد. در فضایی که سایه درگیری‌های ژئوپلیتیکی سنگینی می‌کند، فلز زرد همچنان به‌عنوان سپر محافظ دارایی‌ها عمل می‌کند، حتی اگر این ارزش گذاری ریشه در انتظارات منفی داشته باشد.

غیبت نهاد‌های سیاست‌گذار در اوج نوسانات، به عاملی تشدیدکننده بی‌اعتمادی تبدیل شده است. چنان چه سازمان بورس با عدم انتشار موضع شفاف درباره سازوکار‌های حمایتی و بانک مرکزی با سکوت در برابر التهابات ارزی، فضایی از بلاتکلیفی را دامن زده‌اند. این سکوت فعالانه، سرمایه‌گذاران را ناچار به اتکا به گمانه‌زنی‌های شخصی ساخته است. 

بی‌عملی نهاد‌های نظارتی دو پیامد ملموس دارد: نخست، تشدید مهاجرت نقدینگی به بازار‌های موازی مانند ارز و طلا؛ دوم، کاهش توان تحلیل‌پذیری بازار به دلیل فقدان چارچوب‌های راهبردی. در شرایطی که دیگر بازار‌ها واکنش‌های هیجانی را تجربه می‌کنند، بورس با چالشی دوگانه مواجه است: ریسک‌های بیرونی و خلأ مدیریت انتظارات. آنچه بیش از هر چیز ضروری می‌نماید، نه مداخله مستقیم، که اطمینان‌بخشی شفاف و هماهنگی سیاستی است.

هم چنین به گزارش اقتصاد ۲۴، همزمان با صعود نفت، قیمت گاز جهانی نیز اوج گرفته است. اما تفاوت کلیدی در مکانیسم انتقال شوک نهفته، مقررات محدودکننده و سقف‌های قیمتی در بسیاری کشورها، تأثیر این افزایش را به تأخیر می‌اندازد یا مهار می‌کند.

بااین‌حال، صنایع انرژی‌بر اروپا که هنوز از شوک ۲۰۲۲ بهبود نیافته‌اند، پس از این تنش، در خط مقدم آسیب‌پذیری قرار دارند. 

اما با توجه به بحران کنونی، آزمون استرس بی‌سابقه‌ای برای معماری مالی جهانی است. دو سناریو پیش روست: 
۱) فروکش سریع: قیمت نفت تا ۷۰ دلار بازگشته، اما حساسیت بازار به خاورمیانه برای همیشه تغییر می‌کند.
۲) تشدید درگیری: صعود نفت به ۱۰۰+ دلار، تورم دو رقمی در اقتصاد‌های آسیب‌پذیر و به تعویق افتادن کاهش نرخ بهره تا ۲۰۲۵

کلید این معما در دستان سه بازیگر است:
- ایران (میزان واکنش نظامی)
- عربستان (تصمیمات اوپک)
- IEA (زمان آزادسازی ذخایر)

تا تعیین تکلیف این مثلث قدرت، بازار‌های جهانی در وضعیت آماده‌باش باقی خواهند ماند. هشدار تحلیلگران محقق شده است: ژئوپلیتیک، اکنون متغیر مسلط معادلات مالی جهانی است.