فرود اضطراری گردشگری در باند بحران/ اصرار مسئولان بر ورود تور‌های جدید و انکار فعالان گردشگری

اقتصاد۲۴- سازمان گردشگری ملل متحد در گزارش اخیر خود درباره عملکرد کشور‌های مختلف در حوزه گردشگری، بیست کشور اول دنیا که بهترین عملکرد را در سه ماه نخست سال ۲۰۲۵ داشتند، معرفی کرد. در این فهرست ایران با ۱۴ درصد بهبود نسبت به مدت مشابه در سال گذشته میلادی، در رتبه نوزدهم قرار گرفته است.

این گزارش توسط «انوشیروان محسنی بندپی» در نشست با فعالان گردشگری با تیتر «صعود ایران به جمع ۲۰ مقصد برتر گردشگری جهان» ارایه و در رسانه‌ها منعکس شد. اما درصورتی‌که مبنای اعلام این رشد ۱۴ درصدی آمار‌های رسمی وزارت گردشگری باشد، باید به این نمودار و جایگاه ایران در آن، با دیده تردید نگریست؛ چراکه آمار‌های این وزارتخانه سال‌هاست که پرابهام و بدون مبنای دقیق اقتصادی بوده است. بدون تعیین‌تکلیف حساب‌های اقماری نمی‌توان به هیچ آماری در هیچ بخشی از گردشگری اعتماد داشت و به دقت آن استناد کرد. ضمن اینکه مدیران ارشد این حوزه نیز نگاهی واقع‌بینانه به وضعیت موجود گردشگری ندارند. در آخرین مورد و نزدیک به بیست روز پس از آتش‌بس میان ایران و اسرائیل، معاون توسعه مدیریت وزیر گردشگری اعلام کرده است که به‌زودی تور‌های ورودی وارد کشور خواهند شد.

اما سؤال اینجاست که مبنای این ادعا کدام اطلاعات دقیق از وضعیت گردشگری کشور است؟ و منظور از گردشگران خارجی، کدام طیف از گردشگران است؟ درحالی‌که هنوز تعریف دقیقی از «گردشگر» در ساختار آماری این وزارتخانه وجود ندارد، چه طیفی از گردشگران قرار است وارد ایران شوند؟ گردشگران مذهبی؟ گردشگران درمانی؟ کسانی که برای خرید از بازارچه‌های مرزی وارد کشور و نامشان وارد فهرست گردشگران می‌شود؟ یا گردشگرانی که خیالشان بابت امنیت ایران آسوده است و چند روزی ایران را به‌عنوان مقصد سفر انتخاب می‌کنند؟ این مانور رسانه‌ای و خبری در شرایطی که بسیاری از فعالان بخش گردشگری از وضعیت موجود آسیب‌های جدی دیده‌اند، جای بحث دارد.

درحالی‌که بسیاری از فعالان و شاغلان بخش گردشگری ایران روز‌های سختی را پشت سر می‌گذارند و از بیکاری و رکود در شغلشان می‌گویند، روز پنجشنبه «بهروز ندایی»، معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت گردشگری، اعلام کرده است: «در حال پیگیری و رایزنی هستیم تا با فعال شدن دوباره تور‌های گردشگری خارجی امکان ورود مسافران کشور‌های مختلف به ایران فراهم آید که قطعاً در ماه‌های آینده این کار به انجام می‌رسد.» در شرایطی که هنوز خسارات ناشی از جنگ در بخش گردشگری برآورد نشده و مشخص نیست چقدر خسارت به ذی‌نفعان این بخش وارد شده و مخاطبان این خدمات در جامعه همچنان پیگیر خسارات خود، به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل و پرواز‌های لغوشده هستند، مشخص نیست این رایزنی‌ها با کدام گردشگران برای ورود به کشور انجام شده است؟ 

بیشتر بخوانید:کوچ پزشکان پاشنه‌آشیل گردشگری سلامت/ ظرفیت‌های درمان در ایران گنجینه‌ای مدفون زیر خاک بی‌توجهی مسئولان

هرچند در پی این اظهارات و همچنین ادعای رسانه‌ها درباره «صعود گردشگری ایران به فهرست بیست مقصد برتر گردشگری» فعالان بخش خصوصی سعی کردند متولیان این حوزه را با واقعیات موجود آشنا کنند، اما به‌نظر می‌رسد مدیران ارشد گردشگری ترجیح می‌دهند تصویر خیالی خود را از وضعیت موجود گردشگری داشته باشند.

شرایط مساعد نیست، گردشگر نمی‌آید

«ابراهیم پورفرج»، پیشکسوت گردشگری و رئیس سابق جامعه تورگردانان ایران، درباره وضعیت موجود گردشگری می‌گوید: «طبیعی است و نیاز به توضیح بیشتر ندارد؛ وقتی شرایط یک کشور به‌دلایل مختلف آسیب‌پذیر می‌شود و رفت‌وآمد و پرواز‌ها با مشکل مواجه باشد، مسافر از سفر به آن مقصد منصرف می‌شود. حتی اگر امروز خبری از حمله نباشد و امنیت برقرار باشد، باز هم گردشگر نگران است که درصورت سفر، آیا پس از ۱۰ روز یا دو هفته می‌تواند به کشورش برگردد؟ آیا پرواز‌ها برقرار خواهد بود یا نه؟ در وضعیت بحرانی فعلی، همه گردشگران و شرکت‌های گردشگری و توراپراتور‌ها بااحتیاط عمل می‌کنند و ترجیح می‌دهند برنامه سفرشان به ایران را به زمان دیگری موکول کنند. آنها به قصد تفریح، گردش و آرامش سفر می‌کنند، نمی‌خواهند این آرامش را با استرس پرواز برگشت خراب کنند. گردشگران همیشه برای انتخاب مقصد سفر ملاحظاتی دارند و این مختص کشور ما نیست، در تمام دنیا همین‌طور است.»

گردشگران به‌جای ایران به مصر می‌روند

پورفرج با بیان اینکه در شرایط موجود به تور‌های ورودی امید زیادی نداریم، می‌گوید: «ممکن است گردشگران مذهبی از عراق و کشور‌های مسلمان همسایه به ایران بیایند، اما گردشگر فرهنگی و کسانی که برای بازدید از آثار تاریخی و فرهنگی ایران می‌آیند و در اقتصاد گردشگری نقش دارند، در حال حاضر به‌دلیل شرایط نامساعد تمایلی به سفر به ایران ندارند.» او البته تأکید دارد: «ما به‌طور کلی ناامید نیستیم، چون ایران کشوری با تاریخ و تمدن بسیار غنی است و مردم دنیا به آن علاقه‌مندند.

 آنها مشتاق دیدن ایران‌اند. من در ۴۰ سال فعالیت در این حوزه دیده‌ام که بیشتر گروه‌های خارجی هنگام بازگشت، وقتی می‌پرسیم چه چیزی برایشان جذاب‌تر بود، پاسخ می‌دهند: «رفتار مهربان مردم ایران و احترامی که به ما گذاشتند.» این یک امتیاز بزرگ برای گردشگری ایران است. اما باید بپذیریم که در حال حاضر شرایط برای ورود این طیف از گردشگران مناسب نیست. فقط گردشگران زیارتی داریم. سایر گردشگران تمایلی برای آمدن ندارند.» او درباره اینکه چشم‌انداز بخش گردشگری را با توجه به تجربیاتی که در چهار دهه گذشته داشته، چطور ترسیم می‌کند؟ می‌گوید: «باید زمان بگذرد، شرایط آرام شود و از فضای جنگ فاصله بگیریم. امیدواریم نگرانی‌ها درباره درگیری‌های منطقه‌ای رفع شود تا رفت‌وآمد‌های گردشگری از سر گرفته شود. اگر شرایط امنیتی ایران بهبود پیدا کند، گردشگران حتماً برای دیدن این کشور خواهند آمد.»

 او در مورد وضعیت رزرو در فصل پاییز که فصل ورود گردشگران به ایران است، می‌گوید: «ما هیچ رزروی برای پاییز نداریم. باید منتظر پاییز باشیم که ببینیم آیا شرایط مهیا می‌شود که برای بهار رزرو داشته باشیم یا خیر. در بهار امسال فقط دو سه گروه داشتیم که آنها هم کنسل کردند. برای پاییز هم هنوز گروه‌ها علاقه‌ای نشان نداده‌اند. شرکت‌هایی که گردشگر به ایران می‌آورند هم نگران‌اند. با چند شرکت صحبت کردیم؛ ابراز نگرانی می‌کنند. یکی از شرکت‌ها می‌گفت در برنامه‌هایش مصر را جایگزین ایران کرده است. مصر هم کشور تاریخی با آثار ارزشمند است. گردشگرانی که به بازدید از ایران علاقه‌مندند، گردشگران فرهنگی هستند که به تاریخ و تمدن جهان علاقه دارند. آنها معمولاً کشور‌های تاریخی دیگر مثل مصر و چین و ایتالیا را جایگزین ایران می‌کنند.»

شرکت‌های گردشگری از ما تضمین امنیت می‌خواهند

پورفرج از مذاکره با یکی از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات گردشگری می‌گوید: «یکی از شرکت‌ها از ما ضمانت کتبی می‌خواست. گفت شما یک ضمانت‌نامه کتبی رسمی بدهید، وزارت گردشگری‌تان هم آن را تأیید کند که امنیت ما در ایران برقرار است و اتفاقی برای ما نمی‌افتد. ما نه‌فقط در شرایط موجود که قبلاً هم این کار را نمی‌کردیم. چون معتقدیم گردشگر باید به امنیت مقصد اعتماد داشته باشد، نه اینکه ما با یک برگه اعتمادش را جلب کنیم.» 

بیشتر بخوانید:از کدام اماکن تاریخی در نوروز بیشتر استقبال شد؟

او تأکید دارد که بسیاری از تور اپراتور‌های خارجی ایران را به‌کلی از برنامه‌هایشان کنار نگذاشته‌اند، اما فعلاً وضعیت برایشان مطلوب نیست، هرچند به این موضوع هم اشاره دارد که برخی کشور‌های اروپایی تا اطلاع ثانوی قرار نیست توری به مقصد ایران هماهنگ کنند. او به‌نقل از این شرکت‌ها می‌گوید: «آن‌ها می‌گویند نمی‌توانیم تور‌ها را معلق نگه داریم تا وضعیت ایران مساعد شود، باید جایگزین پیدا کنیم. تور‌های ایران کنسل شده و این مقصد وضعیت مطلوبی ندارد، ولی مصر، چین و ایتالیا که کنسل نشده‌اند.» او معتقد است: «آن‌ها نمی‌توانند منتظر بمانند تا کشور ما آرام شود؛ این طبیعی است. با همه شرکت‌هایی که صحبت کرده‌ایم، همه امیدوارند که بهار آینده اوضاع بهتر شود و بتوانند ایران را در برنامه‌شان قرار دهند. البته این هم بستگی به اوضاع دارد.

 اگر دوباره صحبت از جنگ و درگیری شود، رزروی انجام نخواهد شد. هرچند اروپایی‌ها علاقه‌مند به ایران‌اند؛ با وجود رکود چند سال اخیر، آنها ارتباطشان را با ایران قطع نکرده‌اند، به این امید که اگر در این فصل نتوانند بیایند، در فصل بعد، اگر شرایط مساعد بود، سفر کنند. سفر به ایران همیشه در فهرست برنامه‌هایشان قرار دارد. اما شرایط ایران به‌کلی طوری است که مجبورند دست نگه دارند.»

صنایع‌دستی هم از رکود گردشگری آسیب دیده است

پورفرج به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین تور اپراتور‌های ایران، درباره وضعیت فعالان بخش گردشگری و آسیبی که در حوادث سال‌های اخیر متحمل شده‌اند، می‌گوید: «شرکت‌هایی که در زمینه تور‌های ورودی فعالیت دارند، تقریباً تعطیل شده‌اند. آسیب زیادی دیده‌ایم. تصور کنید من در شرکت خودم ۸۶ پرسنل داشتم، الان فقط دو نفر باقی مانده‌اند. آیا می‌توانم نیروی متخصصی را که در این مدت از دست داده‌ام، برگردانم؟ اصلاً آیا آنها با این اوضاع برمی‌گردند به بخش گردشگری؟ گردشگری یک بخش تخصصی است، باید نیروی انسانی فعال در آن آموزش دیده باشند تا خدمات باکیفیت ارائه کنند. کسانی که تجربه این کار را داشتند، دیگر نیستند. اگر هم بخواهیم نیرو‌های جدید جذب کنیم و از صفر آموزش دهیم، زمان‌بر و هزینه‌بر است.» او به درآمدزایی گردشگری اشاره و تأکید می‌کند که درآمد این بخش فقط در هتل و رستوران و حمل‌ونقل نیست: «هر چندوقت یک‌بار فروشندگان صنایع‌دستی با من تماس می‌گیرند و می‌پرسند: «گروه خارجی نمی‌آید؟» آنها هم وضعیت مناسبی ندارند و آسیب دیده‌اند. گردشگران خارجی از طریق خرید صنایع‌دستی، اشتغال و درآمد ایجاد می‌کنند، فرش و صنایع‌دستی ایران برایشان بسیار جذاب است. حالا همه این بخش‌ها به‌دلیل نیامدن گردشگر تحت‌تأثیر قرار گرفته‌اند. شاید فقط ۳۰ درصد از درآمد کل گردشگر نصیب دفاتر خدمات مسافرتی شود؛ مابقی آن به بخش‌هایی مثل صنایع‌دستی، حمل‌ونقل محلی، اقامتگاه‌ها و جوامع محلی می‌رسد.»

واقعیت گردشگری با آن جملاتی که از زبان مدیران دولتی این بخش می‌شنویم، متفاوت است. تا زمانی که نگاهی واقع‌بینانه به این بخش در میان مدیران وجود نداشته باشد، برنامه‌ریزی درستی هم در این حوزه صورت نخواهد گرفت، با نگاه انتزاعی و دور از واقع نمی‌توان گردشگری بحران‌زده ایران را نجات داد.

منبع: روزنامه پیام ما