فقط مقامات سطح یک و دو حق استفاده از خط ویژه را دارند!

اقتصاد۲۴- شاید کمتر کسی از خاطر برده باشد که خرداد امسال، ورود جنجالی فرزند علی نیکزاد، نایب‌رئیس مجلس به خط ویژه در حوالی میدان ونک و تنش با یک افسر راهور از جمله موضوعاتی بود که واکنش‌های بسیاری را در پی داشت. در نهایت، نایب‌رئیس مجلس با صدور بیانیه‌ای عذرخواهی و بر تمکین به قانون تأکید کرد. حتی ورود به خط ویژه علی‌اصغر عنابستانی، نماینده سبزوار در دوره یازدهم مجلس نیز با جنجال مواجه شد. او بهمن ۱۳۹۹ وارد خط ویژه شد و سرباز راهور که قصد ممانعت از این تخلف را داشت، سیلی محکمی از این نماینده خورد. پلیس راهور شکایت کرد و عنابستانی در دادگاه بدوی به اتهام ضربه (سیلی) به سرباز فراجا به سه ماه و یک روز حبس محکوم شد. سرباز راهور هم به دلیل توهین و تهمت ناروا با شکایت مواجه شد و در نهایت با عذرخواهی عنابستانی و رضایت طرفین، پرونده مختومه شد.

این اتفاقات و استفاده برخی مسئولان از خطوط ویژه اتوبوسرانی برای تردد، همیشه مبحث عدم عدالت و دسترسی برخی به رانت‌ها را باز نگه داشته است. از سوی دیگر، تا زمانی که مسئولان حاضر نیستند در ترافیک تهران بمانند، این ترافیک همچنان پابرجا خواهد ماند و شکستن کمر ترافیک تنها یک وعده پوشالی به نظر می‌رسد. شاید به همین دلیل است که در اوج ترافیک برخی از مردم هم به خود اجازه ورود به خط ویژه را می‌دهند.

ریشه‌های اجتماعی و فرهنگی تخلف

ورود غیرمجاز به خط ویژه دیگر یک خطای ساده رانندگی نیست؛ این رفتار در سال‌های اخیر به نشانه‌ای از بی‌اعتنایی به قانون، ضعف فرهنگ ترافیک و فروپاشی اعتماد اجتماعی تبدیل شده است. رانندگانی که با بی‌تفاوتی به حقوق دیگران، مسیر اختصاصی اتوبوس‌ها، تاکسی‌های خطی و خودرو‌های امدادی را اشغال می‌کنند، در واقع زمان، امنیت و حتی جان شهروندان را قربانی منافع لحظه‌ای خود می‌سازند. این پدیده فراتر از یک مشکل ترافیکی، بازتابی از چالش‌های عمیق‌تر در نظم شهری و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را ایجاد کرده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که ورود به خط ویژه حاصل ترکیبی از «فرهنگ رانندگی پرخطر» و «ضعف نظارت مؤثر» است. در جامعه‌ای که بی‌قانونی در برخی حوزه‌ها به‌نوعی عادی‌سازی شده، عبور از خط ویژه نیز برای بسیاری یک میان‌بُر بی‌دردسر به نظر می‌رسد. نبود آموزش جدی در حوزه حقوق شهروندی و قوانین رانندگی، بی‌اعتمادی به کارآمدی سیستم حمل‌ونقل عمومی و این تصور غلط که «اگر من نروم، دیگری می‌رود»، به گسترش این رفتار دامن زده است.

پیامد‌های عملی و انسانی

خط ویژه عمدتاً برای تردد سریع‌تر وسایل نقلیه عمومی و امدادی طراحی شده است. وقتی یک خودروی شخصی بدون مجوز وارد این مسیر می‌شود، اتوبوس‌ها با تأخیر به ایستگاه می‌رسند و زمان سفر هزاران نفر طولانی‌تر می‌شود. از سوی دیگر آمبولانس‌ها و خودرو‌های امدادی ممکن است در ترافیک گرفتار شوند و جان بیمار یا مصدومی از دست برود. ورود به خطوط ویژه حتی چرخه بی‌اعتمادی و عصبانیت را در میان رانندگان و مسافران تقویت می‌کند.

نگاه حقوقی

طبق قوانین راهنمایی و رانندگی، ورود به خط ویژه بدون مجوز تخلف محسوب می‌شود و جریمه‌های نقدی نسبتاً بالایی برای آن در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، در صورت ایجاد مانع برای خودرو‌های امدادی، امکان برخورد کیفری و حتی پیگرد قضایی نیز وجود دارد. با این حال، آمار نشان می‌دهد که صرف جریمه مالی، بدون کنترل میدانی و آموزش عمومی، بازدارندگی کافی ایجاد نکرده است.

بیشتر بخوانید:خروج کارگران افغانستانی بحرانی تازه در مدیریت شهری تهران

یکی از ضعف‌های اصلی نظام ترافیکی این است که تخلفات بیشتر به‌صورت مقطعی و بدون پیگیری مستمر کنترل می‌شوند. بسیاری از رانندگان جریمه را به‌عنوان «هزینه استفاده» از خط ویژه می‌بینند، نه «مجازات بازدارنده». در کشور‌های موفق، برخورد با چنین تخلفاتی ترکیبی از کنترل سختگیرانه، آموزش همگانی و ارائه جایگزین‌های کارآمد (مانند اتوبوس‌های سریع و قابل اعتماد) است.

خطوط ویژه فقط برای حمل‌ونقل عمومی است

پوریا علیمردانی، مدیرعامل سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار دیده‌بان ایران درباره ورود برخی از مسئولان به خطوط ویژه، تاکید کرد: «درست این است که هیچ‌کس به جز اتوبوس‌ها از خطوط ویژه استفاده نکند، مگر مقاماتی که از نظر امنیتی باید سریع جابه‌جا شوند؛ یعنی تنها مقامات سطح یک و دوی سیاسی کشور و شهر تهران می‌توانند از خطوط ویژه استفاده کنند.»

او در پاسخ به این سوال که چرا شاهدیم که مسئولین زیادی از خطوط ویژه تردد می‌کنند، گفت: «سیاستگذاری تردد از خطوط ویژه در اختیار پلیس راهور است و رئیس پلیس راهور تهران بزرگ مجوز‌ها را صادر می‌کند. چون این موضوع امنیتی است، نه مساله‌ای که شهرداری تهران درباره آن تصمیم بگیرد.»

مدیرعامل سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران با تاکید بر این که از نظر شهرداری تهران فقط اتوبوس باید در خطوط ویژه تردد داشته باشد، افزود: «در شورای ترافیک مصوب شده است که با تشخیص سازمان ترافیک امکان حرکت تاکسی‌ها و خودرو‌های عمومی دیگر هم وجود داشته باشد.»

علیمردانی در پاسخ به این سوال که این اقدام مشکلاتی برای خطوط ایجاد نمی‌کند، تاکید کرد: «در جایی که بی. آر. تی تردد عمده‌ای ندارد، از جمله بزرگراه امام علی مشکلی ایجاد نمی‌شود. اما در جایی مانند انقلاب مشکل‌ساز خواهد شد و مورد مصوبه سازمان ترافیک هم نیست. چون تعدد تردد اتوبوس در خط یک بسیار زیاد است و قاعدتا اگر خودرو‌های دیگر تردد کنند، مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.»

منبع: دیده بان ایران