لرستان در تلاقی خشکسالی و سیلاب

باشگاه خبرنگاران جوان ؛ سارا بابایی - لرستان سال‌ها به عنوان یکی از استان‌های پربارش ایران شناخته می‌شد، اما تغییرات اقلیمی و مدیریت نادرست منابع آبی معادلات را به‌هم زده است.

 امروز کاهش بارش‌های مؤثر، خشک شدن آبخوان‌ها، افت سطح سفره‌های زیرزمینی و تشدید پدیده فرونشست زمین، این استان کوهستانی را در شرایطی بی‌سابقه قرار داده است.

برداشت بی‌رویه آب برای کشاورزی پرآب‌بر، در کنار فقدان سیاست‌های جامع برای مدیریت تقاضای آب، تهدیدی جدی برای آینده لرستان است؛ تهدیدی که به گفته کارشناسان، اگر چاره‌اندیشی فوری نشود، می‌تواند به بحران‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حتی اقتصادی گسترده منجر شود.

فرونشست زمین؛ خطری پنهان در دشت‌های لرستان

شیرزاد نجفی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان، با هشدار نسبت به وضعیت بحرانی منابع آبی استان می‌گوید:حجم آب سدها و آبخوان‌های لرستان به شدت کاهش یافته و استان چندین سال متوالی با خشکسالی بلندمدت دست و پنجه نرم می‌کند. دشت‌های کوهدشت، رومشکان، ازنا و اشترینان کانون‌های اصلی فرونشست زمین هستند و ادامه برداشت‌های بی‌رویه، زیرساخت‌های حیاتی از جمله راه‌آهن، جاده‌ها و خطوط انتقال انرژی را تهدید می‌کند.

 تغییر اقلیم؛ از کاهش برف تا زوال بلوط

تغییر اقلیم تنها به معنای کاهش بارندگی نیست، بلکه کیفیت بارش نیز تغییر کرده است.

 بارش برف در ارتفاعات کاهش یافته و جای خود را به بارش‌های کوتاه‌مدت و سیلابی داده است.

 این روند، علاوه بر کاهش ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی، موجب افزایش روان‌آب و وقوع سیلاب‌های ناگهانی می‌شود.

نجفی در این‌باره توضیح می‌دهد:تغییر اقلیم بر جنگل‌های زاگرس نیز اثرگذار بوده و پدیده زوال بلوط، افزایش آتش‌سوزی‌ها و شیوع آفات و بیماری‌ها از تبعات مستقیم این بحران است.

 آبخیزداری؛ سپر دفاعی در برابر سیلاب و خشکسالی

اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در لرستان به عنوان راهکاری علمی و پایدار مطرح است.

 مدیرکل منابع طبیعی استان تأکید می‌کند:احداث بندهای خاکی و سنگی-ملاتی، اجرای طرح‌های پخش سیلاب در مناطق بحرانی مانند جنوب رومشکان و تقویت پوشش گیاهی، نقش حیاتی در کاهش شدت سیلاب و تغذیه سفره‌های زیرزمینی دارد.

نمونه بارز این تأثیر در حوضه آبخیز شمال خرم‌آباد دیده می‌شود؛ جایی که با اجرای عملیات آبخیزداری در حدود ۴۰ درصد مساحت، شدت سیلاب‌های خرم‌رود به شکل چشمگیری کاهش یافته است.

 تغییر الگوی کشت؛ ضرورتی برای مدیریت تقاضای آب

در کنار اقدامات سازه‌ای، تغییر الگوی کشت یکی از کلیدی‌ترین ضرورت‌های مدیریت منابع آب لرستان است.

به گفته نجفی ضروری است محصولات کم‌آب‌بر جایگزین محصولاتی مانند ذرت، برنج و هندوانه شوند. الگوی سنتی متکی بر احداث سد و حفر چاه به نقطه واماندگی رسیده است. باید از تأمین آب به سمت مدیریت تقاضا حرکت کنیم و مصرف را بهینه سازیم.

عملیات آبخیزداری در لرستان ابعادی گسترده یافته است

۷۰۰ هزار هکتار از اراضی استان تاکنون تحت پوشش عملیات آبخیزداری قرار گرفته است و  در بارش‌های فروردین ۱۴۰۴، از حدود ۹۸۵ میلیون مترمکعب بارش، ۵۹۱ میلیون مترمکعب رواناب تولید شد. اگر تنها ۱۰ درصد آن نفوذ داده شود، بیش از ۵۹ میلیون مترمکعب آب به سفره‌های زیرزمینی تزریق خواهد شد.

 براساس تفاهم‌نامه‌ای با قرارگاه امام حسن مجتبی (ع)، قرار است در یک میلیون هکتار دیگر عملیات آبخیزداری اجرا شود؛ اعتباری بالغ بر ۳۵ هزار میلیارد ریال برای این طرح سه‌ساله در نظر گرفته شده است.

 انتخابی میان بحران و توسعه پایدار

لرستان امروز در نقطه‌ای حساس از تاریخ مدیریت منابع طبیعی خود ایستاده است.

 ادامه برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و تداوم کشت محصولات پرآب‌بر، آینده‌ای پرمخاطره را رقم خواهد زد؛ آینده‌ای که با فرونشست زمین، نابودی جنگل‌های زاگرس و مهاجرت‌های اجباری همراه است.

در مقابل، توسعه آبخیزداری، تغییر الگوی کشت، تقویت پوشش گیاهی و حرکت به سمت مدیریت تقاضای آب می‌تواند استان را از این مسیر پرخطر نجات دهد. به بیان دیگر، آبخیزداری نه فقط یک پروژه عمرانی، بلکه ضرورتی برای بقا و توسعه پایدار لرستان است.