لزوم طراحی پروژه‌های عمرانی در بستر توسعه منطقه‌ای و مشارکت بخش خصوصی

باشگاه خبرنگاران جوان - سازمان برنامه و بودجه کشور اعلام کرد، اجرای طرح‌های توسعه‌ای در هر منطقه، به عنوان لوکوموتیو پیشرفت همان منطقه عمل می‌کند و طرح‌های عمرانی از دیرباز موتور محرک توسعه منطقه‌ای در کشور‌ها به شمار آمده‌اند.

این طرح‌ها با هدف ایجاد یا تکمیل زیرساخت‌های حیاتی نظیر شبکه‌های حمل‌ونقل، انرژی، آب و ارتباطات، زمینه را برای رشد اقتصادی و افزایش رفاه عمومی فراهم می‌سازند.

بازترسیم نقشه جغرافیای اقتصادی کشور با طرح‌های عمرانی

ماهیت این طرح‌ها معمولاً بلندمدت، پرهزینه و راهبردی است و در صورت اجرا با مطالعات کارشناسی و هم‌راستایی با نیاز‌های منطقه، می‌توانند به طور مستقیم و غیرمستقیم درآمدزایی، اشتغال‌زایی و بهبود کیفیت زندگی را تحقق بخشند.

طرح‌های عمرانی نه تنها موجب کاهش هزینه‌های مبادله و تسهیل نقل و انتقال کالا، خدمات و نیروی کار می‌شوند، بلکه نقشه جغرافیای اقتصادی کشور را نیز بازترسیم می‌کنند و مناطق حاشیه‌ای یا کمتر توسعه‌یافته را به جریان اصلی فعالیت‌های اقتصادی وصل می‌کنند.

این پیوند، برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی جذابیت ایجاد کرده، ریسک فعالیت اقتصادی در مناطق جدید را کاهش داده و منجر به تمرکز کمتر سرمایه در مناطق اشباع شده می‌شود. پیامد این فرآیند، تقویت تعادل منطقه‌ای و ایجاد یک بستر عادلانه‌تر برای رشد همه‌جانبه است.

اثرگذاری اقتصادی طرح‌های عمرانی در سه لایه کوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدت

اثرگذاری اقتصادی طرح‌های عمرانی را می‌توان در سه لایه مشاهده کرد: نخست، اثر فوری اقتصادی که ناشی از اشتغال نیرو‌های انسانی و مصرف مواد اولیه در حین اجراست؛ دوم، اثر میان‌مدت در قالب افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید؛ و سوم، اثر بلندمدت که به شکل ارتقای رقابت‌پذیری منطقه و توان جذب صنایع و خدمات نوین نمایان می‌شود.

با وجود این، تجربه چند دهه اخیر نشان داده است که صرف ایجاد زیرساخت کافی نبوده و موفقیت یک طرح عمرانی وابسته به اتصال آن به چرخه اقتصادی فعال منطقه، حضور بخش خصوصی و پایداری محیط زیستی است.

چالش‌هایی مانند اجرای پروژه بدون مطالعه دقیق بر نیازسنجی محلی، انتخاب مکان بر مبنای ملاحظات غیرکارشناسی یا عدم تکمیل زنجیره ارزش پس از بهره‌برداری، موجب شده است در برخی موارد این طرح‌ها به ظرفیت‌های کم‌استفاده یا بلااستفاده بدل شوند.

از سوی دیگر، تغییرات سریع فناوری و مدل‌های اقتصادی نیز سبب شده‌اند نقش طرح‌های عمرانی در شکل سنتی آن دچار تحول شود.

در گذشته، احداث بزرگراه یا سد عملاً می‌توانست موتور اصلی همه‌جانبه توسعه یک منطقه باشد؛ اما امروز بدون تکمیل هم‌زمان زیرساخت‌های نرم‌افزاری مانند ارتباطات دیجیتال، ظرفیت‌سازی سرمایه انسانی و نظام‌های حکمرانی کارآمد، اثر این طرح‌ها کاهش می‌یابد.

آیا نقش تاریخی طرح‌های عمرانی به‌عنوان «لوکوموتیو پیشرفت» پایان یافته است؟

این واقعیت به معنای پایان نقش تاریخی طرح‌های عمرانی به‌عنوان «لوکوموتیو پیشرفت» نیست؛ بلکه نشان می‌دهد تعریف لوکوموتیو توسعه، تغییر یافته و از یک موتور تک‌بعدی فیزیکی، به ترکیبی از زیرساخت‌های فنی، اجتماعی و دانشی تبدیل شده است.

در نتیجه، طرح‌های عمرانی همچنان می‌توانند در پیشرفت مناطق نقش پیشران داشته باشند، مشروط بر اینکه طراحی آنها در بستر سیاست توسعه منطقه‌ای هوشمند، هماهنگی میان‌بخشی و مشارکت فعال بخش خصوصی صورت گیرد.

اجرای طرح‌های عمرانی در چنین چارچوبی، قادر است ضمن فراهم کردن زیرساخت پایه، حلقه‌های مکمل توسعه شامل آموزش، نوآوری، بازار‌های رقابتی و حفاظت محیط‌زیست را نیز پشتیبانی کند.

تجربه بسیاری از کشور‌های موفق در توسعه منطقه‌ای نیز نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری عمومی اولیه در زیرساخت، اگر همراه با سیاست‌های جذب سرمایه بخش خصوصی و حمایت از کارآفرینی محلی باشد، می‌تواند نقطه آغاز جهش اقتصادی مناطق و کاهش نابرابری‌های جغرافیایی شود.

بنابراین، پاسخ به این پرسش که «آیا طرح‌های عمرانی هنوز لوکوموتیو پیشرفت در هر منطقه هستند؟» این است که بله؛ اما با این تاکید که این لوکوموتیو امروز تنها در مسیر‌هایی به مقصد می‌رسد که ریل آن با نیاز‌های واقعی، ظرفیت‌های محلی، فناوری‌های نوین و مشارکت همه بازیگران توسعه همسو شده باشد.