محیط زیست؛ قربانی خاموش جنگ

باشگاه خبرنگاران جوان - در سکوت می‌سوزد؛ در تاریکی خاکستر می‌شود؛ روی زمین نابارورِ جنگ زده، بدون در دست داشتن سلاحی برای دفاع، جان می‌دهد. جنگ همیشه به محیط زیست خسارت وارد کرده است.

کارشناسانی از سراسر دنیا، از آسیب‌های محیط زیستی ناشی از درگیری‌های مسلحانه و جنگ، با عنوان «قربانی خاموش جنگ» یاد می‌کنند؛ تهدیدی که حتی فراتر از مرزها نیز پیش می‌رود و بعد از مدتی و پس از گذشتن کار از کار، توجهات را به خود جلب می‌کند. 

جنگ چگونه محیط زیست را هدف می‌گیرد؟ 

بعضی کارشناسان معتقدند آثار جنگ بر محیط زیست، بر خلاف تصور، پیش از آغاز رسمی جنگ شروع می‌شود به بیان ساده‌تر و به گفته سعید متصدی - معاون اسبق سازمان حفاظت محیط زیست - «آماده شدن برای جنگ‌ها تخریب زیست‌محیطی دارد. جنگ بیشترین تاثیر را در تخریب محیط زیست در طول تاریخ گذاشته است.» 

با این حساب روند تخریبی جنگ بر محیط زیست، از قدم‌های ناپیدا آغاز می‌شود هرچند آثار زیست‌محیطیِ طول جنگ با آثاری که پیش از آغاز جنگ رخ می‌دهد به‌طور کلی متفاوت است. 

انتقال آلودگی‌های جنگی به مناطق فرامنطقه‌ای

انفجارها و درگیری‌های شدید حین جنگ، می‌تواند انتشار گاز دی اکسید کربن و شتاب تغییرات اقلیمی را افزایش دهد همچنین آلودگی‌های شیمیایی و صوتی ناشی از استفاده از سلاح‌ها، هواپیماها و… به تناسب به سطح تخریب جنگ، مقادیری از زباله و آوار ایجاد می‌شود. زباله‌هایی که همگی از منابع آلوده کننده هوا و خاک محسوب می‌شود و ناخواسته با ایجاد آلودگی در قالبی گسترده، از طریق هوا، رودخانه‌ها، سفره‌های آب زیرزمینی یا دریا بیرون از مرزهای جنگ را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. 

خسارات زیست‌محیطی حملات اخیر

خسارت‌های محیط زیستی جنگ اگر که اغلب بی‌صدا اما شدید و آسیب‌زاست. معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در برآورد اولیه‌ای از پیامدهای محیط زیستی حملات نظامی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی به جمهوری اسلامی ایران منتشر کرد. در این گزارش آمده بود که در جریان حملات اخیر، تنها در تهران حدود ۱۵۰ هزار تُن نخاله و آوار جنگی تولید شده است و حملات موشکی به انبارهای نفتی «ری» و «کن» منجر به از بین رفتن حدود ۱۹٫۵ میلیون لیتر سوخت شده که در پی آن، ۴۷ هزار تُن گاز گلخانه‌ای و بیش از ۵۷۸ هزار و ۸۲۱ کیلوگرم آلاینده هوا وارد جو تهران شده است. 

بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست در سایر نقاط کشور نیز خسارات قابل توجهی ثبت شده است. از جمله در شهرستان کنگان، آسیب به پالایشگاه فاز ۱۴ پارس جنوبی موجب سوختن ۵.۵ میلیون مترمکعب گاز و انتشار بیش از ۱۲ هزار تُن گاز گلخانه‌ای و ۴۳۷ هزار کیلوگرم آلاینده در هوا شده است. این آلودگی‌ها منجر به افزایش ذرات معلق، کربن سیاه و اکسیدهای نیتروژن شده و کیفیت هوا را در چند استان به سطح هشدار رسانده بود البته این گزارش تنها بخشی از خسارات بود و پایش و ارزیابی‌های دقیق خسارات در سراسر کشور در حال انجام است. 

طی جنگ ۱۲ روزه، ۹۰۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتعی که در محدوده مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان قرار دارند، طعمه حریق شدند. این حریق ناشی از باقیمانده پرتابه‌هایی بود که توسط دشمن صهیونیستی به قصد هدف قرار دادن مراکز نظامی، علمی و مسکونی شلیک کرده بود. به‌طور کلی دست کم ۱۳ منطقه تحت حفاظت در استان‌های فارس، ایلام، کرمانشاه، اصفهان، خوزستان، همدان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و گیلان دچار خسارات شدید شدند. این خسارت علاوه‌بر آتش‌سوزی‌های نسبتاً وسیع، باعث تخریب کامل یک پاسگاه محیطبانی و آسیب به چند ساختمان دیگر شامل پاسگاه‌های محیطبانی، مراکز اداری و تحقیقاتی مربوط به حفاظت محیط زیست شده است. 

اگرچه محیط‌بانان با همراهی فعالان و دوستداران محیط زیست با تلاش شبانه‌روزی و زیر آتش بی‌رحمانه‌ی دشمن به مهار آتش‌سوزی مناطق پرداختند و جلوی آسیب بیشتر را گرفتند اما تأثیرات این آتش‌سوزی‌ها تنها به از دست رفتن پوشش گیاهی منجر نمی‌شود. برهم خوردن آرامش زیستگاه، مرگ گونه‌های وحشی (به‌ویژه گونه‌های گیاهی و گونه‌های جانوری کوچک جثه) و مهاجرت‌های گسترده حیات وحش به مناطق اطراف زیستگاه‌ها تأثیرات بلندمدتی بر جمعیت‌های مختلف حیات‌وحش در مناطق تحت تأثیر خواهد داشت. 

احیای طبیعت پس از جنگ

جنگ‌های مسلحانه خسارات جبرانناپذیری به محیط زیست وارد می‌کند. کاهش کیفیت منابع آب و هوا، مشکلات پسماند، آلودگی صوتی، از بین رفتن حاصلخیزی خاک، زمین‌های کشاورزی، مراتع، باغ‌ها، از بین رفتن دام‌های اهلی، تشدید پدیده طوفان‌های گردوغبار و… از جمله مسائلی است که طی زمان، امنیت محیط زیستی مردم شهرها را تهدید می‌کند. به همین سبب نباید به آثار محیط زیستی جنگ بی‌توجه بود و در این مدت شینا انصاری - رییس سازمان حفاظت محیط زیست - نیز خطاب به عموم و دستگاه‌های متولی نیز اعلام کرده است که نباید خسارات محیطی زیستی جنگ غافل شد و «احیا و بازسازی محیط‌زیست» نیز باید نقش پررنگی داشته باشد. 

در حاشیه جنگ؛ قاچاق گونه‌های زیستی و افزایش شکار غیر قانونی

آسیب‌های محیط زیستی جنگ اغلب در معرض کم‌توجهیست، تا زمانی که تصاویر قبل و بعدی از محیط زیست کشورها در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد؛ اگرچه این بی‌توجهی همواره به یک شکل ثابت اتفاق نمی‌افتد. به عنوان مثال محمد مجابی – رئیس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام –در سال‌های گذشته گفته بود که افزایش شکار غیرقانونی یکی از آثار مخرب جنگ در درازمدت است. یا حسن اکبری - معاون سابق محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست – سال ۱۴۰۱ از قاچاق «گونه‌های زیستی» از طریق باغ وحش‌ها در سایه بی‌توجهی برخی کشورهای منطقه که به‌شدت درگیر جنگ بودند، خبر داده و گفته بود که برخی گونه‌ها از طریق باغ وحش‌ها به کشورهای مجاور قاچاق می‌شوند و گرچه ایران در تلاش برای مقابله با این امر است اما در برخی کشورهای منطقه که به‌شدت درگیر جنگ هستند به این مساله توجهی نمی‌شود؛ شکلی متفاوت از سایه جنگ بر محیط زیست.

منبع: ایسنا