مذاکرات صلح اوکراین؛ دیپلماسی در تنگنای قدرت‌های جهانی

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ اوکراین در حالی شدت گرفته که سایه سنگین تنش‌های ژئوپلیتیکی و رقابت‌های جهانی، مذاکرات را به پیچیده‌ترین مقطع خود رسانده است. اظهارات اخیر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، درباره موانع غربی در مسیر گفت‌و‌گو‌های صلح و همچنین تحرکات دیپلماتیک دونالد ترامپ، برای میانجی‌گری بین مسکو و کی‌یف، نشان‌دهنده عمق چالش‌هایی است که صلح پایدار را به رویایی دشوار تبدیل کرده‌اند.

تلاش‌های ناکام یا بازی سیاسی؟ 

اظهارات اخیر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، مبنی بر تلاش غرب برای جلوگیری از مذاکرات صلح بین ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی، پرده از پیچیدگی‌های دیپلماتیک در بحران اوکراین برمی‌دارد. لاوروف در گفت‌وگویی با رسانه‌های روس، کشور‌های غربی را متهم کرد که با بهانه‌جویی، مانع از شکل‌گیری گفت‌و‌گو‌های مستقیم می‌شوند. این اتهام در حالی مطرح می‌شود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، پس از دیدار‌های جداگانه با پوتین و زلنسکی، از احتمال نشستی سه‌جانبه سخن گفته است. اما آیا این تحرکات به صلحی پایدار منجر خواهد شد یا صرفاً بخشی از یک نمایش سیاسی برای مدیریت افکار عمومی است؟ لاوروف، زلنسکی را به دلیل ارائه شروط سختگیرانه، مسئول کندی مذاکرات می‌داند، در حالی که زلنسکی در سخنرانی روز پرچم اوکراین، هرگونه واگذاری اراضی به «اشغالگر» را رد کرده و بر حفظ تمامیت ارضی تأکید دارد. این اختلاف عمیق، همراه با تصمیم آمریکا برای فروش ۳۳۵۰ موشک هدایت‌شونده ERAM به اوکراین با بودجه اروپا، نشان‌دهنده دوگانگی در رویکرد غرب است: تقویت نظامی کی‌یف و همزمان حفظ کانال‌های گفت‌و‌گو با مسکو. این تناقض، مذاکرات را در مسیری شکننده قرار داده است.

ترامپ: میانجی صلح یا معمار معامله‌ای بزرگ؟ 

دونالد ترامپ با میزبانی از رهبران اروپا و زلنسکی در کاخ سفید و دیدار با پوتین در آلاسکا، خود را به‌عنوان میانجی کلیدی بحران اوکراین معرفی کرده است. او در گفت‌وگویی با فاکس‌نیوز مدعی شد که مذاکراتش با پوتین به «توافق‌های مهمی» منجر شده، هرچند از ارائه جزئیات خودداری کرد. این ابهام، گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال معامله‌ای ژئوپلیتیکی را تقویت کرده که ممکن است شامل بازتعریف مرزها، تضمین‌های امنیتی و حتی کاهش نفوذ ناتو در شرق اروپا باشد. با این حال، لاوروف تأکید دارد که دیدار پوتین و زلنسکی نیازمند «آمادگی دقیق» است و در حال حاضر، دستورکار مشخصی برای آن وجود ندارد.

این اختلاف دیدگاه بین مسکو و واشنگتن، پرسش‌هایی درباره میزان هماهنگی میان دو قدرت ایجاد می‌کند. آیا ترامپ قادر به ایجاد توافقی تاریخی است یا این تلاش‌ها بخشی از استراتژی گسترده‌تر آمریکا برای مدیریت رقبا، به‌ویژه چین، در صحنه جهانی است؟ محدودیت‌های جدید پنتاگون بر استفاده اوکراین از موشک‌های دوربرد که نیازمند تأیید وزیر دفاع آمریکا است، نشان‌دهنده محافظه‌کاری واشنگتن در تشدید تنش با مسکو است. این در حالی است که زلنسکی با تأکید بر استقلال عمل کی‌یف در استفاده از تسلیحات، تلاش دارد خود را از قید تصمیمات واشنگتن رها نشان دهد.

ناتو و اروپا: بازیگرانی در حاشیه یا تصمیم‌سازان اصلی؟ 

بحث تضمین‌های امنیتی برای اوکراین، یکی از محور‌های اصلی مذاکرات اخیر بوده است. زلنسکی در نشست کاخ سفید با حضور رهبران اروپایی و مارک روته، دبیرکل ناتو، خواستار تضمین‌هایی مشابه ماده ۵ ناتو شده که حمله به یک عضو را حمله به کل ائتلاف می‌داند. اما روسیه، به‌صراحت عضویت اوکراین در ناتو را خط قرمز خود اعلام کرده و هرگونه توافق صلح را منوط به بی‌طرفی کی‌یف می‌داند. این موضع، یادآور مذاکرات ناکام سال ۲۰۲۲ در استانبول است که به دلیل اختلاف بر سر همین موضوع به بن‌بست رسید. حضور پررنگ رهبران اروپایی، از جمله اورسولا فون در لاین، امانوئل مکرون و جورجیا ملونی، در نشست کاخ سفید، نشان‌دهنده تلاش اروپا برای ایفای نقشی فعال‌تر است. اما لاوروف این حضور را «تلاش‌هایی ناشیانه» برای تأثیرگذاری بر تصمیمات ترامپ توصیف کرده است. در این میان، تأمین مالی خرید موشک‌های آمریکایی توسط اروپا، نشانه‌ای از تعهد مالی قاره سبز به اوکراین است، اما نگرانی‌هایی وجود دارد که توافق احتمالی تحت هدایت ترامپ، منافع کی‌یف را قربانی مصلحت‌های ژئوپلیتیکی کند. این تنش بین وحدت ظاهری غرب و اختلافات پنهان، مذاکرات را پیچیده‌تر کرده است.

صلح در افق یا بن‌بستی دیگر؟ 

با وجود خوش‌بینی محتاطانه‌ای که از سوی برخی مقامات، مانند جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، ابراز شده، موانع پیش روی صلح همچنان عظیم هستند. ونس در گفت‌و‌گو با NBC از «امتیازدهی‌های قابل‌توجه» دو طرف سخن گفت، اما حملات اخیر، از جمله حمله پهپادی اوکراین به نیروگاه هسته‌ای کورسک و حمله موشکی روسیه به کارخانه‌ای آمریکایی در غرب اوکراین، شکنندگی فضای مذاکرات را نشان می‌دهد. این اقدامات که زلنسکی آن را تلاش برای تضعیف روحیه اوکراینی‌ها می‌داند، اعتماد کی‌یف به نیات مسکو را کاهش داده است. تهدید‌های ترامپ مبنی بر اعمال «اقدامات بیشتر» در صورت عدم پیشرفت، همراه با اشاره ونس به تعرفه‌های ثانویه علیه هند برای فشار بر اقتصاد نفتی روسیه، نشان‌دهنده تلاش واشنگتن برای استفاده از اهرم‌های اقتصادی است. اما تجربه تحریم‌های گذشته نشان داده که روسیه با تکیه بر روابط با چین و هند، توانسته تأثیر این فشار‌ها را تا حدی خنثی کند. آینده مذاکرات به توانایی طرفین در عبور از خطوط قرمز خود بستگی دارد؛ زلنسکی با تأکید بر حفظ تمامیت ارضی و پوتین با اصرار بر بی‌طرفی اوکراین، در دو سوی شکافی عمیق ایستاده‌اند. دیپلماسی اخیر، اگرچه روزنه‌ای از امید ایجاد کرده، اما بدون اراده سیاسی و هماهنگی جهانی، ممکن است به بن‌بست دیگری منجر شود.

شطرنج دیپلماتیک در میدان نبرد

جنگ روسیه و اوکراین که بیش از سه سال از آغاز آن می‌گذرد، اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد. تلاش‌های دیپلماتیک، از نشست آلاسکا تا گردهمایی کاخ سفید، عزم جهانی برای پایان این درگیری را نشان می‌دهد، اما اختلافات عمیق و رقابت‌های ژئوپلیتیکی، صلح را به هدفی دشوار تبدیل کرده‌اند. آیا میانجی‌گری ترامپ به توافقی تاریخی منجر خواهد شد یا این تلاش‌ها در سایه منافع قدرت‌های بزرگ رنگ خواهد باخت؟ در این شطرنج دیپلماتیک، هر حرکت می‌تواند سرنوشت منطقه را رقم بزند.