مرگ دسته‌جمعی ماهیان پری/ به‌دلیل خشکی تنها دریاچه طبیعی استان زنجان حدود ۲۰ هزار ماهی تلف شد

اقتصاد۲۴- ماهیان به گل نشسته‌اند، نه یک و ۱۰ و ۱۰۰، بلکه هزاران ماهی فقط طی زمانی کمتر از یک تابستان. تنها دریاچه طبیعی فصلی در استان زنجان که روزگاری یکی از جاذبه‌های دیدنی این استان بود، خشک شده است. حالا دریاچه «پری» یا «خندقلو» تمام ماهیانش را به کام مرگ کشانده است. اهالی روستا‌های حاشیه پری می‌گویند به قصد توسعه کشاورزی، آنقدر برداشت بی‌رویه در بالادست و حاشیه دریاچه احداث انجام شده است که دیگر آبی برای تأمین حقابه دریاچه باقی نمانده است، اما مسئولان محلی می‌گویند خشکسالی مزید بر علت است؛ باران نیامده و حتی اگر می‌خواستند هم آبی برای رساندن به پری وجود نداشت.

«پری مرده است، دیگر هیچ آبی ندارد. بس که جانش را کشیدند و بردند برای کشاورزی. آخر کشاورزی هم برای مردم این منطقه عایدی ندارد. نمی‌دانم چرا هیچ‌وقت هیچ‌کس به این اوضاع رسیدگی نکرده است.» این جمله‌ها را «عباس» می‌گوید، از اهالی روستای پری در استان زنجان. عباس فکر می‌کند باید کسی پیش از خشک‌شدن دریاچه پری یا همان خندقلو جلوی برداشت‌های بی‌رویه را می‌گرفت. نه حالا که دریاچه کاملاً خشک شده است: «انگار آخرالزمان است. ماهیان مرده‌اند. دریاچه دیگر دریاچه نیست، باتلاق است. خدا را خوش نمی‌آید که این بلا سر پری بیاید؛ نه سر پری، نه سر ما که حالا باید فقط با گرد‌وخاک به‌جای‌مانده از آن زندگی کنیم.»‌

همین چند روز قبل بود که تصاویری از وضعیت بغرنج پری در خبرگزاری مهر منتشر شد. براساس آنچه این خبرگزاری نوشته است، برداشت بی‌رویه آب و رعایت نکردن الگوی کشت در منطقه «ماه‌نشان» باعث خشک‌شدن دریاچه پری (خندقلو) شده و تهدید محیط‌زیستی منطقه را در پی داشته است.

حالا اهالی روستا‌های حاشیه خندقلو هم آن را تأیید می‌کنند. «مصیب» یکی از اهالی روستای «اوریاد» است. روستایی در نزدیک دریاچه خندقلو (پری). او نیز می‌گوید: «هیچ حساب‌وکتابی در برداشت آب از این دریاچه وجود نداشته است. حتی سیستم برداشت آبی مانند گذشته و میرابی نبوده است. باید بیایید از نزدیک ببینید چند کانال آب همه آب دریاچه را تخلیه کرده است. این هم فقط کار ماه‌نشانی‌ها نیست. این دریاچه هزاران ذ‌ی‌نفع داشت. درستش این است که بگوییم پری را عروس هزار داماد کرده بودند. دست آخر هم از بین رفت.»

پشیمان از فروش

مصیب ادامه می‌دهد: «فقط همین مشکلات نیست. حدود یک‌دهه می‌شود که برخی کشاورزان از دیگر مناطق استان و یا استان‌های دیگر با خرید زمین‌های کشاورزی منطقه خندقلو اقدام به کشت محصولات آب‌بر با وسعت بالا کرده‌اند و بدون رعایت حقابه محیط‌زیستی، از دریاچه برداشت زیادی انجام می‌دهند. حالا همان‌ها که زمین‌هایشان را به غریبه‌ها فروخته‌اند، پشیمان هستند؛ چون می‌دانند که نه برای آب اینجا دلسوزی دارند و نه برای زمین اینجا. البته بی‌انصاف نباشیم، مردم هم از سر ناچاری و برای اینکه پولی گیرشان بیاید، زمین‌هایشان را فروختند. نمی‌دانستند قرار است این بلا سرمان بیاید.»

«ادریس ولی‌زاده» دهیار روستای پری است. او می‌گوید همین حالا هزار ماهی در دریاچه تلف شده‌اند، خدا می‌داند عاقبت ادامه این روند چه خواهد بود.

ادریس می‌گوید: «در فصل غیرزراعی، انتقال آب به دریاچه به‌طور کامل انجام نشده است، حقابه‌ای که به دریاچه می‌رسد، فقط سهم حقابه روستا‌های پری و خندقلو است. اما میزان حقابه‌ای که تخصیص می‌دهند، کافی نیست و حتی نیاز حفظ محیط‌زیست و حیات دریاچه را هم جواب نمی‌دهد. حقابه روستای «میانج» نیز باید به دریاچه برسد که نمی‌رسد. افزایش چشمگیر مساحت آبیاری تحت فشار در روستای پری و خندقلو و روستا‌های اطراف باعث افزایش مصرف آب و کاهش ورودی آب به دریاچه شده است. سد‌های معیشتی برای ذخیره‌سازی آب در فصل غیرزراعی، هم در روستای پری و هم در روستای «لرده‌شور» ساخته شده‌اند، اما سهم‌بندی‌های آب باعث شده حجم آب ورودی به دریاچه بسیار کم شود. منبع آب را که نمی‌شود کم و زیاد کرد، باید تقسیم آن را درست انجام داد. این اتفاقی است که متأسفانه در تمام این سال‌ها رخ نداده است.»

مرگ دسته‌جمعی

«ادریس» نیز مانند هم‌روستاییانش فکر می‌کند رعایت نکردن الگوی کشت به‌ویژه کشت محصولاتی مانند حبوبات و سیب‌زمینی در منطقه، مصرف آب را به‌شدت بالا برده است. می‌دانم که از آن‌طرف هم موضوع معیشت کشاورزان منطقه خودمان مطرح است. اما دولت باید الگوی کشت مناسبی ارائه کند تا هم دریاچه حفظ شود و هم کشاورزان از نان خوردن نیفتند. این وضعیت همین حالا هم زیستگاه ماهیان دریاچه را نابود کرده است. حدود ۱۵ تا ۲۰ هزار ماهی تلف شده‌اند. اگرچه تابلو‌های ممنوعیت صید در منطقه نصب شده است، اما متأسفانه اقدامات لازم برای حفاظت و احیای اکوسیستم دریاچه به‌صورت مؤثر انجام نشده است.»

بیشتر بخوانید: کاهش کم‌سابقه سطح دریای کاسپین تا ۱۸ متر / اگر دریای خزر خشک شود چه اتفاقی می‌افتد؟

طبق آنچه ادریس تعریف می‌کند، مشکلات دریاچه به همین هم خلاصه نمی‌شود و آنقدر با حفر چاه‌های غیرمجاز و افزایش برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، منابع آبی کم شده است که حتی پوشش گیاهی منطقه هم در خطر قرار گرفته است.

خبرگزاری مهر، اما به‌نقل از رئیس اداره محیط‌زیست ماه‌نشان اعلام کرده است مهم‌ترین مشکل دریاچه در حال حاضر خشکسالی است.

آبی وجود نداشت

به‌گفته «حسین‌علی ملکی»، خشکسالی بی‌سابقه و برداشت بی‌رویه آب از سد پری «خندقلو»، موجب کاهش شدید سطح آب و افت اکسیژن محلول شده و مرگ گسترده ماهیان این سد را به‌همراه داشته است: «تلفات ماهیان بیشتر به شرایط خشکسالی و کاهش منابع آبی منطقه مربوط می‌شود و ارتباط مستقیمی با آلودگی یا سایر مسائل زیست‌محیطی ندارد. سد پری «خندقلو» یک آبگیر طبیعی است که در فصل‌های پاییز و زمستان با آب‌های مازاد روستا‌های پری و خندقلو تغذیه می‌شود. امسال به‌دلیل تنش آبی شدید، آب مازاد برای ورود به سد وجود نداشته و میزان آب منطقه به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. در این شرایط بحرانی، نهاد‌های مرتبط برای سه شرکت حقیقی و حقوقی، پروانه برداشت آب با دبی بالا صادر کرده‌اند که این اقدام فشار مضاعفی بر منابع آبی سد وارد کرده است. برخی نهاد‌ها همچنین اقدام به رهاسازی نوعی ماهی پرورشی در سد کرده‌اند که برای ادامه حیات نیاز به شرایط مناسب و میزان بالای اکسیژن دارند. با کاهش سطح آب، میزان اکسیژن موجود نیز به‌شدت افت کرده و این موضوع توانایی بقا را از ماهیان گرفته است و در سال‌های گذشته نیز اتفاقات مشابهی رخ داده و هشدار‌های لازم به دستگاه‌های مسئول داده شده بود.»

ملکی می‌گوید: «محیط‌زیست به منطقه برای بررسی دقیق علت و ابعاد حادثه کارشناس اعزام کرده است. هدف ما جلوگیری از تکرار چنین رخداد‌هایی و تلاش برای فراهم کردن شرایط مناسب جهت بقای ماهیان است.»

پری کجاست؟

دریاچه پری که با نام‌های «خندقلو» و «شورگلی» نیز شناخته می‌شود، در استان زنجان و در ۴۵ کیلومتری شهرستان ماه‌نشان و در نزدیکی روستای پری واقع شده است. این دریاچه کوچک با مساحتی حدود ۵۰۰ مترمربع، تنها دریاچه طبیعی زنجان به‌شمار می‌آید و در میان دشتی پهناور با پس‌زمینه‌ای از کوه‌های صخره‌ای قرار دارد. کاهش شدید سطح و حجم آب، سایه خشکسالی کامل را بر پهنه آبی آن انداخته است؛ بحرانی که بنابر نظر کارشناسان، حاصل ترکیب سوءمدیریت منابع آبی، توسعه غیرکارشناسی کشاورزی و کاهش ورودی آب به این دریاچه طبیعی است.

نصب چندین ایستگاه پمپاژ غیرمجاز در حاشیه دریاچه و تبدیل زمین‌های بایر به مزارع پرمصرف، بدون مطالعه ظرفیت آبی منطقه فشار مضاعفی بر منابع محدود آبی وارد کرده است. توسعه نامتوازن کشاورزی فقدان پایبندی به الگوی کشت متناسب با اقلیم باعث شده است محصولات با نیاز آبی بالا از جمله سبزیجات و صیفی‌جات خارج از فصل در محدوده دریاچه کشت شود.

با توجه به شرایط کم‌آبی موجود، روند کشت محصولات آب‌بر در منطقه افزایش یافته و مصرف آب فراتر از توان طبیعی دریاچه است. علاوه‌بر برداشت‌های بی‌رویه، کاهش محسوس ورودی آب به مخزن دریاچه نیز عامل مهمی در روند خشکی است.

کاهش بارندگی، تغییراقلیم، احداث سد‌ها و بند‌های انحرافی در بالادست و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، تغذیه طبیعی دریاچه را مختل کرده است.

اگر مسیر‌های ورودی آب به دریاچه احیا نشود و برداشت‌های غیرمجاز متوقف نشود، در آینده‌ای نزدیک شاهد نابودی کامل این اکوسیستم خواهیم بود. پنجره زمانی برای احیای دریاچه پری (خندقلو) کوتاه است و هرگونه تعلل می‌تواند این منبع ارزشمند را به پهنه‌ای خشک و بی‌جان تبدیل کند. اقدام فوری و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی و مشارکت مردم، تنها راه نجات این نگین آبی است.

منبع: روزنامه پیام ما