معرفی وظایف و ساختار وزارت صمت / چرا همیشه وزارت صمت در مرکز نقد است؟

اقتصاد۲۴- محمد آیتی: وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) یکی از پرنفوذترین و در عین حال پرتنش‌ترین وزارتخانه‌های دولت ایران است. این وزارتخانه به دلیل گستردگی وظایف و ارتباط مستقیم با زندگی روزمره مردم، همواره در کانون توجهات و انتقادات قرار دارد.

وزارت صمت چیست؟

وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) یکی از وزارتخانه‌های مهم دولت ایران است که مسئولیت توسعه و مدیریت بخش‌های صنعت، معدن و تجارت کشور را بر عهده دارد. این وزارتخانه نقش کلیدی در تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های کلان برای رشد اقتصادی، حمایت از تولید داخلی، توسعه معادن و تسهیل فعالیت‌های تجاری داخلی و خارجی ایفا می‌کند. وزارت صمت با هدف ایجاد زیرساخت‌های صنعتی و معدنی، افزایش بهره‌وری و ارتقاء کیفیت کالا‌ها و خدمات، تلاش می‌کند تا زمینه‌های رشد پایدار اقتصادی و اشتغالزایی را فراهم کند. همچنین این وزارتخانه با نظارت بر بازار‌ها و تنظیم مقررات مرتبط، سعی در حفظ تعادل عرضه و تقاضا و حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان دارد.

ساختار وزارت صمت

وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) دارای ساختاری سازمانی گسترده و چندسطحی است که شامل حوزه‌های مختلف تخصصی و مدیریتی می‌شود. این ساختار معمولاً از وزیر به‌عنوان بالاترین مقام اجرایی شروع شده و شامل معاونت‌های تخصصی مانند معاونت امور صنایع، معاونت امور معادن و صنایع معدنی، معاونت تجارت داخلی، معاونت توسعه تجارت خارجی و معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی می‌شود. هر یک از این معاونت‌ها زیرمجموعه‌های مختلفی دارند که مسئولیت اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های مربوط به حوزه خود را بر عهده دارند. برخی از مهم‌ترین نهاد‌های زیرمجموعه آن عبارتند از:

•    سازمان توسعه تجارت ایران

•    سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو)

•    سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)

•    شرکت مادر تخصصی شهرک‌های صنعتی

•    سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان (که نقش مهمی در قیمت‌گذاری دارد)

وظایف وزارت صمت چیست؟

وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) یکی از گسترده‌ترین و مهم‌ترین وزارتخانه‌های دولت ایران است که وظایف آن به طور کلی به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود. این وظایف شامل سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت بر فعالیت‌های اقتصادی کشور در این سه حوزه است.

•    بخش صنعت

وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) در بخش صنعت شامل برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای توسعه صنایع مختلف کشور، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و ایجاد بستر‌های مناسب برای رشد صنعت ملی است. این وزارتخانه مسئول ارتقاء کیفیت محصولات صنعتی، افزایش بهره‌وری و استفاده بهینه از فناوری‌های نوین در فرآیند‌های تولید است. همچنین، وزارت صمت وظیفه دارد با ایجاد شرایط رقابتی سالم و کاهش موانع اداری، فضای مناسبی برای سرمایه‌گذاری در صنایع فراهم کند و از صنایع استراتژیک و نوپا حمایت ویژه کند. نظارت بر اجرای استانداردها، حفظ محیط زیست در فعالیت‌های صنعتی و توسعه صنایع کوچک و متوسط نیز از دیگر مسئولیت‌های این وزارتخانه در بخش صنعت است.

بیشتر بخوانید: سازمان برنامه‌ریزی و بودجه استان‌ها؛ بازوی منطقه‌ای دولت در اقتصاد

•    بخش معدن

وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) در بخش صنعت شامل برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای توسعه صنایع مختلف کشور، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و ایجاد بستر‌های مناسب برای رشد صنعت ملی است. این وزارتخانه مسئول ارتقاء کیفیت محصولات صنعتی، افزایش بهره‌وری و استفاده بهینه از فناوری‌های نوین در فرآیند‌های تولید است. همچنین، وزارت صمت وظیفه دارد با ایجاد شرایط رقابتی سالم و کاهش موانع اداری، فضای مناسبی برای سرمایه‌گذاری در صنایع فراهم کند و از صنایع استراتژیک و نوپا حمایت ویژه کند. نظارت بر اجرای استانداردها، حفظ محیط زیست در فعالیت‌های صنعتی و توسعه صنایع کوچک و متوسط نیز از دیگر مسئولیت‌های این وزارتخانه در بخش صنعت است.

•    بخش تجارت

وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) در بخش تجارت شامل تنظیم و مدیریت بازار‌های داخلی و خارجی به منظور تسهیل جریان کالا‌ها و خدمات است. این وزارتخانه مسئول سیاست‌گذاری برای توسعه صادرات و واردات، حمایت از بازرگانان و فعالان اقتصادی و ایجاد سازوکار‌های لازم برای حفظ تعادل عرضه و تقاضا در بازار‌های مختلف است. همچنین، وزارت صمت وظیفه نظارت بر رعایت قوانین و مقررات تجاری، تسهیل فرآیند‌های گمرکی، و ارتقاء کیفیت خدمات بازرگانی را بر عهده دارد. توسعه تجارت الکترونیک، افزایش رقابت‌پذیری کالا‌های ایرانی در بازار‌های بین‌المللی و حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان نیز از دیگر اولویت‌های این وزارتخانه در حوزه تجارت است. این وظایف گسترده و درهم‌تنیده، وزارت صمت را به یکی از ارکان اصلی اقتصاد ایران تبدیل کرده است.

چرا همیشه در مرکز نقد است؟

وزارت صمت به دلیل گستردگی وظایف و تضاد‌های ساختاری، همواره در معرض انتقاد قرار دارد. مهم‌ترین دلایل این انتقادات عبارتند از:

۱. تضاد منافع ساختاری

این وزارتخانه باید همزمان از تولیدکنندگان (با افزایش قیمت و حمایت تعرفه‌ای) و مصرف‌کنندگان (با کاهش قیمت و کنترل بازار) حمایت کند. این دو نقش اغلب در تضاد با یکدیگر قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، در حالی که بخش صنعت به دنبال تعرفه بالا برای واردات است تا از تولید داخلی حمایت کند، بخش بازرگانی برای کنترل قیمت‌ها و تأمین نیاز بازار، گاهی به واردات بیشتر نیاز دارد.

۲. سیاست‌های ناکارآمد در تنظیم بازار

یکی از پرتکرارترین انتقادات مربوط به سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری است. این سیاست‌ها معمولاً منجر به کمبود کالا، کاهش کیفیت و زیان‌دهی تولیدکنندگان می‌شوند، اما در نهایت نیز نمی‌توانند قیمت‌ها را به طور مؤثر کنترل کنند و فقط به بازار غیررسمی دامن می‌زنند.

۳. مدیریت ناکارآمد در حوزه خودرو

صنعت خودرو یکی از پرچالش‌ترین بخش‌ها برای وزارت صمت است. سیاست‌های متناقض در مورد تولید، واردات و قیمت‌گذاری خودرو، هم تولیدکنندگان و هم مصرف‌کنندگان را ناراضی نگه داشته است. انتقاد‌هایی مانند تیراژ پایین تولید، کیفیت نامناسب و قیمت‌های بالا، همگی مستقیماً به عملکرد این وزارتخانه مرتبط دانسته می‌شوند.

۴. نوسانات ارزی و تحریم‌ها

وزارت صمت به دلیل مدیریت بخش‌های صنعت، معدن و تجارت، به شدت تحت تأثیر نوسانات نرخ ارز و تحریم‌ها قرار دارد. این عوامل، برنامه‌ریزی بلندمدت را دشوار کرده و وزارتخانه را در برابر چالش‌هایی مانند تأمین مواد اولیه، قطعات و مدیریت ارز حاصل از صادرات آسیب‌پذیر ساخته است.

۵. بوروکراسی پیچیده و تعدد نهادی

به دلیل ادغام بخش‌های مختلف، وزارت صمت با ساختار بوروکراتیک بسیار پیچیده‌ای رو‌به‌رو است. وجود نهاد‌های متعدد و فرآیند‌های طولانی برای صدور مجوز، تولیدکنندگان را با مشکلات زیادی مواجه می‌کند و یکی از موانع اصلی رشد اقتصادی و تولید داخلی محسوب می‌شود.
در مجموع، وزارت صمت به دلیل گستردگی وظایف، تضاد‌های ذاتی میان مسئولیت‌هایش و تأثیرپذیری از شرایط کلان اقتصادی کشور، همواره در معرض نقد قرار دارد و عملکرد آن به یک شاخص مهم برای ارزیابی موفقیت یا شکست دولت‌ها تبدیل شده است.