میراث فراموش‌شده هرسین

 باشگاه خبرنگاران جوان - هرسین یکی از شهرستان‌های تاریخی و زیبای استان کرمانشاه است که از غرب به شهرستان کرمانشاه، از شمال به شهرستان صحنه، از جنوب به شهرستان دلفان استان لرستان و از شرق به نهاوند در استان همدان محدود می‌شود و طبیعت زیبا و وجود چشمه‌ها، کوهستان، فضای سبز و آثار تاریخی، زیبایی مضاعفی به طبیعت بکر شهرستان هرسین داده است.

در داخل شهر هرسین و در دامنه کوه شیرز سراب بسیار زیبایی وجود دارد که سراسر این سراب پوشیده از درختان جنگلی است و وجود ارتفاعات و صخره‌های زیبا، آب و هوای مطبوع و دل انگیز، وجود چشمه‌های آب خروشان در منطقه و طبیعت بکر و چشم نواز، سراب هرسین را به منطقه نمونه در گردشگری تبدیل کرده است. در داخل این پارک - سراب مجموعه آثاری تاریخی وجود دارد که یکی از آنها حوضی است که بخشی از آب سراب چشمه هرسین وارد آن می‌شود.

این حوض سنگی از سنگی یکپارچه به شکل دایره‌ای با ۸۶/۳ متر قطر و ۶۶ سانتی‌متر عمق ساخته شده است. یک پیش‌آمدگی مستطیل شکل به ابعاد ۴ در ۲۰ سانتی‌متر نیز در شمال حوض دیده می‌شود. آب سراب چشمه هرسین وارد این حوض می‌شود.

در وسط این حوض سنگی مخروطی شکل با ظاهری عجیب وجود دارد که به نام ساعت سنگی هرسین معروف شده است. این مخروط ناقص حدود ۶۶ سانتی‌متر ارتفاع دارد. بخش زیرین مخروط به شکل یک دوازده ضلعی منتظم است. بخش بالایی مخروط دایره‌ای است که شکلی شبیه چرخ دنده روی آن حکاکی شده است. این قسمت نیز از ۱۲ بخش یا کنگره تشکیل شده است. برخی معتقدند در ایران باستان این سنگ برای اندازه‌گیری زمان کاربرد داشته است.

این حوض از دیرباز یکی از مهم‌ترین نماد‌های تاریخی منطقه به شمار می‌رود. هرچند برخی پژوهشگران قدمت این اثر را به دوره ساسانیان و حتی ماد‌ها نسبت می‌دهند، اما تاکنون سند مکتوبی برای تأیید آن یافت نشده است. با این حال، بر اساس شواهد محلی و روایت‌های موجود، این حوض سنگی نقشی اساسی در تقسیم آب باغ‌های هرسین داشته و از نظر تاریخی و فرهنگی جایگاهی ویژه دارد.

این اثر تاریخی در سال‌های گذشته در فهرست آثار ملی ثبت شد، اما به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، رهاشدگی و نبود اقدامات اصولی در زمینه حفاظت، موجب فرسایش جدی سنگ‌ها، صیقلی شدن دیواره‌ها و تخریب تدریجی ستون میانی آن شده است. از سوی دیگر، نبود حصار، تهدید حضور معتادان و بی‌توجهی عمومی، آسیب‌های بیشتری را به این میراث ارزشمند وارد کرده است و این حوض تبدیل به محل شنای کودکان شده است.

ملیحه سادات مهدوی، راهنمای گردشگری در هرسین با انتقاد از بی‌توجهی به این اثر تاریخی گفت: چند سال است پیگیر ساماندهی این اثر هستیم، اما متأسفانه نه میراث فرهنگی استان و نه شهرستان اقدامی مؤثر نکرده‌اند و وعده‌ها عملی نشده است.

وی افزود: برخی این حوض را مربوط به دوره ساسانی یا حتی ماد‌ها می‌دانند، اما اسناد تاریخی آن پس از حمله اعراب از بین رفته است. محتمل‌ترین نظریه این است که این حوض برای تقسیم آب باغ‌های هرسین استفاده می‌شده است.

وی با اشاره به فرسایش و تخریب تدریجی اثر افزود: رطوبت بالا و اختلاف دما در فصول مختلف سرعت فرسایش را افزایش داده است. برخی کارشناسان پیشنهاد داده‌اند با پوشش شیشه‌ای از آن محافظت شود. در گذشته نیز نرده‌ای پیرامون این بخش وجود داشت که اکنون از بین رفته و حفاظت را دشوار کرده است. تنها راهکار، محصور کردن محدوده تاریخی در داخل پارک است.

مهدوی همچنین به نبود فرهنگ‌سازی در میان مردم اشاره کرد و گفت: بسیاری از مردم هرسین شناخت درستی از این اثر ندارند و حتی آن را قبر می‌دانند. اگر آگاهی عمومی افزایش یابد، خود مردم از آن مراقبت خواهند کرد. به‌عنوان تنها راهنمای گردشگری هرسین، آماده‌ام برای دانش‌آموزان برنامه‌های آموزشی بگذارم تا آینده این میراث حفظ شود.

علی قبادی، شهردار هرسین، با تأکید بر اینکه متولی اصلی این اثر اداره میراث فرهنگی است، اظهار داشت: شهرداری مسئولیت مستقیمی در قبال این اثر ندارد و حتی اجازه دخالت رسمی نیز به ما داده نمی‌شود، اما با این حال اقداماتی جزئی انجام داده‌ایم. وظیفه اصلی حفاظت و ساماندهی حوض سنگی به عهده میراث فرهنگی است و باید هرچه سریع‌تر به آن ورود کنند.

در همین زمینه، داریوش فرمانی، مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه، از برگزاری جلسه‌ای مشترک با شورای شهر هرسین خبر داد و گفت: در روز‌های آینده بازدیدی از مجموعه خواهیم داشت تا با مشارکت شورای شهر، تصمیمات لازم برای ساماندهی این اثر اتخاذ شود. پارک هرسین عمومی است و در اختیار شهرداری قرار دارد. اگر امکان‌پذیر باشد، دور حوض نرده‌کشی خواهیم کرد تا از آن حفاظت شود، هرچند این کار منظر طبیعی پارک را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

وی افزود: فرهنگ‌سازی میان مردم و احترام به آثار تاریخی از ضروری‌ترین اقدامات است. والدین باید به کودکان خود اهمیت این آثار را آموزش دهند تا به جای آسیب‌زدن، در نگهداری از آن مشارکت کنند.

حوض سنگی هرسین، به‌رغم ثبت ملی و ظرفیت بالای آن در توسعه گردشگری، سال‌هاست با بی‌توجهی و نبود برنامه جامع حفاظت دست به گریبان است. کارشناسان معتقدند اگر اقدام فوری در زمینه ساماندهی، حصارکشی و فرهنگ‌سازی انجام نشود، این اثر ارزشمند بیش از پیش در معرض نابودی قرار خواهد گرفت. آینده این میراث تاریخی وابسته به عزم جدی نهاد‌های مسئول و همراهی مردم هرسین است؛ اقدامی که می‌تواند علاوه بر حفظ تاریخ، هرسین را در مسیر گردشگری فرهنگی قرار دهد.