نسخه امام صادق (ع) برای عبور از بن‌بست‌ها؛ امید و دعا به جای شمشیر

باشگاه خبرنگاران جوان ـ امام جعفر صادق (ع) در روزگاری پر از بن‌بست، راهی متفاوت پیش پای پیروانش گذاشت که نه شمشیر بود و نه سازش. ایشان کلیدی معرفی کرد که هنوز راز عبور از تنگناهاست.

۱۷ ربیع‌الاول سالروز میلاد امام جعفر صادق (ع) فرصتی است تا بار دیگر به زندگی پیشوایی نگاه کنیم که در میان فشارهای سیاسی و تلاطم‌های اجتماعی، چراغی روشن در مدینه برافروخت و راه عبور از سختی‌ها را به شاگردان و شیعیانش آموخت.امام صادق (ع) هم یک شخصیت علمی یا دینی بود و هم آموزگاری که با صدها شاگرد، دانشگاهی زنده در خانه‌ای ساده به پا کرد. اما آنچه زندگی‌اش را متفاوت می‌کند، نگاه ویژه ایشان به دعا و امید در برابر بن‌بست‌هاست؛ نگاهی که در طول قرن‌ها همچنان زنده مانده است.

جعفر بن محمد، ششمین امام شیعیان، سال ۸۳ هجری قمری در مدینه به دنیا آمد. روزگاری که امویان بر جهان اسلام حکم می‌راندند. کودکی و نوجوانی او در فضای خفقان و خشونت سیاسی گذشت. سال‌های جوانی نیز با سقوط بنی‌امیه و روی کار آمدن عباسیان همراه شد. قدرتی که در ابتدا با شعار حمایت از اهل بیت برخاست، اما خیلی زود همان خاندان پیامبر اعظم (ص) را در تنگنا قرار داد.امام صادق (ع) در چنین فضایی زندگی کرد. دورانی که هر حرکت سیاسی می‌توانست به سرکوب خونین منجر شود. اما ایشان به جای درگیری مستقیم نظامی، مسیر علم و فرهنگ را برگزید. امام صادق (ع) می‌دانست که در روزگار آشوب، ساختن ذهن‌ها و دل‌ها می‌تواند اثربخش‌تر از هر قیام زودگذری باشد.

مدینه، در روزگار امام، شهری پرتنش بود. اما در دل همین فضای سنگین، خانه امام صادق (ع) به مکانی تبدیل شد که تاریخ آن را با نام «دانشگاه بزرگ مدینه» می‌شناسد. بیش از چهار هزار شاگرد در حلقه درس او حاضر شدند؛ شاگردانی که بعدها هر یک در حوزه‌ای مرجع شدند.جابر بن حیان، شیمیدان بزرگ، از جمله این شاگردان بود. اما فراتر از دانش تجربی، امام صادق (ع) به شاگردانش می‌آموخت که هیچ بن‌بستی در زندگی مطلق نیست همان‌طور که تاریخ نشان داد حکومت‌ها می‌آیند و می‌روند، انسان هم می‌تواند با امید و دعا از تنگناها عبور کند.یکی از توصیه‌های ماندگار امام صادق (ع) همین است: «ای میسر! دعا کن و مگو کار از کار گذشته است. هیچ دری کوبیده نمی‌شود مگر اینکه سرانجام گشوده شود.» (اصول کافی، ج۲، ص۴۷۳) در روزگاری که شیعیان زیر فشار عباسیان قرار داشتند، امام به آنها یادآوری می‌کرد که دعا یعنی باز کردن پنجره‌ای رو به امید.

از نگاه ایشان، دعا رابطه‌ای زنده با خداست؛ گفت‌وگویی که انسان را از ناامیدی می‌رهاند و به او قدرت ادامه مسیر می‌دهد.دوران امام صادق (ع) پر از بحران بود. از یک‌سو دستگاه عباسی هرگونه فعالیت اهل بیت را محدود می‌کرد، و از سوی دیگر تفرقه‌های مذهبی و فکری جهان اسلام را فرا گرفته بود.امام صادق (ع) با پرهیز از ورود به نزاع‌های قدرت و تمرکز بر تربیت فکری و اخلاقی، نشان داد که عبور از بن‌بست‌ها همیشه در گرو شمشیر نیست، بلکه گاه در گرو کلمه و دعاست. او میراثی گذاشت که تا امروز در حوزه‌های علمیه و سنت دعای شیعیان زنده مانده است.اکنون که قرن‌ها از آن دوران گذشته، پیام امام صادق (ع) همچنان تازگی دارد. جهان امروز نیز پر از بن‌بست‌هاست. بحران‌های اقتصادی، جنگ‌ها، بی‌اعتمادی‌ها و اضطراب‌های اجتماعی. در چنین شرایطی، توصیه ایشان بیشتر معنا پیدا می‌کند: «دعا کن و نگو دیر شده است.»

این جمله نه فقط یک حدیث تاریخی، بلکه راهکاری روانی، اخلاقی و اجتماعی برای عبور از فشارهاست. همان‌طور که امام به شاگردانش می‌آموخت، انسان اگر درهای زمین را بسته ببیند، هنوز می‌تواند درِ آسمان را بکوبد.سالروز میلاد امام جعفر صادق (ع) یادآور شخصیتی است که در میان تاریکی‌ها، چراغ امید را با علم و دعا روشن نگه داشت. ایشان نشان داد که حتی در روزگار خفقان، می‌توان اندیشه‌ای ساخت که تاریخ را دگرگون کند.پیام امروز او برای ما روشن است: هیچ بن‌بستی ابدی نیست. دعا همان کلیدی است که دیر یا زود، قفل‌های زندگی را باز می‌کند.