هشدار برای تخت‌جمشید با برگزاری کنسرت در دل بنا‌های تاریخی

اقتصاد۲۴- برگزاری کنسرت در کنار برج آزادی و پل خواجو و تخت‌جمشید در روز‌های اخیر هر یک به‌دلیلی جنجال‌آفرین شده‌اند. یک نقطه مشترک در این سه خبر وجود دارد: برگزاری برنامه در جوار یک بنای تاریخی. سال‌هاست که تمام سؤالات درباره اینکه برگزاری کنسرت در بنا‌های تاریخی تا چه اندازه با رعایت ضوابط و اصول انجام می‌شود، از سوی مسئولان امر بی‌پاسخ مانده و یا با پاسخ کلی «همه‌چیز رو به راه است، نگران نباشید» روبه‌رو شده است.

 اما اگر وزیر میراث‌فرهنگی با قاطعیت می‌گوید: «در این رویداد‌ها تمام نظام‌های مراقبتی و حفاظتی رعایت می‌شود.» لازم است درباره جزئیات این «نظام‌های مراقبتی» توضیح دهد. آیا دستورالعمل و آیین‌نامه‌ای از سوی وزارت میراث‌فرهنگی در این زمینه تدوین، تصویب و منتشر شده است؟ برگزارکنندگان این کنسرت‌ها تا چه اندازه به ضوابط حضور در یک بنای تاریخی واقف‌اند؟ اگر با این اصول آشنا هستند؛ تجهیزاتی که در اختیار دارند، چقدر با استاندارد‌های برگزاری کنسرت در بنا‌های تاریخی منطبق است؟ چه کسی بر اجرای این ضوابط نظارت دارد؟

 درصورت رعایت نکردن این ضوابط چه اتفاقی می‌افتد؟ وقتی در تمام این سال‌ها پاسخ روشنی به این سؤالات داده نشده است، می‌توان به نتایج تلخی رسید. در دنیا کنسرت‌های متعدد در بنا‌های تاریخی برگزار می‌شود؛ از کولوسئوم تا اهرام جیزه، از آکروپلیس تا پمپئی. اما تمام این برنامه‌ها با اعمال محدودیت‌ها و رعایت اصول نورپردازی، تنظیم صدا، نصب استیج و... اجرا می‌شود. درحالی‌که در ایران به‌وضوح شاهدیم کیفیت و شیوه برگزاری کنسرت در یک بنای تاریخی تفاوت چندانی با فضا‌های دیگر ندارد که اگر داشت، به‌طور حتم توضیح شفافی از سوی مسئولان در مورد آن داده می‌شد.

پانزدهم جولای سال ۱۹۸۹ است. ستاره‌های افسانه‌ای «پینک فلوید»، سیزدهمین آلبوم خود A Momentary Lapse of Reason را منتشر و تور آلبومشان را آغاز کرده‌اند. مقصد کنسرت نیمه ماه جولای، میدان سن‌مارکو در ونیز است. قرار است گروه در میدان تاریخی سن‌مارکو -که بزرگترین میدان شهر ونیز است- اجرا داشته باشند. کنسرت از شبکه تلویزیونی در بیست کشور جهان به‌طور زنده پخش می‌شود. بالغ‌بر ۲۰۰ هزار نفر به ونیز آمده‌اند تا از نزدیک اجرای گروه محبوبشان را ببینند. ونیزی‌ها، اما نگران شهرشان هستند؛ نگران فضا‌های عمومی و آثار تاریخی آن. اعتراضات بالا گرفته است. وزیر گردشگری مخالفت جدی خود را اعلام کرد و گفت: «کنسرت راک به بنا‌های تاریخی شهر آسیب می‌زند، بهتر است چنین کنسرت‌هایی در وزرشگاه‌ها برگزار شود.» سه روز پیش از برگزاری مراسم، مسئولان میراث‌فرهنگی شهر نسبت به آسیب‌های ناشی از ازدحام جمعیت در میدان اصلی و همچنین امواج صوت روی کاشی‌های کلیسای سن‌مارکو ابراز نگرانی و برگزاری کنسرت را لغو می‌کنند.

 مذاکرات آغاز می‌شود و درنهایت پینک فلوید می‌پذیرد که محل اجرا را تغییر دهد و سطح دسی‌بل صدا را از ۱۰۰ به ۶۰ کاهش دهد. محل جدید برگزاری کنسرت، کانال آب مرکزی شهر و استیجی شناور روی آب است. به‌این‌ترتیب، جمعیت در اطراف کانال پراکنده می‌شوند و فاصله ۲۰۰ متری از میدان تاریخی آسیب‌ها را به حداقل می‌رساند.

بیشتر بخوانید:فیلم/ واکنش عجیب مجری شبکه سه به کنسرت شجریان

ایستادگی مسئولان میراث‌فرهنگی و تأکید بر رعایت ضوابط حفاظت از بنا‌های تاریخی، باعث شد پینک فلوید و طرفدارانش شبی به یادماندنی را تجربه کنند و کنسرت ونیز تبدیل به کنسرتی تاریخی با میلیون‌ها تماشاچی از سراسر جهان شود. هرچند مدیریت شهر در ارائه خدمات آنقدر ضعیف عمل کرد که فردای آن روز به گواه اخبار رسانه‌ها ۳۰۰ تن زباله در سطح شهر ونیز پراکنده شده بود و چهره زشتی از شب به یادماندنی پانزده جولای برای ونیز باقی مانده بود. وضعیتی که منجر به تظاهرات ونیزی‌ها علیه شهردار شد و درنهایت تیم مدیریت شهری ونیز وادار به استعفا شد. اما آن کنسرت از جهات مختلف ماندگار شد.

بزرگان موسیقی در مواجهه با میراث تاریخی

کنسرت پینک فلوید در ونیز از منظر میراث‌فرهنگی دارای ویژگی‌های ماندگاری است. پس از آن بود که دنیا به موضوع برگزاری چنین برنامه‌هایی در بنا‌های تاریخی و تعیین ضوابط و تعیین محدودیت‌هایی برای آن بیشتر فکر کرد. وقتی «یانی»، موسیقیدان یونانی، تصمیم به برگزاری کنسرت در زادگاهش و در محل آکروپلیس یونان گرفت، با موانع و محدودیت‌های متعددی برای شیوه برگزاری کنسرتش روبه‌رو شد. همچنین، وقتی برای آلبوم احترام (Tribute) در سال ۱۹۹۷ تصمیم گرفت در مجاورت تاج‌محل در هندوستان و شهر ممنوعه در چین به اجرای برنامه بپردازد، به‌رغم انتفاع اقتصادی بالای این برنامه برای کشور‌های میزبان، با مخالفت‌های گسترده مردم و مسئولان میراث‌فرهنگی این دو کشور روبه‌رو شد. شورای باستان‌شناسی هند نگرانی‌هایی درباره لرزش‌های ناشی از صدای بلند و تأثیر آن بر سنگ‌های نما و ساختمان تاج‌محل مطرح کرد، نگرانی‌های محیط‌زیستی نیز درباره رودخانه جاری در کنار تاج‌محل مطرح شد، تاجایی‌که دادگاه عالی هند وارد عمل شد و با برگزاری کنسرت با شروطی همچون محدودیت صدا (حدود ۴۰ دسی‌بل) و نورپردازی با شرایط خاص موافقت کرد. در شهر ممنوعه چین هم مجوز کنسرت با این شرط که بلندگو‌ها تنها به جلو صدا پخش کنند (بدون انتشار صدا به‌سمت بنا) و سقف شدت صوت تا ۴۰ دسی‌بل در نظر گرفته شود و حمل‌ونقل تجهیزات گروه بدون آسیب به جداره‌ها و سنگ‌نگاره‌های اثر باشد، صادر شد.

وقتی که «پلاسیدو دومینگو»، خواننده تِنور اهل اسپانیا، در سال ۲۰۰۸ تصمیم گرفت در کنار ویرانه‌های «چیچن ایتزا مایان» در مکزیک کنسرت برگزار کند، مخالفت‌های گسترده‌ای با آن شد. کنسرتی که بسیاری آن را «برترین تنور جهان در یکی از عجایب هفت‌گانه مدرن جهان» می‌دانستند، با مخالفت اداره باستان‌شناسی مکزیک و بسیاری از فعالان فرهنگی روبه‌رو شد. آنها معتقد بودند برگزاری کنسرت در این بنا علاوه‌بر آسیب به آن، وجهه فرهنگی این اثر باستانی را هم مخدوش می‌کند. در همان سال آسوشیتدپرس در گزارشی به انعکاس این واکنش‌ها پرداخت و به برگزاری کنسرت «پاواروتی» در این بنا اشاره کرد. این گزارش، اما به‌نقل از «کوآتوموک ولاسکو»، مدیر اداره باستان‌شناسی مکزیک، نوشت: «این بنا‌ها برای معرفی فرهنگ باستانی مکزیک است، نه برگزاری رویداد‌هایی برای افراد ثروتمند. قیمت بلیت این کنسرت بین ۴۵ تا ۹۰۰ دلار آمریکا است، در کشوری که حداقل دستمزد روزانه حدود ۴.۵ دلار است.» هرچند برگزارکنندگان اعلام کردند بومیان منطقه می‌توانند به‌صورت زنده کنسرت را از تلویزیون محلی تماشا کنند، اما مسئولان و مردم همچنان مخالف برگزاری بودند. براساس این گزارش، در سال ۲۰۰۸ مؤسسه ملی مردم‌شناسی و تاریخ مکزیک سالانه حدود دوازده درخواست کنسرت را رد می‌کند. آسوشیتدپرس به‌نقل از «بنیتو تایبو» سخنگوی این مؤسسه نوشته است: «تماس‌هایی از فیلمسازان دریافت می‌کنیم که می‌خواهند در سایت‌های باستانی ما فیلمبرداری کنند و همیشه می‌گویند: ما سایت شما را مشهور می‌کنیم. ما جواب می‌دهیم: ممنون، سایت‌های ما مشهور هستند.»

واکنش‌ها و مخالفت‌ها به برگزاری کنسرت در بنا‌های تاریخی در سراسر جهان وجود دارد، اما نوع مواجهه با آن به سیاستگذاری‌ها و نگاه حفاظتی متولیان حفظ آثار تاریخی برمی‌گردد. مصر در سال‌های پس از کنسرت سال ۱۹۷۸ «گرِیتفول دد» در نزدیکی مجسمه ابوالهول، محدودیت‌هایی برای برگزاری کنسرت در اهرام جیزه اعمال کرده است. به‌باور وزیر باستان‌شناسی مصر، در جریان برگزاری این کنسرت لرزش زمین باعث آسیب‌های تدریجی به مجسمه ابوالهول شده است. کنسرت‌های محدودی که امروز در نزدیکی اهرام برگزار می‌شوند، حداقل ۵۰۰ متر از آنها فاصله دارند و محدودیت‌هایی در شدت صوت برای گروه‌های موسیقی اعمال می‌شود.

ضابطه‌مندی و حفاظت از میراث

امروز در دنیا شرکت‌هایی هستند که خدمات تخصصی در زمینه برگزاری رویداد در بنا‌های تاریخی ارائه می‌کنند. آنها تجهیزاتی در اختیار دارند که در فیلمبرداری از بنا‌های تاریخی برای فیلم‌ها و سریال‌ها و همچنین، برگزاری رویداد‌هایی از جمله کنسرت در این مجموعه‌ها مورد استفاده است؛ سیستم‌های صوتی با میزان مشخص دسی‌بل صوت و سیستم‌های نورپردازی با ویژگی‌های خاص، پایه‌های استیج و دیگر بخش‌های مورد نیاز همگی با فاصله‌های مشخص و ویژگی‌های متناسب با بنا‌های تاریخی و پوشش‌هایی که روی آنها نصب می‌شود تا درصورت برخورد با جداره‌ها منجر به آسیب نشوند، نصب می‌شوند.

بیشتر بخوانید:عکس/ تعیین تکلیف دولت برای برگزاری کنسرت شجریان در استادیوم آزادی

ازآنجاکه برگزاری کنسرت در بنا‌های تاریخی یا نزدیکی آنها در تمام دنیا امری پذیرفته شده است، مطالعاتی درباره میزان آسیب شدت صوت به بنا‌های تاریخی صورت گرفته است. در مطالعه‌ای که کارشناسان موزه «هرمیتاژ» در سن‌پترزبورگ در مدت سه سال انجام داده‌اند، مشخص شده است برگزاری هر ۱۰ کنسرت با صدای بالاتر از ۸۲ دسی‌بل، یک سال از عمر ظاهری یک بنا و اثر هنری کم می‌کند. «میخائیل پیوتروفسکی»، مدیر هرمیتاژ، درباره این پژوهش به ایندیپندنت گفته است مؤسسات سراسر جهان باید این هشدار را جدی بگیرند که سطوح بالای صدا می‌تواند عمر یک اثر را کوتاه کند. او همچنین درباره تجربه این موزه در برگزاری کنسرت گفته است: «وقتی کنسرت «مک‌کارتنی» پنجره‌های موزه را لرزاند، بسیار ناراحت شدم. بعد از آن بود که تصمیماتی گرفتیم. افراد ما در طول کنسرت‌ها سطح صدا را اندازه‌گیری می‌کنند. اگر صدایی از حد مجاز (۸۰ دسی‌بل) بالاتر برود، به گروه اعلام می‌کنیم تا میزان را به حد مجاز برسانند.» اظهارات او البته بیشتر ناظر بر کنسرت‌های موسیقی راک است که آسیب به‌مراتب بیشتری بر بنا‌ها و آثار تاریخی دارند، اما این به آن معنا نیست که برگزاری کنسرت در سبک‌های دیگر موسیقی آسیبی به‌همراه ندارد.

«عدیل بینال» در دانشگاه هاجِت‌تپه ترکیه مقاله‌ای درباره میزان آسیب ارتعاشات صوتی بر بنا‌های تاریخی تهیه و آن را در دوازدهمین کنگره انجمن بین‌المللی مهندسی ژئوتکنیک و زمین‌شناسی مهندسی در تورین ایتالیا ارائه کرده است. براساس نتایج این مقاله، «مقدار آستانه نویز برای آسیب به بنا‌ها حدود ۸۰ دسی‌بل است. اگر شدت و مدت ارتعاش افزایش پیدا کند، آسیب‌های فیزیکی بالاتر می‌رود و کاهش مقاومت در بنا تشدید می‌شود. فعالیت‌هایی مانند برگزاری کنسرت یا انفجار‌های نزدیک به بنا‌های تاریخی می‌توانند به‌طور تدریجی آنها را تضعیف کنند. حتی بدون تماس فیزیکی مستقیم، فقط صوت می‌تواند باعث تخریب تدریجی بنا‌ها شود.» او در این مقاله پیشنهاداتی برای کاهش این آسیب‌ها ارائه کرده است: «محدود کردن بلندی صدا در اطراف آثار تاریخی؛ استفاده از سیستم‌های صوتی کنترل‌شده و جذب‌کننده ارتعاش. آموزش تیم‌های اجرایی رویداد‌ها در مورد حساسیت‌های مصالح تاریخی. همکاری میان باستان‌شناسان، مهندسان صوت و مرمتگران برای ارزیابی‌های قبل و بعد از برگزاری رویداد.»

و اما سؤال‌های بی‌جواب…

بسیاری از گروه‌های موسیقی علاقه دارند در کنار آثار باستانی و عجایب هفتگانه به اجرای برنامه برای طرفدارانشان بپردازند و خود را جاودانه کنند. طبق قوانین برگزاری در بنا‌های تاریخی در بسیاری از کشور‌ها عواید حاصل از فروش بلیت در این کنسرت‌ها و رویداد‌ها صرف حفاظت از این مجموعه‌ها و آثار تاریخی می‌شود. ضمن اینکه بسیاری از سیاستگذاران فرهنگی در کشور‌های دارای آثار تاریخی شاخص سعی دارند با اعمال محدودیت‌هایی این امکان را برای علاقه‌مندان به هنر فراهم کنند و تجربه نابی را رقم بزنند، اما درعین‌حال موضوع حفاظت از آثار تاریخی را هم مدنظر قرار دهند.

مخاطبی که در پاسخ انتقادش به برگزاری کنسرت در جوار برج آزادی، پل خواجو، کاخ سعدآباد و مجموعه جهانی تخت‌جمشید و چهل‌ستون و بسیاری بنای دیگر این پاسخ را می‌شنود که: «این اتفاق در تمام دنیا مرسوم است»، می‌پرسد آیا محدودیت‌ها و نظارت‌هایی که در «تمام دنیا» برای برگزاری چنین برنامه‌هایی اعمال می‌شود، در مورد بنا‌های تاریخی ایران هم مدنظر متولیان حفاظت از آثار تاریخی قرار دارد یا خیر؟ اصولاً آیا آیین‌نامه و دستورالعملی در این زمینه وجود دارد؟ وظیفه نظارت بر رعایت این اصول به‌عهده کدام ارگان است؟ این سؤالات سال‌هاست بی‌پاسخ مانده است؛ از سال ۱۳۹۳ که عمارت مسعودیه محل برگزاری کنسرت‌های خانه موسیقی شد و مخالفانی به برگزاری آن انتقاد کردند. آن روز‌ها هم پاسخ منتقدان به برگزاری آن برنامه با همان جمله همیشگی «این اتفاق در دنیا مرسوم است» داده شد. حالا بعد از سال‌ها مشخص شده ردپای آسیب آن کنسرت‌ها هنوز بر تن مسعودیه باقی است. امروز هم که بار‌ها درباره برگزاری کنسرت در تخت‌جمشید پافشاری مسئولان و مخالفت کارشناسان و مردم را شاهدیم، هنوز پاسخی به این سؤالات داده نمی‌شود. برنامه‌ها در وقت معین برگزار شده است و به‌گفته وزیر میراث‌فرهنگی همچنان هم ادامه خواهد داشت.

منبع: روزنامه پیام ما