هیتلر، هولوکاست و سوداگران کلیک

باشگاه خبرنگاران جوان - در نخستین روزهای ژوئیه، تصویری تکان‌دهنده در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد: مردی نحیف، نیمه‌برهنه، با چشمانی گود افتاده، در حال نواختن ویولن میان گروهی از زندانیان. کپشن‌ها می‌گفتند این «هنک»، نوازنده‌ای یهودی در اردوگاه آشویتس بود که مجبور بود برای زندانیانی که به سوی اتاق‌های گاز می‌رفتند، موسیقی بنوازد اما این تصویر، نه حاصل عکاسی مستند در دل فاجعه‌ که ساخته‌‌ نرم‌افزارهای هوش مصنوعی بود؛ تصویری جعلی، با داستانی جعلی‌تر.

 تحریف خطرناک از نگاه حافظان تاریخ

بنیاد یادبود آشویتس در لهستان، در واکنشی سریع، تصویر مذکور را «تحریف خطرناک» نامید و نسبت به استفاده از فناوری برای ساخت روایت‌های ساختگی درباره‌‌ هولوکاست هشدار داد. به‌گفته‌ کارشناسان این نهاد، نه‌تنها داستان هنک بی‌پایه است، بلکه نشانه‌های واضحی از جعلی بودن در تصویر وجود دارد: چهره‌هایی با چشمان محو شده، دستانی که در‌هم جوش خورده‌اند و لباس‌هایی که هیچ شباهتی به یونیفورم‌های زندانیان واقعی ندارند.

تال بروتمان، تاریخ‌نگار سرشناس و متخصص در تاریخ آشویتس، در گفت‌وگو با شبکه فرانسه۲۴ تأکید کرد: «از اساس داستان غلط است؛ زندانیانی که به طور مستقیم به سوی اتاق‌های گاز فرستاده می‌شدند، هیچگاه با موسیقی بدرقه نمی‌شدند.» به گفته او، ارکسترهای آشویتس تنها هنگام رفت‌وآمد روزانه‌‌ زندانیان به کار اجباری، قطعه‌هایی برای راهپیمایی می‌نواختند، نه برای کسانی که بلافاصله پس از ورود، به قتلگاه فرستاده می‌شدند. در مستندات به جای مانده از آشویتس آمده که نظامیان نازی به پخش اپرای واگنر برای زندانیان علاقه خاصی داشتند. از این رو، اغلب یهودیان از واگنر و آثارش تنفر دارند. 

تصویری که از همه‌سو می‌لنگد

بررسی دقیق‌تر تصویر نشان می‌دهد نه ترکیب‌بندی آن واقعی است، نه جزئیاتش. در این تصویر، یک نوازنده ویولن به‌تنهایی میان گروهی از زندانیان ایستاده، در حالی که بنا بر اسناد موجود و طراحی‌هایی که زندانیان واقعی از ارکسترهای اردوگاه کشیده‌اند، نوازندگان همیشه به شکل گروهی و تحت نظارت دقیق نگهبانان فعالیت می‌کردند. لباس مرد ویولن‌زن نیز به کلی با یونیفورم‌های زندانیان که شامل راه‌راه‌های معروف و بدون کمربند بود، تفاوت دارد. او حتی پیراهن به تن ندارد، در حالی که طبق مقررات سخت‌گیرانه‌‌ اردوگاه، ظاهر شدن نیمه‌برهنه در محوطه مجازات‌های سنگینی به‌دنبال داشت.

تجارت با حافظه‌‌ تاریخی

اما ماجرای «هنک ویولن‌زن» تنها یک نمونه است. به گفته‌ بنیاد یادبود آشویتس، روند ساخت و انتشار محتوای جعلی درباره‌ هولوکاست با تکیه بر هوش مصنوعی، به ویژه پس از جنگ ناجوانمردانه در غزه و جنایت‌هایی که ارتش اسرائیل مرتکب شد و در افکار بخشی از جهانیان به پای یهودیان نوشته شد،  در ماه‌های اخیر نگران‌کننده‌تر شده است.

صفحات جعلی‌ پیرامون این موضوع در شبکه‌های اجتماعی در حال افزایش‌اند که با انتشار تصاویر «احساسی» و داستان‌های ساختگی، خود را به‌ظاهر دلسوز قربانیان نشان می‌دهند‌ اما هدف‌شان چیزی جز جلب لایک، اشتراک‌گذاری‌ و افزایش دنبال‌کننده‌ها نیست. بنیاد آشویتس در پستی فیس‌بوکی که در ژوئن ۲۰۲۵ منتشر کرد، هشدار داد که بسیاری از این صفحات حتی از پست‌های رسمی این نهاد کپی می‌کنند و با افزودن تصاویر یا داستان‌های تولیدشده با هوش مصنوعی، روایت‌های تحریف‌شده‌ای را به خورد مخاطب می‌دهند. در این پست آمده: «این پست‌ها نه‌تنها باعث سردرگمی مردم می‌شوند، بلکه به فرسایش دقت تاریخی منجر می‌شوند و یاد قربانیان واقعی را به بازی می‌گیرند.»

هیتلر در تیک‌تاک، بازگشت یک کابوس

پیش از این نیز موجی از کلیپ‌ها و سخنرانی‌های جعلیِ هیتلر در شبکه‌هایی چون تیک‌تاک منتشر شده بود؛ ویدیوهایی که با صدای بازسازی‌شده‌‌ هیتلر با استفاده از هوش مصنوعی، او را در حال صحبت درباره‌ جنگ‌های مدرن، آینده‌ آلمان، یا حتی واکنش به سیاست‌های امروزی نشان می‌دادند. این کلیپ‌ها گاه در قالب شوخی و گاه به‌طور جدی منتشر می‌شدند‌ اما در هر دو صورت، الگویی خطرناک از عادی‌سازی چهره‌‌ بزرگ‌ترین جنایتکار قرن بیستم را تبلیغ می‌کردند.

شماری از اینفلوئنسرها، به‌ویژه در میان نوجوانان، با بازسازی چهره‌‌ هیتلر در ویدیوهای تفریحی، یا روایت‌های احساسی ساختگی از قربانیان هولوکاست، به دنبال جذب فالوئر و افزایش درآمد بودند. پدیده‌ای که کارشناسان از آن با عنوان «سوداگری با فاجعه» یاد می‌کنند؛ نوعی بهره‌کشی دیجیتال از خاطره‌‌ جمعی. باید اعتراف کنیم که در جهانی که سرعت گردش اطلاعات از دقت آن پیشی گرفته، تاریخ به‌راحتی بازیچه‌‌ دست الگوریتم‌ها و بازار کلیک می‌شود.

وظیفه‌ نهادهای مسئول، رسانه‌ها و کاربران آگاه، چیزی جز افشای این تحریف‌ها نیست. هر تصویر جعلی، هر داستان ساختگی، نه‌تنها تاریخ را مخدوش می‌کند، بلکه راه را برای تکرار فجایع هموار می‌سازد.

منبع: روزنامه هفت صبح