پدیده "شاخص‌های متضاد"؛ چالش بازار‌های انرژی اروپا

اقتصاد ۲۴- اتحادیه اروپا به لحاظ تقسیم‌بندی‌های بین‌المللی، به‌ویژه در عرصه اقتصاد جهانی، مجموعه‌ای متمرکز و پیوسته به شمار می‌رود. اگرچه سیاست‌گذاری ملی کشور‌ها در استفاده از روش‌های رشد یا ریاضت اقتصادی و حوزه مالیات تفاوت‌هایی دارد، اما در زمان اتخاذ تصمیم مشترک در پارلمان یا شورای عالی اروپا، تمامی اعضا موظف به تبعیت هستند. این روند در کشور‌های عضو حوزه یورو پررنگ‌تر است.

پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، اکثر کشور‌های اروپایی سیاست‌های واحدی را برای کاهش آسیب‌پذیری مالیاتی، تعرفه‌ای و تجاری اتحادیه اروپا در برابر واشنگتن تدوین و اجرا کردند. با این حال، متغیر‌هایی وجود دارد که معادله را پیچیده می‌کند؛ از جمله پدیده " شاخص‌های متضاد " در بازار‌های سرمایه اروپا که این پدیده به‌ویژه در حوزه انرژی و سهام شرکت‌های برق و گاز نمود دارد و در دو یا چند کشور اروپایی، روند رشد یا ضرر معکوسی را طی می‌کند. عوامل متعددی از جمله؛ منازعات سیاسی و امنیتی تا کمبود ذخایر طبیعی و تفاوت میزان نیاز شهروندان به انرژی در شکل‌گیری این عامل دخیل بودند.

یورونیوز در یکی از گزارش‌های خود نشان می‌دهد که طی یک دهه گذشته، سهم بزرگ‌ترین شرکت تأمین‌کننده برق و گاز از بازار، در اکثر کشور‌های عضو اتحادیه اروپا روند کاهشی را طی کرده است و شاخص سهم بازار یکسان نیست. به بیان ساده، «شاخص سهم بازار» میزان «سهم بزرگترین شرکت» از یک «بازار مشخص» را تعیین می‌کند و به طورکلی، هر چه میزان عددی این شاخص بیشتر باشد یعنی اینکه سهم آن شرکت از بازار بیشتر بوده و در نتیجه بازار به سمت انحصاری‌تر شدن پیش می‌رود، اما داده‌های کمیسیون اروپا نشان می‌دهد که مسیر فعلی، برخلاف انحصارگرایی است.

آمار سال ۲۰۲۱ حاکی از تفاوت چشمگیر در سهم بزرگ‌ترین تولیدکننده برق در کشور‌های اتحادیه اروپا مختلف است. قبرس با ۸۸ درصد در صدر و پس از آن فرانسه (۷۹ درصد)، کرواسی (۷۶ درصد) و استونی (۶۴ درصد) قرار دارند. در مقابل، لهستان، لیتوانی و ایتالیا (هر کدام ۱۷ درصد) و سوئد (۱۹ درصد) کمترین سهم را دارند. از ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، ایرلند بیشترین افزایش سهم بازار (مثبت۳۲ درصد) و پرتغال بیشترین کاهش (منفی ۳۲ درصد) را ثبت کرده‌اند، در حالی که در ۱۵ کشور عضو اتحادیه اروپا تغییرات کمتر از ۱۰ درصد بوده است.

این تفاوت بازار معمولاً ناشی از تمرکزگرایی یا ادغام شرکت‌های بزرگ است و در طرف مقابل، کاهش آن نشان‌دهنده کاهش انحصار است. به همین دلیل، کشور‌های اروپایی عملاً توان سیاست‌گذاری واحد در بازار انرژی را ندارند. سهم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برق طی یک دهه اخیر کاهش یافته، اما شدت این روند در کشور‌ها متفاوت است.

بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین، این تفاوت‌ها را تشدید کرده و آثار متفاوتی بر بازار سهام شرکت‌های انرژی گذاشته است. حتی اگر جنگ اوکراین در همین لحظه پایان یابد، سیاست‌گذاری کشور‌های عضو اتحادیه اروپا در حوزه انرژی بیشتر تابع رویکرد ملی، نیاز‌های داخلی و ذخایر طبیعی خواهد بود تا تصمیمات جمعی و کارشناسان هشدار می‌دهند که بحران انرژی ممکن است در آینده، با بهانه‌ای دیگر، دوباره در اروپا تکرار شود.