پرواز وعده‌ها؛ فرودگاه قم دوباره کلید خورد

باشگاه خبرنگاران جوان؛ زهره شعبانی- فرودگاه بین‌المللی قم که از سال ۱۳۸۸ تاکنون بار‌ها وعده آغاز عملیات اجرایی و بهره‌برداری آن مطرح شده، حالا با گذشت بیش از ۱۵ سال از کلنگ‌زنی اولیه، به گفته استاندار قم بار دیگر وارد فاز اجرایی شده و در صورت نبود موانع، تا دو سال و نیم آینده به بهره‌برداری خواهد رسید؛ این در حالی است که به گفته مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان قم، عملیات خاکبرداری باند اصلی این فرودگاه نیز آغاز شده است.

طرح احداث فرودگاه قم یکی از آرزو‌های دیرینه این استان در حوزه زیرساخت‌های حمل‌ونقل به شمار می‌رود؛ پروژه‌ای که سال ۱۳۸۸ با حضور برخی از مسئولان وقت و در منطقه‌ای واقع در نزدیکی سلفچگان کلنگ‌زنی شد و قرار بود قم را به یکی از قطب‌های گردشگری زیارتی و ترانزیتی کشور تبدیل کند. با این حال، این طرح در مسیر خود با چالش‌های متعدد مالی، مدیریتی، حقوقی و زیرساختی رو‌به‌رو شد و سال‌هاست در وضعیت نیمه‌تعطیل و بلاتکلیف قرار دارد.

پروژه‌ای که قرار بود الگوی سرمایه‌گذاری خصوصی باشد

فرودگاه قم نخستین پروژه فرودگاهی کشور بود که به‌طور کامل قرار بود توسط بخش خصوصی و بدون استفاده از اعتبارات دولتی اجرا شود. شرکت توسعه هوانوردی و فرودگاهی قم به عنوان مجری و سرمایه‌گذار اصلی، متعهد شده بود طی سه فاز، باند پرواز، ترمینال، برج مراقبت، و مجموعه‌های جانبی تجاری و خدماتی را احداث کند.

مسئولان وقت وعده دادند این فرودگاه با هدف جذب سالانه میلیون‌ها زائر از کشور‌های اسلامی به ویژه حوزه خلیج فارس، جنوب آسیا و شرق آفریقا، به یکی از قطب‌های هوایی کشور بدل خواهد شد. با این حال، به‌رغم آغاز برخی عملیات ابتدایی در محل پروژه، هیچ‌گاه مراحل ساخت اساسی مانند پی‌ریزی ترمینال یا احداث کامل باند آغاز نشد.

توقف‌های پیاپی؛ از اختلاف حقوقی تا ابهام در مجوز‌ها

در طول سال‌های پس از کلنگ‌زنی، پروژه فرودگاه قم عملاً متوقف شد. مهم‌ترین دلایل این توقف را می‌توان در چند محور اصلی خلاصه کرد: اختلاف میان سرمایه‌گذار و مسئولان استان، ابهام در تملک اراضی، چالش‌های زیست‌محیطی، عدم دریافت مجوز‌های نهایی از سازمان هواپیمایی کشوری، و تردید‌های کارشناسی درباره توجیه اقتصادی طرح.

در برهه‌هایی، حتی سازمان هواپیمایی کشوری به‌طور رسمی اعلام کرد که به دلیل نزدیکی قم به فرودگاه‌های بین‌المللی امام خمینی، اراک، کاشان و اصفهان، ضرورت احداث یک فرودگاه مجزا برای قم تأیید نشده و طرح فاقد توجیه فنی و اقتصادی کافی است.

بازگشت به ریل؛ احیای پروژه با مدل سرمایه‌گذاری ترکیبی

در هفته‌های اخیر، استاندار قم از آغاز مجدد عملیات اجرایی پروژه فرودگاه خبر داد. اکبر بهنام‌جو اعلام کرد: اختلافات گذشته با سرمایه‌گذار حل شده و مشاور و پیمانکار در محل مستقر شده‌اند؛ اکنون کار در حال انجام است.

او با تأکید بر لزوم طراحی فرودگاهی در شأن جایگاه مذهبی قم افزود: با سرمایه‌گذار پیشین به توافق رسیده‌ایم که بخش‌های هوانوردی و ترمینال توسط بخش دولتی تکمیل شود و قسمت گردشگری شامل مراکز تجاری و اقامتی نیز توسط بخش خصوصی ساخته شود.

استاندار قم تأکید کرد: «اگر مانعی جدید بر سر راه این پروژه قرار نگیرد، انتظار داریم فرودگاه قم طی دو سال و نیم آینده آماده بهره‌برداری شود.»

در همین ارتباط، محمد اطهری، مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان قم نیز با اشاره به ورود عملیاتی پروژه اظهار کرد: عملیات خاکبرداری باند پرواز فرودگاه بین‌المللی قم با طول چهار کیلومتر و عرض ۶۰ متر آغاز شده است.

معماری ایرانی-اسلامی در ساخت فرودگاه قم

در راستای مصوبات شورای راهبردی پروژه فرودگاه بین‌المللی قم، بهره‌گیری از معماری بومی، توجه به اقلیم و ویژگی‌های توپوگرافی منطقه مورد تأکید قرار گرفته است.

فرودگاه قم، به‌عنوان یکی از پروژه‌های مهم زیرساختی ایران، فرصتی بی‌نظیر برای تلفیق هنر معماری ایرانی-اسلامی با نیاز‌های مدرن هوانوردی فراهم خواهد کرد. این فرودگاه نه‌تنها دروازه‌ای به جهان است، بلکه نمادی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران محسوب می‌شود.

نگاه کارشناسی؛ ضرورت بازنگری در مدل اجرا

به اعتقاد برخی کارشناسان، هرچند احیای پروژه فرودگاه می‌تواند نقطه عطفی در تکمیل زیرساخت‌های ارتباطی قم باشد، اما تکرار تجربه ناکام گذشته نباید بار دیگر اتفاق بیفتد. آنان بر این باورند که هرگونه پیشرفت در این طرح، مستلزم شفاف‌سازی در منابع مالی، تعیین تکلیف حقوقی اراضی، اخذ مجوز‌های قطعی پرواز و همکاری هماهنگ با نهاد‌های کشوری است.

همچنین، تأکید بر کارکرد‌های مکمل فرودگاه قم به‌جای رقابت با فرودگاه‌های اطراف و تمرکز بر زائرپذیری، دیپلماسی زیارتی، صادرات هوایی کالا‌های مذهبی و صنایع‌دستی، می‌تواند مسیر آینده این پروژه را به واقعیت نزدیک‌تر کند.

آزمونی دوباره برای مدیریت استان

فرودگاه قم این روز‌ها در نقطه‌ای حساس ایستاده است؛ نه آن‌قدر پیش رفته که امید به بهره‌برداری سریع را زنده کند و نه آن‌قدر متوقف که به طور کامل به فراموشی سپرده شود. موفقیت یا شکست این طرح، در گرو اراده، انسجام مدیریتی، شفافیت عملکرد و پایبندی به وعده‌هاست. در غیر این صورت، این پروژه نیز ممکن است به سرنوشت بسیاری از طرح‌های زیرساختی دیگر دچار شود که سال‌ها نام‌شان در رسانه‌ها مطرح شد، اما هیچ‌گاه از زمین بلند نشدند.