چشیدن میوه ممنوعه به سبک طالبان/ گردشگری زنان در افغانستان از اعمال محدودیت‌های متحجرانه تا سفیدشویی

اقتصاد۲۴-چندی پیش ویدئوی عجیبی توسط طالبان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، با تصاویری که وحشت آشنا در حکومت طالبان را به سخره گرفته بود، سعی داشت گردشگران را به این کشور دعوت کند. طالبان در دوره دوم حکومت خود سیاست‌های جدیدی درباره موضوع گردشگری و میراث‌فرهنگی در پیش گرفته است؛ سیاست‌هایی که هم ردپای افراطی‌گری در آن دیده می‌شود و هم سعی دارد همراه با جریان‌های جهانی باشد. از تأسیس موزه انتحاری در کابل تا دعوت از ترکیه برای همکاری در بازسازی بنا‌های تاریخی و آثار باستانی. از دعوت گردشگران آمریکایی به افغانستان تا اجازه فعالیت به زنان برای راهنمایی و همراهی با گردشگران زن که به افغانستان سفر می‌کنند.

«قدرت‌الله جمال»، معاون گردشگری وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، به آسوشیتدپرس گفته افغانستان سال گذشته میزبان حدود ۹ هزار گردشگر خارجی بوده و در سه‌ماهه اول امسال سه هزار گردشگر وارد این کشور شده‌اند. اینها بازی رسانه‌ای است یا حقیقت؟ هر کس پاسخی دارد. 

در هفته‌های اخیر چند رسانه بین‌المللی گزارش‌های متعددی درباره تور‌های گردشگری زنان به افغانستان منتشر کرده‌اند و آزادی‌های نسبی که طالبان برای گردشگران زن در این کشور اعمال می‌کند را بازتاب داده‌اند. برخی هم این آزادی نسبی را با محدودیت‌های روزافزون طالبان علیه زنان در افغانستان مقایسه کرده‌اند.

 برخی رسانه‌ها با خوش‌بینی به تربیت زنان راهنمای گردشگری اشاره کرده‌اند و برخی به محدودیت‌هایی پرداخته‌اند که زنان در حکومت طالبان برای حقوق اولیه خود از جمله تحصیل دارند. برخی هم به‌نقل از زنان اهل افغانستان این رفتار طالبان را سفیدشویی سرکوب سیستماتیک زنان و آنچه آنها «شرایط خفه‌کننده» دانسته‌اند، عنوان کرده‌اند.

«سفر به افغانستان به‌عنوان یک زن با محدودیت‌های بیشتری نسبت به مردان همراه است. اما شکاف بین شما و زنان محلی بسیار عمیق‌تر و ناراحت‌کننده‌تر است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.» این را «کتلین گراهام» در گزارشی که درباره سفرش به افغانستان نوشته، آورده است.

او در گزارشی از تجربیاتش از سفر به این کشور به‌عنوان یک زن نوشته است: «ما گروه کوچکی از زنان بودیم که از شهر‌ها و روستا‌هایی عبور کردیم که اغلب فقط در اخبار منفی از آنها نام برده می‌شود. اما در هر قدم، با مهمان‌نوازی گرم و کنجکاوی مردم محلی مواجه شدیم. از ویرانه‌های باستانی، مساجد و آرامگاه‌هایی بازدید کردیم که در تاریخ غنی افغانستان نقش داشته‌اند.»

بیشتر بخوانید:بهترین فصل سفر به هند، تجربه لحظاتی رویایی

او درباره ارتباط گردشگران با مردم محلی، به‌ویژه زنان، نوشته است: «از نظر فرهنگی، زنان افغان معمولاً با مردانی که نمی‌شناسند یا با آنها نسبت خانوادگی ندارند، تعامل مستقیم ندارند. این باعث می‌شود گردشگران فرصتی نادر برای گفت‌و‌گو، عکاسی و آشنایی با زنان محلی داشته باشند؛ اما ما توانستیم با زنان محلی در فرودگاه‌ها، بستنی‌فروشی‌ها و فروشگاه‌های لباس صحبت کنیم. در برخی موارد، با مدیران زن، زنان شاغل و دختران جوانی که به‌خوبی انگلیسی صحبت می‌کردند، آشنا شدیم؛ آنها مشتاق بودند درباره نگاه ما به افغانستان بپرسند.»

شوک فرهنگی در حکومت طالبان

روزنامه بریتانیایی The Sun در گزارشی درباره سفر گرو‌هی زنان به افغانستان نوشته است: «محدودیت‌های سختگیرانه علیه زنان در افغانستان، مانع از سفر گروه‌های زنان گردشگر به این کشور و دیدن شرایط از نزدیک نشده است. با وجود سابقه وحشتناک در زمینه حقوق بشر و هشدار دولت بریتانیا درباره سفر به افغانستان، تعداد زنان بریتانیایی که مایلند به یکی از مراکز اصلی تروریسم در جهان سفر کنند، هر روز بیشتر می‌شود.» چند دهه جنگ و استقرار گروه‌های تروریستی در افغانستان باعث شده نام این کشور به‌کلی از فهرست مقاصد گردشگری جهان حذف شود. حالا، اما طالبان با کمک برخی رسانه‌ها و شرکت‌های گردشگری دنیا در تلاش است تا این نام را دوباره به فهرست مقاصد گردشگران بازگرداند. کیفیت این بازگشت دوباره، اما هنوز مبهم است و نقد‌های بسیاری به آن وارد است.

فاکس‌نیوز در مورد سفر به افغانستان گزارشی تهیه کرده و در بخشی از آن آورده است: «وزارت امور خارجه آمریکا که سفر به افغانستان را در سطح هشدار چهار (ممنوعیت کامل) قرار داده؛ هشدار داده: «نا‌آرامی‌های مدنی، تروریسم، ربایش، بازداشت‌های غیرقانونی و خدمات درمانی محدود تهدیدی جدی برای جان مسافران هستند.» سخنگوی این وزارتخانه گفته است: «شهروندان آمریکایی در افغانستان به‌طور غیرقانونی برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها بازداشت شده‌اند. هیچ ماجراجویی یا تعطیلاتی، ارزش به خطر افتادن آزادی را ندارد.» در سوی دیگر، اما The Sun نوشته: «افغانستان به‌آهستگی در حال تبدیل‌شدن به مقصدی غیرمنتظره برای گردشگرانی است که به‌دنبال «شوک فرهنگی واقعی» هستند. به همین دلیل، برگزاری تور‌هایی ویژه زنان با راهنمایی زنان مورد استقبال زنان ماجراجوی اروپایی قرار گرفته است.»

بیشتر بخوانید:عکس/ کلیسای استپانوس مقدس ارامنه گریگوری در هگمتانه با پنجره‌های خاص

«زویی استیفنز» یک راهنمای گردشگری اهل بریتانیا است و با همکاری راهنمایان زن محلی، تور‌هایی به مقصد افغانستان برگزار می‌کند که شامل بازدید از جاذبه‌های اصلی، مراکز زنان، کلاس‌های آشپزی و گلدوزی با حضور زنان افغان است. این روزنامه به‌نقل از او آورده است: «هدف این تور‌ها این است که گردشگران زندگی زنان افغان را در بستر واقعی آن بشناسند. این تور‌ها فقط مخصوص زنان هستند و مردان اجازه شرکت ندارند. در حال حاضر، گروه‌ها کوچک‌اند، بین ۳ تا ۸ نفر، اما هدف ما ایجاد شبکه‌ای از راهنمایان زن در سراسر افغانستان است.»

سفیدشویی به سبک طالبان

روی دیگر سکه، اما حکایت دیگری دارد. هفته گذشته سایت خبری العین درباره تجربه یکی از نخستین زنان راهنمای گردشگری در افغانستان به‌نام «سمیه منیری» در کابل نوشته است: «او زمانی با این شغل آشنا شد که در حال تلاش برای بهبود زبان انگلیسی خود بود و از طریق یک اپلیکیشن، میزبان یک گردشگر خارجی شد. سمیه پس‌ازآن، به علاقه خود به گردشگری پی برد و تصمیم گرفت این مسیر را ادامه دهد. او می‌گوید: «قبلاً فقط جنبه‌های منفی افغانستان را می‌دیدیم، اما با گردشگران خارجی، زیبایی‌ها و طبیعت کشورم را دوباره کشف کردم.»

این سایت، اما از منظر دیگری هم به موضوع سفر زنان به افغانستان پرداخته و نوشته است: «بحث اخلاقی درباره سفر به افغانستان تحت حاکمیت طالبان همچنان مطرح است. در کشوری که در آن دختران از تحصیل محروم‌اند، زنان اجازه حضور در پارک‌ها یا رستوران‌ها را ندارند و سالن‌های زیبایی تعطیل شده‌اند؛ برخی فعالان حوزه گردشگری معتقدند سفر به این کشور می‌تواند به درک بهتر زندگی زنان افغان کمک کند.»

روزنامه افغانستانی هشت صبح هم با رویکرد انتقادی به این موضوع پرداخته و نوشته است: «شماری از زنان و دختران افغانستان که زیر فشار محرومیت‌های تحمیل‌شده از سوی طالبان زند‌گی می‌کنند، گردشگران خارجی به‌ویژه زنان گردشگر را متهم می‌کنند که برای خوش‌گذرانی و تأمین امنیت خود در سفر به افغانستان، واقعیت‌ها را وارونه بازتاب می‌دهند. به‌گفته آنان، این گردشگران نه‌تنها وضعیت بحرانی زنان را نادیده می‌گیرند، بلکه به‌طور مستقیم با حمایت و دعوت طالبان وارد کشور می‌شوند.» این روزنامه به‌نقل از یکی از زنان افغانستان به‌نام «مروه» نوشته است: «گردشگران خارجی آگاهانه یا ناآگاهانه به بخشی از کارزار تبلیغاتی طالبان برای عادی‌سازی وضعیت افغانستان تبدیل شده‌اند. بسیاری از این گردشگران، صرفاً برای جمع‌آوری لایک و کامنت در شبکه‌های اجتماعی، با تولید محتوای سطحی و بی‌ارزش، رنج و محرومیت زنان افغانستان را نادیده می‌گیرند و چهره طالبان را در جهان عادی جلوه می‌دهند. آنچه گردشگران می‌گویند، با واقعیت امروز افغانستان همخوانی ندارد. افغانستان اکنون به زندانی برای دختران و زنان تبدیل شده و جوانان برای فرار از این وضعیت به مهاجرت روی آورده‌اند. وقتی زنان خارجی می‌آیند به افغانستان برای آنان شرایط دیگری فراهم است؛ آنان از این وضعیت تعریف نکنند، چی کسی تعریف کند؟!» در چنین شرایطی چه تناقض غریبی است تمایل زنان در کشور‌های توسعه‌یافته برای دیدن زندگی زنان افغانستان. گویی به تعبیر «ریچارد بنت» گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد حقوق بشر در افغانستان نوعی «عادی‌سازی خزنده» در حال شکل‌گیری در افغانستان است. عادی‌سازی‌ای که بسیاری از رسانه‌های غربی در آن مشارکت دارند.

به نظر می‌رسد طالبان به‌عنوان یکی از معروفترین گروه‌های افراطی و تروریستی در جهان، با کارنامه‌ای که در آن حادثه ۱۱ سپتامبر و جنایات فرهنگی، چون از بین‌بردن تندیس بودا در بامیان و اعمال شدیدترین محدودیت‌ها علیه زنان دیده می‌شود، در حال به رسمیت شناخته‌شدن و پذیرفته‌شدن در افکار سیاسیون جهان است. نمایندگان طالبان در کنفرانس‌های بین‌المللی حاضر می‌شوند، کشور‌های اروپایی با نمایندگان طالبان دیدار می‌کنند و روسیه اخیراً حکومت طالبان را به رسمیت شناخته است. در سوی دیگر، رسانه‌ها در حال معرفی کشور تحت حکومت طالبان به‌عنوان کشوری هستند که زنان می‌توانند به‌راحتی به آن سفر و ماجراجویی کنند و از نزدیک با فرهنگ مردم این کشور و زندگی زنان آن آشنا شوند.

منبع: روزنامه پیام ما