چگونه سیاست ترخیص ۹۰ درصدی اقتصاد ایران را متحول می‌کند؟

به گزارش تابناک ، سیاست ترخیص ۹۰ درصدی کالا یکی از سیاست‌های تسهیل‌گر در نظام گمرکی  است که در پاسخ به نیاز واردکنندگان برای تسریع در عرضه کالا و کاهش هزینه‌های انبارداری، اجرایی شده است، سیاستی که  همچنان در ابتدای راه است !

این فرآیند به واردکنندگان اجازه می‌دهد تا پیش از تکمیل تمام تشریفات گمرکی و پرداخت کامل حقوق و عوارض، حداکثر ۹۰ درصد از کالا‌های وارداتی خود را از گمرک ترخیص کنند. این رویکرد، به‌ویژه در شرایط تحریمی و محدودیت‌های ارزی ایران، اهمیت دوچندان پیدا کرده است. 

تعریف ترخیص ۹۰ درصدی

ترخیص ۹۰ درصدی، فرآیندی است که طی آن واردکننده با ارائه ضمانت‌نامه معتبر به گمرک، می‌تواند بخش عمده‌ای از کالای خود را پیش از نهایی‌شدن پرداخت‌های گمرکی، ترخیص کند.

این روش به خصوص در شرایط تحریمی امروز  برای کالا‌هایی با ضرورت تأمین فوری، مانند اقلام اساسی، مواد اولیه تولید، و کالا‌های فاسدشدنی، کاربرد دارد. سیاست تمدید این امکان تا پایان فروردین ۱۴۰۴ در آخرین بخشنامه‌های گمرک ایران مورد تأیید قرار گرفته است.

کالا‌های مشمول ترخیص ۹۰ درصدی

فهرست کالا‌های مشمول این نوع ترخیص، با هماهنگی وزارت صمت، گمرک ایران و وزارت جهاد کشاورزی تعیین و سالانه به‌روزرسانی می‌شود. گروه‌های اصلی شامل:

۱. کالا‌های اساسی و ضروری:

شامل اقلامی مانند برنج، گوشت قرمز، شکر، روغن، دارو، شیرخشک و محصولات بهداشتی.

۲. مواد اولیه تولید:

شامل مواد اولیه دارویی، قطعات صنعتی، مواد شیمیایی، فلزات پایه و سایر مواد خام مورد نیاز صنعت.

۳. کالا‌های فاسدشدنی:

نظیر میوه‌جات، ماهی، میگو، لبنیات و اقلام خوراکی با تاریخ مصرف کوتاه.

۴. ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی:

مانند ماشین‌آلات خطوط تولید، قطعات یدکی کارخانه‌ها، تجهیزات بسته‌بندی و صنعتی.

۵. تجهیزات پروژه‌های ملی:

تجهیزات پزشکی، آزمایشگاهی، تجهیزات زیرساختی پروژه‌های بزرگ ملی.

۶. کالا‌های حساس:

اقلامی مانند دارو‌های خاص، تجهیزات پزشکی تخصصی و سایر کالا‌هایی که نیاز به ترخیص فوری دارند.

قوانین و رویه‌های اجرایی

۱. ارائه ضمانت‌نامه بانکی: ضمانت‌نامه‌ای معادل حقوق ورودی باقی‌مانده به گمرک ارائه می‌شود که در صورت عدم ایفای تعهد، قابل وصول است.

۲. مدارک مورد نیاز: نامه درخواست، اظهارنامه گمرکی، قبض انبار، بارنامه، ثبت سفارش وزارت صمت، تعهدنامه پرداخت و سایر اسناد قانونی.

۳. محدودیت‌های ارزی: برای برخی کالاها، ارائه تأییدیه تخصیص ارز یا انتظار حداقل ۱۵ تا ۳۰ روزه در صف ارزی الزامی است.

۴. ثبت و پیگیری در سامانه EPL:

همه مراحل ترخیص در سامانه پنجره واحد گمرک ایران (EPL) ثبت و پیگیری می‌شود.

۵. به‌روزرسانی دوره‌ای تعرفه‌ها:

تعرفه‌های مشمول ترخیص ۹۰ درصدی به‌صورت دوره‌ای توسط گمرک ایران به‌روزرسانی و ابلاغ می‌گردد.

مزایای ترخیص ۹۰ درصدی

کاهش هزینه‌های انبارداری: ترخیص زودتر باعث کاهش زمان نگهداری کالا در انبار‌های گمرک می‌شود.

تسریع عرضه کالا در بازار: به‌ویژه برای کالا‌های فاسدشدنی و ضروری و کاهش تصدی گری دولت در اقتصاد 

بهبود گردش نقدینگی: واردکننده می‌تواند با پرداخت تدریجی عوارض، مدیریت بهتری بر منابع مالی داشته باشد.

حمایت از تولید داخلی: با ورود سریع‌تر مواد اولیه، زنجیره تأمین تولید داخلی پویاتر عمل می‌کند.ا

این سیاست مشکلات خاص خود را هم دارد ، مثلا نوسانات ارزی و سیاست‌های ارزی نامشخص باعث عدم اطمینان برای واردکنندگان شده است.

بوروکراسی اداری و گمرکی پیچیده: کندی در صدور مجوز‌ها و تخصیص ارز یکی از چالش‌های اصلی است.

عدم شفافیت در فهرست کالا‌های مشمول: تغییرات ناگهانی در لیست‌ها، برنامه‌ریزی واردکنندگان را با مشکل مواجه می‌کند.

ریسک اجرای ضمانت‌نامه: در صورت عدم ایفای تعهدات مالی، گمرک اقدام به برداشت از ضمانت‌نامه خواهد کرد.

ایجاد امکان سوءاستفاده در برخی موارد: ترخیص کالا پیش از کنترل‌های دقیق می‌تواند در برخی موارد زمینه واردات کالا‌های بی‌کیفیت یا غیراستاندارد را فراهم کند.

همچنین تکیه بیش‌ازحد به ترخیص درصدی ممکن است شفافیت و نهایی‌شدن فرآیند‌های گمرکی را به تعویق اندازد.

تجربه کشور‌های پیشرفته

در بسیاری از کشور‌های پیشرفته مانند آلمان، ژاپن، کانادا و کره جنوبی، سیاست‌هایی مشابه برای تسهیل واردات مواد اولیه و کالا‌های استراتژیک اعمال می‌شود، اما با تفاوت‌های مهمی:

استفاده از سیستم‌های دیجیتال دقیق و شفاف: برای رصد کالاها، ضمانت‌ها، و زمان‌بندی پرداخت‌ها.

وجود بانک‌های تخصصی تجاری یا دولتی برای تسهیل ضمانت‌ها و پرداخت‌ها.

ضریب اطمینان بالا در صدور ضمانت‌نامه‌ها با نرخ‌های پایین‌تر.

افزایش مسئولیت‌پذیری واردکنندگان در مقابل تخلفات، همراه با جریمه‌های شفاف.

در این کشورها، ترخیص موقت یا درصدی بیشتر در قالب پروژه‌های صنعتی یا اورژانسی انجام می‌شود و واردکنندگان به‌صورت خودکار در سامانه‌های هوشمند طبقه‌بندی اعتباری می‌شوند.

آمار و داده‌ها چه میگوید؟

در سال ۱۴۰۰، ۳۲۰۷ ردیف تعرفه برای مواد اولیه و ماشین‌آلات مشمول این طرح شدند.

در سال ۱۴۰۲، ۳۰ ردیف تعرفه برای ترخیص ۹۰ درصدی و ۳۸۷ ردیف برای ترخیص کامل (۱۰۰ درصدی) ابلاغ شد.

طبق آمار گمرک ایران، این سیاست باعث کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی زمان ماندگاری کالا در گمرک و رشد ۱۵ درصدی تجارت در کالا‌های اساسی در سال ۱۴۰۳ شده است.

مطالعات دانشگاهی چه می‌گوید؟

یک مطالعه در دانشگاه تهران (۱۴۰۲) نشان می‌دهد ترخیص ۹۰ درصدی زمان ورود کالا به بازار را در صنایع دارویی و غذایی تا ۴۵ درصد کاهش داده است.

مطالعه ای دیگر در دانشگاه علامه طباطبایی (۱۴۰۳) بیان میکند  نبود هماهنگی بین گمرک و بانک مرکزی  مهم‌ترین مانع بهره‌وری این سیاست است و پیشنهاد داده است که سامانه‌ای واحد برای تخصیص ارز، ثبت سفارش و ترخیص ایجاد شود.

ترخیص ۹۰ درصدی کالا‌ها می‌تواند به یکی از ستون‌های اصلی پشتیبانی از تجارت و تولید در کشور تبدیل شود، اما برای رسیدن به بالاترین بهره‌وری نیازمند:

به‌روزرسانی مستمر فهرست کالا‌های مشمول

ایجاد شفافیت در فرآیند صدور مجوز‌ها

استفاده از هوش مصنوعی و داده‌های بزرگ برای تحلیل زنجیره تأمین

همکاری هماهنگ بین گمرک، بانک مرکزی، وزارت صمت و بخش خصوصی

نظر شما چیست؟ اگر به عنوان وارد کننده یا تولید کننده تجربه ای از گمرک و سیاست های گمرکی دارید، آن را با ما در میان بگذارید