چگونه عربستان بی‌سروصدا در حال تبدیل شدن به یک قطب مالی مهم است؟/ درآمد ۱۲ میلیارد دلاری از حج، مقدمه‌ای بر پیشرفت فین تک سعودی‌ها

اقتصاد ۲۴- عربستان سعودی علیرغم آن که بیش از نیمی از جمعیت شورای همکاری خلیج فارس را در خود جای داده، با یکی از شمول مالی (دسترسی عادلانه و برابر همه افراد به خدمات مالی با هزینه معقول) منطقه رو‌به‌رو است. تخمین زده می‌شود که ۶.۶ میلیون بزرگسال یا حدود ۲۵ درصد از جمعیت آن کشور هنوز از خدمات بانکی محروم هستند که بسیار بیش‌تر از نرخ‌های موجود در این حوزه در امارات متحده عربی و بحرین است.

سطح پایین‌تر پذیرش دیجیتال، سرانه تولید ناخالص داخلی پایین‌تر و موانع لجستیکی خدمت‌رسانی به روستائیان که ۱۵ درصد از جمعیت پادشاهی سعودی را تشکیل می‌دهند، همگی در این قطع ارتباط نقش داشته‌اند. با این وجود، با توجه به این که شمول مالی اکنون به طور کامل در استراتژی چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی گنجانده شده، وضعیت در حال تغییر است.

موج جدیدی از فین‌تک (کاربرد نوآورانه فناوری در ارائه خدمات مالی)‌های سعودی با پشتوانه رکورد ۱.۲۸ میلیارد ریال سعودی (۳۴۲ میلیون دلار بودجه سرمایه‌گذاری خطرپذیر) در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ میلادی و با پشتیبانی مشارکت‌های فناوری جهانی، در تلاش هستند تا این شکاف را پر کنند. از راه‌اندازی کیف پول‌های دیجیتال برای میلیون‌ها زائر گرفته تا گسترش دسترسی به اعتبار و پس‌انداز برای جوامع محروم، این بازیگران در حال تعریف مجدد مفهوم مالی فراگیر در یکی از بلندپروازترین اقتصاد‌های جهان هستند. اکنون می‌توان پرسید که عربستان سعودی چگونه جاه‌طلبی را به عمل تبدیل می‌کند؟

سند چشم‌انداز ۲۰۳۰؛ موتور تحول مالی عربستان سعودی

در قلب سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی، دستور کار دیجیتالی کردن اقتصاد، تمرکز مجدد بر زیرساخت‌های مالی است. این طرح، فین‌تک را از یک اکوسیستم حاشیه‌ای به یک اولویت ملی تبدیل کرده و بودجه و منابع دولتی را برای تسریع توسعه راه‌حل‌های پرداخت مدرن تعیین می‌کند.

در مرکز استراتژی نوسازی، تمرکز بر پلتفرم‌های متناسب با نیاز‌های کاربران نهایی و برآورده ساختن نیاز‌های جمعیت‌شناسی منحصر بفرد عربستان سعودی قرار دارد. برنامه توسعه بخش مالی (FSDP) به بهبود شمول مالی اختصاص دارد و تلاش‌های نهاد‌های نظارتی و صنایع خصوصی را برای گسترش خدمات بانکی و پرداخت به گروه‌های محروم، به ویژه ۱.۶۸ میلیون بنگاه کوچک و متوسط عربستان سعودی و تقریبا ۵ میلیون شهروند در جوامع روستایی هماهنگ می‌کند.

این اقدامات در حال حاضر ثمربخش بوده‌اند. به دنبال تلاش‌های فزاینده نهاد‌های محلی برای نوسازی خدمات مالی و بهبود محصولات کارتی، پیش‌بینی می‌شود ارزش پرداخت‌های کارتی در عربستان سعودی در سال ۲۰۲۵ میلادی از ۱۶۰ میلیارد دلار آمریکا فراتر رود و سالانه ۶.۵ درصد در پنج سال آینده رشد کند. زیرساخت مالی این کشور همراه با طرح پرداخت بدون تماس "مَدی اثیر" بانک مرکزی عربستان سعودی، اکنون پایه و اساس محکمی برای خدمات مالی مدرن و دیجیتال هستند.

همکاری جهانی برای موفقیت محلی

اکوسیستم فین تک عربستان سعودی در حال شکوفایی است که ناشی از درک دقیق از مشکلات پیش روی جوامع در حال توسعه و مجموعه‌ای قوی از استعداد‌های تحصیلکرده است. این اکوسیستم که در حال حاضر میزبان ۲۶۱ فین‌تک است، تا پایان دهه جاری، ۵۲۵ فین‌تک داخلی را هدف قرار داده که با بیش از ۱۲ میلیارد ریال سعودی (۳.۲ میلیارد دلار آمریکا) حمایت سرمایه‌گذاری ریسک پذیر تقویت می‌شود.

داستان‌های موفقیت در حال حاضر فراوان هستند، به طوری که شرکت Unicorn Tabby به عنوان اولین شرکت فین تک عربستان سعودی، پس از خرید Tabby یک شرکت فعال دیگر در عرصه فین تک سعودی، ارزش ۳.۳ میلیارد دلار آمریکا جذب کرده است. بازیگران داخلی در صحنه جهانی توجه را به فین‌تک سعودی جلب می‌کنند، اما تلاش‌های داخلی را می‌توان با همکاری با ارائه‌دهندگان جهانی فناوری مالی تخصصی و پیشرفته تسریع کرد.

ساخت یک پلتفرم مالی نوآورانه نه تنها به یک ایده یا راه‌حل منحصر‌به‌فرد نیاز دارد، بلکه به مجموعه‌ای عمیق از زیرساخت‌های اطراف نیز نیاز دارد تا پلتفرم بتواند شکوفا شود. از توکنیزاسیون (فرآیند تبدیل دارایی‌های دنیای واقعی، مانند املاک، آثار هنری، یا سهام، به توکن‌های دیجیتال در یک بلاک چین) و صدور کارت مجازی گرفته تا تشخیص کلاهبرداری در لحظه، فین‌تک‌های جهانی زیرساخت‌های حیاتی مورد نیاز پلتفرم‌های سعودی به منظور حرکت سریع و مقیاس‌پذیری ایمن را فراهم می‌کنند. کارآفرینان سعودی از طریق همکاری با فین‌تک‌های جهانی، بر ساخت خدمات مالی متناسب با جوامع و شرکت‌های کوچک و متوسط نادیده گرفته شده آن کشور تمرکز می‌کنند.

زیارت به عنوان کاتالیزور پرداخت

شاید بارزترین نمونه فین‌تک در مقیاس وسیع، تحول در هزینه‌های حج و عمره باشد. عربستان سعودی در سال ۲۰۲۴ میلادی از ۱۸.۵ میلیون زائر با رکوردشکنی استقبال کرد و هدف خود را تا سال ۲۰۳۰، ۳۰ میلیون زائر قرار داده است. زائران هر ساله بیش از ۱۲ میلیارد دلار آمریکا به اقتصاد عربستان سعودی کمک می‌کنند، از جمله از طریق هزینه‌های حمل و نقل، اقامت در هتل و طیف وسیعی از بخش‌های دیگر. زائران ترجیح می‌دهند به جای پول نقد یا کارت‌های پیش‌پرداخت محلی، از پرداخت‌های دیجیتال استفاده کنند.

برای پاسخگویی به این تقاضا، وزارت حج عربستان سعودی و بانک ملی عربستان سعودی، کیف پول Nusuk، یک کیف پول دیجیتال بین‌المللی را که در دسترس همه زائران است، راه‌اندازی کردند. این کیف پول که به زائران امکان می‌دهد پول خود را مدیریت کرده و در طول اقامت خود در عربستان سعودی پرداخت‌ها را انجام دهند، پلتفرمی است که وزارت حج قصد دارد از طریق آن یک برنامه فوق‌العاده با ادغام رابط برنامه‌نویسی کاربردی (API) و کیتِ توسعه‌ نرم‌افزار (SDK) بسازد. از فین‌تک‌های خصوصی دعوت می‌شود تا پلتفرم‌های سازگار با کیف پول Nusuk را بسازند و از فناوری‌های پیشرفته پرداخت مانند صدور کارت مجازی در همکاری با فین‌تک‌های جهانی برای ارائه خدمات اضافی به زائران استفاده کنند.

بیشتر بخوانید: جده با جت اسکی؛ چگونه دریای سرخ اقتصاد گردشگری جدید عربستان را تقویت می‌کند؟/ موتور نوظهور توسعه اقتصادی سعودی‌ها

گسترش شمول مالی

اکوسیستم فین‌تک عربستان سعودی، شمول مالی را به عنوان یک ضرورت تجاری به رسمیت می‌شناسد و با جذب ۴۵ میلیارد ریال سعودی (۱۲ میلیارد دلار آمریکا) بودجه، خدمات مالی دیجیتال را به بیش از ۶.۵ میلیون فرد و کسب‌وکار که پیش‌تر از این خدمات محروم بودند، ارائه می‌دهد و در این مسیر نبوغ محلی را با زیرساخت‌های پیشرفته شرکای جهانی ترکیب می‌کند. آنان با انجام این کار به ساخت چیزی بسیار بزرگتر از یک اپلیکیشن یا کیف پول کمک می‌کنند. آنان در حال ایجاد پایه‌های مالی برای یک اقتصاد سعودی فراگیرتر و دیجیتال‌محور هستند.

چگونه عربستان سعودی بی‌سروصدا به یک قطب مالی مهم تبدیل می‌شود؟

در سال ۲۰۲۰ میلادی تنها ۱۴ شرکت فناوری مالی (فین‌تک) در عربستان سعودی وجود داشتند. امروزه ۲۶۱ شرکت در این حوزه در آن کشور وجود دارند. تنها ظرف مدت پنج سال، این بخش شاهد افزایش ۱۹ برابری بوده، اما این رقم استثنایی نیست، بلکه نشانه‌ای از یک انقلاب مالی گسترده‌تر است.

این خبر خوبی برای کسانی است که اهداف مندرج در چشم‌انداز بلندپروازانه ۲۰۳۰ پادشاهی سعودی را زیر نظر دارند، زیرا این اعداد از هدف ۲۰۲۵ یعنی ۲۳۰ شرکت پیشی گرفته‌اند. هدف این است که ظرف مدت پنج سال، ۵۲۵ شرکت فین تک در عربستان سعودی حضور داشته باشند که یک اکوسیستم واقعی ایجاد خواهند کرد. در کنار آن، سرمایه‌گذاری خطرپذیر (تامین سرمایه لازم برای شرکت‌ها و کسب‌وکار‌های نوپا (استارت آپ) و کارآفرین که مستعد جهش و رشد ارزش هستند و البته دارای ریسک فراوانی می‌باشد) در حال ورود است. سرمایه‌گذاری‌های تجمعی در فین‌تک اکنون به ۲ میلیارد دلار رسیده و بیش از ۱۱۰۰۰ شغل ایجاد شده است (۸۵۰۰ شغل تحت پوشش بانک مرکزی عربستان سعودی).

از پرداخت‌های انجام شده از طریق گوشی‌های تلفن همراه تا راه‌حل‌های بلاکچین، فین‌تک عربستان سعودی موجی را به راه انداخته است. سال گذشته، از هر پنج تراکنش خرده‌فروشی (۱۲.۶ میلیارد) چهار تراکنش در آن کشور الکترونیکی بوده‌اند که نسبت به یک سال پیش از آن ۹ درصد افزایش یافته است. "سامسونگ پِی" اکنون با تقریبا دو میلیون پایانه پرداخت در سراسر عربستان سعودی در سیستم پرداخت ملی "مَدی" ادغام شده است. پرداخت‌های تجارت الکترونیک عربستان سعودی از یک میلیارد تراکنش فراتر رفته است.

راه‌اندازی بانک D۳۶۰ نیز نقطه عطفی بود و به جدیدترین بانک دیجیتالی تبدیل شد که با حمایت بانک مرکزی عربستان سعودی راه‌اندازی شد. این نوع راه‌اندازی به هدف گسترده‌تر کاهش اقتصاد نقدی و سوق دادن عربستان سعودی به آینده مالی دیجیتال، با اصلاحات بازار سرمایه در قلب سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ کمک می‌کند.

سهام و صندوق‌های بورسی در عربستان

پیشرفت قابل مشاهده است. سال گذشته، ۴۴ شرکت جدید در بورس عربستان سعودی (تداوُل) فهرست شدند و تعداد کل آن‌ها را به ۳۵۳ شرکت رساندند. هم چنین، تداول شاخص TASI ۵۰ را معرفی کرد و گزینه‌های تک سهام را برای چهار شرکت بزرگ ارائه داد. در نتیجه، سهام‌های بازار بورس عربستان سعودی در به طور فزاینده‌ای در حال رشد هستند.

علاوه بر آن، جایگاه عربستان سعودی در رتبه بندی اعتباری کشور‌های مستقل درخشان بوده است. موسسه "مودیز" رتبه عربستان سعودی را به Aa۳ و موسسه فیچ رتبه آن کشور را به A+ ارتقاء داده‌اند. هم چنین، موسسه S&P چشم انداز مثبتی را برای آن کشور متصور شده که همگی نشان‌دهنده اعتماد به ثبات مالی و پولی عربستان سعودی هستند. در همین حال، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی شش تفاهم‌نامه با موسسات چینی به ارزش حداکثر ۵۰ میلیارد دلار، از ابزار‌های بدهی گرفته تا بازار‌های سرمایه، امضا کرد که جریان سرمایه فرامرزی را افزایش داده و پایگاه سرمایه‌گذاران را گسترش می‌دهد.

بخش بیمه عربستان سعودی که اغلب در بحث‌های اقتصادی گسترده‌تر نادیده گرفته می‌شود، بی‌سروصدا حوزه در حال رونق گرفتن است. حق بیمه‌های ناخالص ثبت‌شده عربستان سعودی در مقایسه با سال گذشته افزایشی ۱۶.۳ درصدی داشته و به ۲۰.۳ میلیارد دلار رسیده، در حالی که سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی غیرنفتی به ۲.۵۹ درصد افزایش یافته است. سود خالص آن بخش نیز از ۸۵۴ میلیون دلار در سال ۲۰۲۳ میلادی به ۹۶۱ میلیون دلار در حال حاضر افزایش یافته است. نوآوری نیز در این عرصه کمک کننده بوده است. سازمان بیمه عربستان سعودی یک محیط آزمایشی نظارتی برای آزمایش راه‌حل‌های بیمه مبتنی بر هوش مصنوعی راه‌اندازی کرده است.

انبوهی از محصولات جدید، از جمله پوشش گردشگری ساحلی، توسعه املاک و مستغلات خارج از طرح و مسئولیت مدنی در مناطق پرجمعیت در سال ۲۰۲۴ میلادی در عربستان سعودی رونمایی شدند. شاید مهم‌تر از همه، اکنون تمام موقعیت‌های فروش محصولات بیمه‌ای بومی‌سازی شده‌اند که باعث افزایش اشتغال و ظرفیت ملی می‌شود، در حالی که در بیمه خودرو، طرح Ashal امکان تعمیرات را به جای پرداخت نقدی فراهم می‌کند، کلاهبرداری را کاهش می‌دهد و کیفیت خدمات را بهبود می‌بخشد.

شرکت‌های کوچک و متوسط اکنون سهم بیشتری از کل اعتبارات خصوصی عربستان سعودی دارند و سهم آنان در سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۲۴ به ۹.۴ درصد افزایش یافت که نسبت به یک سال پیش از آن افزایشی ۸.۴ درصدی داشته است. تامین مالی بانک‌های کوچک و متوسط به ۴۰۰ میلیون دلار رسید که به ۱۰۲۹ شرکت در سراسر پادشاهی سعودی سود رساند و برنامه ضمانت کفالت تا به امروز بیش از ۲۸.۵ میلیارد دلار وام برای شرکت‌های کوچک و متوسط را پشتیبانی می‌کند. سرمایه‌گذاری خطرپذیر در استارت‌آپ‌های سعودی در سال گذشته به ۷۵۰ میلیون دلار رسید.

ایجاد مهارت‌های مالی

شمول مالی و سوادآموزی کماکان ارکان اصلی آموزش سعودی هستند. طرح مالی، برای کودکان ۸ تا ۱۲ ساله، از یادگیری بازی‌وار برای آموزش پس‌انداز و بودجه‌بندی استفاده می‌کند. در همین حال، آکادمی مالی بیش از ۵۹۰۰۰ متخصص را آموزش داده و پنج گواهینامه جدید، از جمله در سرمایه‌گذاری خطرپذیر، انطباق با مقررات و بانکداری بین‌المللی راه‌اندازی کرده است. یک برنامه آموزشی رهبری تحت عنوان "مدیرعامل بعدی" توسط ۳۳ مدیر در سراسر خدمات مالی عربستان سعودی تکمیل شده است.

اصلاحات نظارتی نیز همگام با این روند پیش رفته است. قوانین به‌روز شده تامین مالی جمعی بدهی اکنون به پلتفرم‌ها اجازه می‌دهد تا وام‌هایی بیش از ۲ میلیون دلار برای نهاد‌های تجاری بزرگ صادر کنند، در حالی که قوانین تامین مالی املاک و مستغلات برای تنوع‌بخشی به ریسک اصلاح شده‌اند و اکنون بانک‌ها تشویق می‌شوند تا محصولات پس‌انداز ساختاریافته ارائه دهند. سازمان بورس و اوراق بهادار عربستان سعودی حساب‌های omnibus (نوعی حساب معاملاتی یا سرمایه‌گذاری که توسط موسسات مالی استفاده می‌شود) را تأیید کرده، قوانین مربوط به ارائه ابزار‌های بدهی را تسهیل کرده و امکان بازخرید سهام انعطاف‌پذیرتر را فراهم کرده است. این اقدامات در مجموع شفافیت، حمایت از سرمایه‌گذاران و رقابت‌پذیری بازار را افزایش می‌دهند.

هدف گذاری‌های آینده عربستان سعودی شامل مواردی، چون افزایش سهم تولید ناخالص داخلی مدیریت دارایی به میزان ۳۱ درصد، سهم وام شرکت‌های کوچک و متوسط به ۱۱ درصد و اندازه تولید ناخالص داخلی بازار بدهی به ۲۴.۱ درصد هستند. انتظار می‌رود بخش فین‌تک تا سال ۲۰۳۰ میلادی رشدی ۵۰ درصدی داشته باشد. هم چنین، پادشاهی سعودی قصد دارد مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی را بیشتر افزایش دهد و بازار‌های صکوک را تعمیق بخشد. گفتنی است که اوراق صکوک نوعی از اوراق بهادار قابل معامله در بازار سرمایه به‌شمار می‌روند که با توجه به ویژگی‌های خود با قوانین اسلامی مطابقت دارند و در بازار سرمایه کشور‌های اسلامی به‌عنوان ابزار جایگزین اوراق قرضه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در نهایت، نظام مالی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۴ میلادی متنوع‌تر، مقاوم‌تر و با اقتصاد جهانی مرتبط‌تر شد. از فین‌تک و مدیریت دارایی گرفته تا بازار‌های بدهی و بیمه، پیشرفت‌هایی حاصل شده و عربستان سعودی به سرعت در حال تبدیل شدن به یک قطب مالی منطقه‌ای است.

منبع: میدل ایست انتروپرونو، المجله