کدام کشورها صادرکنندگان اصلی جنگنده هستند؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی تبار- در بازاری که هم تجلی قدرت سخت است و هم نمادی از نفوذ نرم، سه کشور ایالات متحده، روسیه و فرانسه همچنان بازیگران اصلی در صادرات جنگنده‌های نظامی به‌شمار می‌روند. این سه کشور، نه‌تنها بزرگ‌ترین صادرکنندگان هواپیماهای جنگی در جهان هستند، بلکه جهت‌گیری‌ها و دگرگونی‌های ژئوپلیتیکی را نیز از خلال عملکرد خود در این بازار بازتاب می‌دهند.

به گزارش نشنال اینترست، ایالات متحده در حال حاضر بی‌رقیب‌ترین صادرکننده جنگنده در جهان است؛ هم از نظر حجم فروش و هم ارزش قراردادها. هیچ کشوری در کوتاه‌مدت یا حتی میان‌مدت قادر نیست به پای ارقام صادراتی آمریکا برسد. اما این سلطه مطلق نیست: فرانسه با شتابی غیرمنتظره در حال صعود است و روسیه، اگرچه درگیر چالش‌های فزاینده است، همچنان یکی از مهره‌های اصلی بازار باقی مانده. در کنار این سه کشور، قدرت‌های نوظهوری همچون چین و کره‌جنوبی نیز به‌دنبال سهم‌گیری از بازار جهانی هستند.

حضور گسترده شرکت‌های غول‌آسای صنایع دفاعی نظیر لاکهید مارتین، نورثروپ گرومن و بوئینگ، موقعیت آمریکا را در رأس صادرات جنگنده‌ها تثبیت کرده است. طبق گزارش نشنال اینترست، جنگنده اف-۱۶ فایتینگ فالکن، که از دهه ۱۹۷۰ تاکنون تولید می‌شود، هنوز هم پرفروش‌ترین محصول صادراتی آمریکا به شمار می‌رود. این هواپیمای چندمنظوره به دلیل قابلیت اطمینان بالا، قیمت مناسب و امکان ارتقاء مستمر، در بیش از ۲۵ کشور به کار گرفته شده است. از مجموع حدود ۴۰۰۰ فروند تولیدشده، نزدیک به ۳۰۰۰ فروند آن به کشورهای خارجی تحویل داده شده‌اند.

در کنار اف-۱۶، جنگنده نسل پنجمی اف-۳۵ لایتنینگ ۲ نیز جایگاه استراتژیک آمریکا را تقویت کرده است. این هواپیمای رادارگریز که تنها جنگنده نسل پنجمی در دسترس برای صادرات به‌شمار می‌رود، تاکنون به بیش از ده کشور صادر شده و نزدیک به ۹۰۰ فروند آن تحویل مشتریان خارجی شده است.

فرانسه که پیش‌تر در سایه آمریکا و روسیه قرار داشت، اکنون با تکیه بر جنگنده «داسو رافال» به دومین صادرکننده بزرگ جنگنده در جهان تبدیل شده است. به گزارش نشنال اینترست، موفقیت فرانسه در این حوزه ناشی از ترکیب فناوری پیشرفته، استقلال سیاسی نسبی از ناتو، و رویکرد منعطف در روابط تسلیحاتی است. برخلاف آمریکا که صادرات تسلیحاتش مشروط به ملاحظات سیاسی خاصی است، فرانسه به کشورهایی نظیر هند، مصر، قطر، امارات و یونان بدون محدودیت‌های گسترده تسلیحاتی جنگنده می‌فروشد.

رافال، به عنوان یک جنگنده نسل چهارم پلاس، با برخورداری از آویونیک پیشرفته، توانایی عملیات در مأموریت‌های چندگانه، و کارنامه موفق در مأموریت‌های رزمی، توانسته است بیش از ۵۰۰ سفارش داخلی و خارجی ثبت کند. این روند صعودی فرانسه، جایگاه روسیه را به شدت تهدید کرده و حتی در برخی بازارها جایگزین کامل جنگنده‌های روسی شده است.

روسیه که پیش‌تر پس از آمریکا دومین صادرکننده بزرگ جنگنده در جهان بود، اکنون به‌دلیل جنگ در اوکراین، تحت فشار شدید تحریم‌ها و کاهش ظرفیت صنعتی، جایگاهش را به فرانسه واگذار کرده است. به گزارش نشنال اینترست، هواپیماهایی چون سوخو-۳۰، سوخو-۳۵ و میگ-۲۹، ستون فقرات صادرات هوایی روسیه را تشکیل می‌دهند. این جنگنده‌ها به‌طور خاص برای کشورهای دارای بودجه دفاعی پایین و یا متمایل به سیاست‌های مستقل، گزینه‌ای جذاب محسوب می‌شوند.

با این حال، تحریم‌های گسترده، محدودیت‌های صادراتی، و اختلال در زنجیره تولید صنایع نظامی روسیه، موجب کاهش رقابت‌پذیری این کشور در بازار بین‌المللی شده‌اند. تحلیلگران معتقدند که اگر روند فعلی ادامه یابد، سهم روسیه از بازار جهانی بیش از پیش کاهش خواهد یافت.

در حالی که سه قدرت اصلی بازار را در اختیار دارند، کشورهای دیگری نیز در حال ورود به این عرصه‌اند. چین، با تولید بومی جنگنده‌هایی چون «چنگدو جی-۱۰» و «جی‌اف-۱۷» (مشترکاً با پاکستان)، توانسته است در بازارهایی چون آفریقا، خاورمیانه و جنوب‌شرق آسیا نفوذ کند. به گزارش نشنال اینترست، مزیت اصلی چین، قیمت پایین، شرایط تأمین مالی آسان و تمایل به ایجاد وابستگی راهبردی در قالب شبکه‌ای از مشتریان نظامی است.

در سوی دیگر، کره‌جنوبی با جنگنده KF-21 و هواپیمای آموزشی رزمی T-50، توانسته است سفارشاتی از کشورهای متنوعی چون لهستان، مالزی، فیلیپین و سنگال جذب کند. اگر این قراردادها طبق برنامه پیش بروند، سئول به‌زودی می‌تواند خود را به عنوان یکی از صادرکنندگان عمده جنگنده معرفی کند.

به گزارش نشنال اینترست، بازار جهانی صادرات جنگنده‌ها همچنان صحنه‌ای برای رقابت میان قدرت‌های نظامی جهان است؛ بازاری که نه‌تنها منعکس‌کننده توان صنعتی و فناوری کشورهاست، بلکه نمایانگر اتحادها، سیاست‌گذاری‌ها و رویکردهای ژئوپلیتیکی آن‌ها نیز هست. در حال حاضر، آمریکا با اختلاف صدرنشین است؛ اما با صعود فرانسه، افول روسیه و ظهور چین و کره‌جنوبی، آینده این بازار پویا و غیرقابل پیش‌بینی به‌نظر می‌رسد.