کمبوجیه کیست؟/فرزند کوروش کبیر چه نقشی در گسترش قلمرو هخامنشی داشت؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: کمبوجیه پسر کوروش بزرگ، یکی از شاهان هخامنشی بود که پس از پدرش به تخت نشست و نقش مهمی در گسترش قلمرو هخامنشی ایفا کرد. به‌ویژه با فتح مصر که یکی از بزرگ‌ترین رویداد‌های دوران اوست.

زندگینامه کمبوجیه 

کمبوجیه (Cambyses)، فرزند کوروش بزرگ و کاساندان، در خانواده‌ای با نفوذ و سلطنتی به دنیا آمد. پدر بزرگ او، کمبوجیه یکم، پادشاه انشان و یکی از بنیان‌گذاران پایه‌های قدرت هخامنشیان بود و نام کمبوجیه از پدربزرگش گرفته شده است. او از کودکی برای جانشینی پدرش آموزش دید و تجربه‌های نظامی و اداری لازم را کسب کرد.

ازدواج کمبوجیه

مهمترین ادعای یونانیان در مورد کمبوجیه، این است که او نخستین کسی بود که با عمل خویدوده، یعنی زناشویی با نزدیکان را انجام داده‌است. به گفته هرودوت، کمبوجیه دلباخته یکی از خواهرانش شده بود و می‌خواست با او ازدواج کند، ولی، چون نقشه‌اش برخلاف همه رسوم بود، پس موبدان را فراخواند و از آنان پرسید که آیا قانونی هست که اجازه دهد مردی با خواهر خویش اگر او بخواهد ازدواج کند. آنها پاسخی به وی دادند که هم جانشان را ایمن می‌داشت و هم مطابق عدالت بود. آنها گفتند که «قانونی نیافته‌اند که زناشویی خواهر و برادر را جایز شمرد، ولی قانونی دیگری یافته‌اند که اجازه می‌دهد شاه پارس هر چه دلش بخواهد انجام دهد.» به همین سبب، کمبوجیه نخست با این خواهر و سپس با خواهر دیگرش آتوسا ازدواج کرد.

پادشاهی کمبوجیه

پس از مرگ کوروش بزرگ در نبردی که گمان می‌رود علیه ماساگت‌ها به وقوع پیوست، کمبوجیه حکومت هخامنشیان را به ارث برد. دوران حکومت او از سال ۵۳۰ تا ۵۲۲ پیش از میلاد ادامه داشت. او در این مدت به گسترش مرز‌های امپراتوری هخامنشی و تحکیم قدرت این سلسله پرداخت.

مهم‌ترین اقدامات کمبوجیه

۱. فتح مصر

مهم‌ترین اقدام نظامی کمبوجیه، فتح مصر بود. او در سال ۵۲۵ پیش از میلاد، ارتش ایران را به مصر برد و در نبردی در منطقه پلوزیوم، ارتش مصر به رهبری فرعون پسامتیک سوم را شکست داد. او سپاه خود را به پلوزیوم رساند و با سپاه مصر درگیر شدند و سرانجام بر سپاه پسامتیخ سوم غلبه کرد. در ماه ژوئن سال ۵۲۵ پیش از میلاد، سپاه او با پیمودن دره نیل از شمال به جنوب، سراسر مصر را تسخیر کرد. کمبوجیه پس از فتح مصر، نظم و امنیت را برقرار کرد و سیاست تساهل دینی پدرش را در پیش گرفت. براساس قوانین سنتی مصر، او رسماً «فرعون مصر» لقب گرفت و خود را «شاه مصر علیا و مصر سفلی» و «از نسل خدایان هوروس، رع و اوزیریس» نامید. پس از پیروزی کمبوجیه در برابر مصر، وی تصمیم گرفت فتوحات خود را گسترش دهد و به سرزمین‌های ثروت‌مند دیگری همچون لیبی و کارتاژ لشکر بکشد. وی از طبس پنجاه هزار تن را به تصرف واحه آمون فرستاد، اما سپاه وی پس از عبور از واحه بزرگ در بیابان گم شد و هرگز خبری از آن نیامد.

بیشتر بخوانید: کوروش کبیر کیست؟ / چهره اولین شاهنشاهی جهان به سبک فدرال و انسانی

در پاییز سال ۵۲۳ پیش از میلاد، خبر‌های نگران‌کننده‌ای کمبوجیه را وادار به بازگشت از نوبه به‌سوی مصر کرد. سپاه وی نیل را تا کوروسکو طی کرد و سپس از راه بیابان عازم نوبه گردید، اما هنگامی که آنها یک‌چهارم راه را پیمودند، آب و آذوقه سپاه تمام شد و آنها پس از دادن تلفات بسیار، ناگزیر به بازگشت شدند.

۲. کشتن گاو آپیس توسط کمبوجیه

مورخان یونانی گزارش می‌دهند که کمبوجیه، گاو آپیس را با خنجر زخمی‌کرد و این گاو چندی بعد بر اثر زخم خنجر کشته شد. اما در مطالعات تازه‌ای که براساس کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته، نتایج تازه‌ای درباره اتهامات مورخان به کمبوجیه را روشن می‌سازد، بر پایه نوشته‌های رسمی در درون مقبره گاو‌های آپیس، مشخص شده که یک گاو در ششمین سال سلطنت کمبوجیه، زمانی که او به نوبه و اتیوپی رفته بود، بی‌آنکه در مصر باشد مرده بود. گاو بعدی هم در ماه اوت سال ۵۲۵ پیش از میلاد مرده و در تابوتی از جنس سنگ گرانیت قرار گرفته و دفن شده‌است. این واقعه چهار سال پس از مرگ کمبوجیه روی می‌دهد.

۳. واقعه بردیا

بنا به روایت هرودوت، بردیا به‌همراه کمبوجیه به مصر رفت ولی پس از مدتی بین آنها اختلافاتی ایجاد شد و کمبوجیه دستور داد برادرش به ایران بازگردد و مخفیانه فرمان قتل او را صادر کرد که در بین راه توسط مأموران دولتی کشته شد. اما بنا بر سنگ‌نبشته داریوش در بیستون، کمبوجیه قبل از حرکت به‌سوی مصر، بردیا را به قتل رسانید. اما پژوهشگران معاصر در درستی قتل بردیا توسط کمبوجیه اتفاق نظر ندارند. کارل جولیوس بلوخ، آلبرت اومستد و برخی دیگر از تاریخ‌دان‌ها معقتدند مردی که بر کمبوجیه شورید، در واقع بردیای واقعی پسر کوروش بزرگ و وارث حقیقی سلطنت بود. داریوش بزرگ او را کشت، آنگاه او را گئومات نامید و داستان بردیای دروغین را اختراع کرد تا غصب سلطنت را موجه جلوه دهد. هرودوت می‌گوید که ایرانیان به کمبوجیه «جبار» می‌گفتند، زیرا او نیمه‌دیوانه، ستمگر و گستاخ بود. اما این ارزیابی، نشان‌دهنده تبلیغات منفی ایرانیان و مصری‌ها در دوران پس از کمبوجیه است.

مرگ کمبوجیه

بر پایه سنگ‌نبشته بیستون و متون رسمی بابلی، کمبوجیه پس از ماه جولای سال ۵۲۲ پیش از میلاد درگذشته‌است. او هنوز در مصر بود که گئومات در ۱۱ مارس سال ۵۲۲ قبل از میلاد در ایران جای او را گرفت و بر تخت نشست. بر اساس گفته‌های هرودوت، او در راه بازگشت به ایران، در سوریه بود، که خبر برتخت‌نشینی گئومات را از جارچی دریافت کرد. مرگ کمبوجیه در هاله‌ای از ابهام و افسانه است: بر اساس کتیبه بیستون، او «به مرگ خود مرد». این عبارت مشخص نمی‌کند که آیا کمبوجیه خودکشی کرد یا چنانچه برخی استدلال کرده‌اند، منظور داریوش، مرگی بر اثر جهالت و عقوبت کار‌های کمبوجیه بود. برخی معتقدند مرگ کمبوجیه تصادفی و به‌دست خودش بوده‌است. در سالنامه‌ها و رویدادنامه‌های محلی مصریان، تنها گفته‌شده که مرگ کمبوجیه در زمان مسافرت روی داده‌است و جزئیات بیش‌تری ذکر نشده‌ است. 

هرودوت گزارش می‌دهد شاه هنگام سوارشدن بر اسب بی‌احتیاطی کرد و خنجری که بر کمر داشت در رانش فرورفت و پس از سه هفته، درگذشت. از سوی دیگر، کتزیاس گزارش می‌دهد که کمبوجیه بر اثر حادثه‌ای در خانه‌اش در بابل درگذشت: «هنگامی که او برای سرگرمی خویش تکه چوبی را با کاردش می‌تراشید، کارد در رانش فرورفت، آن را شکافت و بعد از یازده روز درگذشت.» او همچنین می‌نویسد که ایگسابات، یکی از سرداران هخامنشی جنازه او را با خود به پایتخت آورد.

مکان دفن کمبوجیه

 تاریخ‌نگاران و تاریخ‌دانان با اختلاف در مورد مکان دفن کمبوجیه اختلاف نظر دارند. بنای موسوم به «زندان سلیمان» در پاسارگاد که به عقیده برخی، آرامگاه کمبوجیه بوده‌است. ارنست هرتسفلد معتقد است بنایی که در زبان عامیانه «تخت رستم» نامیده می‌شود و در نزدیکی نقش رستم و در چهار کیلومتری شمال تخت جمشید قرار دارد، برای آرامگاه کمبوجیه در نظر گرفته شده بود ولی پس از مرگش ناتمام ماند.