تبعات اختلال GPS بر کسب و کار‌ها و اقتصاد نیمه جان کشور/ اقتصاد ایران فشار جنگ الکترونیک را تاب می‌آورد؟

اقتصاد۲۴- دو ماه از آتش‌بس شکننده میان ایران و اسرائیل می‌گذرد. توپ و تانک دیگر در میدان نیست، اما زندگی روزمره ایرانیان همچنان نشانه‌های یک وضعیت جنگی را با خود حمل می‌کند.

یکی از مهم‌ترین این نشانه‌ها، اختلال گسترده در سامانه‌های موقعیت‌یاب (GPS) است؛ اختلالی که ابتدا هم‌زمان با روز‌های جنگ ۱۲روزه آغاز شد و هنوز ادامه دارد. این وضعیت نیز در حالی رخ می‌دهد که هر چند بار‌ها تحلیلگران درباره برقراری آتش‌بسی شکننده هشدار دادند، اما در مقابل مقامات از «بازگشت شرایط به حالت عادی» سخن گفته‌اند و رسانه‌های دولتی نیز سعی دارند تصویری از آرامش و ثبات ارائه دهند.

به گزارش اقتصاد ۲۴، اما تجربه روزمره شهروندان اکنون از موضوع دیگری حکایت دارد؛ اختلال‌های گسترده در شبکه‌های GPS؛ اختلالی که پیش‌تر در روز‌های جنگ و هم‌زمان با محدودیت اینترنت اعمال شد، همچنان در زندگی روزمره شهروندان ادامه دارد.

این نیز در حالی است که مقامات رسمی، از جمله وزیر ارتباطات، این اختلال را به «ملاحظات امنیتی و حضور احتمالی پهپادها» نسبت داده‌اند. اما پرسش کلیدی این است که هزینه اقتصادی و اجتماعی چنین تصمیمی برای کشوری که هم‌زمان با تحریم‌های خارجی و رکود داخلی دست‌وپنجه نرم می‌کند، چقدر است؟

روایت رسمی درباره اولویت امنیت پیش از همه‌چیز

در همین حال به گزارش اقتصاد ۲۴، ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در توضیح این اختلال‌ها گفته است که «تصمیم برای این اختلال به دلیل ملاحظات حضور احتمالی پهپاد‌ها و حفاظت از جان شهروندان از سوی نهاد‌های اطلاعاتی، امنیتی و نظامی گرفته شده است.»

همزمان مرکز مطالعات راهبردی وزارت کشور نیز اعلام کرد که ایران بخشی از خدمات GPS را متوقف کرده و در عوض سامانه بیدو چین را فعال کرده است. از نگاه رسمی، این اقدام یک ضرورت امنیتی بوده؛ اما از نگاه اقتصادی و اجتماعی، ادامه‌دار شدن آن بحران تازه‌ای ایجاد کرده است.

آثار اقتصادی اختلال GPS

اما تبعات اقتصادی این اختلال در بخش‌های مختلف قابل رویت است. به گزارش اقتصاد ۲۴ مهم‌ترین ابعاد این موضوع را شاید بتوان در بخش‌های زیر مشاهده کرد:

۱. تاکسی‌های اینترنتی

برآورد‌ها نشان می‌دهد روزانه حدود ۵ میلیون سفر از طریق تاکسی‌های اینترنتی انجام می‌شود. اگر میانگین کرایه هر سفر در شهر تهران حدود ۱۵۰ هزار تومان باشد؛ یعنی گردش مالی روزانه حدود ۷۵۰ میلیارد تومانی.

این اکنون در حالی است که به گفته رانندگان، اختلال GPS باعث افزایش زمان سفر، کاهش سفر‌های موفق و نارضایتی مسافران شده و حدود ۳۰٪ کاهش درآمد را به دنبال داشته است. این به معنای زیان روزانه‌ای در حدود ۲۲۵ میلیارد تومان فقط در بخش تاکسی‌های اینترنتی است.

۲. لجستیک و پیک موتوری

از سوی دیگر باید توجه داشت که کسب‌وکار‌هایی مثل اسنپ‌فود، الوپیک، دیجی‌کالا و فروشگاه‌های آنلاین به GPS وابسته‌اند و تخمین زده می‌شود روزانه ۲ میلیون سفارش با میانگین ارزش ۱۲۰ هزار تومان جابه‌جا شود.
به گزارش اقتصاد ۲۴، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که اختلال‌ها باعث لغو یا تأخیر تحویل شده و حدود ۲۰٪ زیان عملیاتی ایجاد کرده‌اند؛ و این می‌تواند رقمی حدود ۴۸ میلیارد تومان در روز باشد.

۳. حمل‌ونقل دریایی

اگر بخواهیم هزینه‌های اختلال جی پی اس را در مقایس بزرگ‌تر بسنجیم باید به مساله حمل و نقل دریایی نیز اشاره شود؛ در حال حاضر گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد روزانه حدود ۹۷۰ کشتی در خلیج فارس دچار اختلال GPS و AIS می‌شوند.

در همین حال برآورد می‌شود که هر کشتی به‌طور متوسط حدود ۵ هزار دلار هزینه اضافی بابت سوخت، بیمه و تأخیر متحمل می‌شود. این یعنی اختلال‌ها در مقایس بین المللی می‌تواند منجر به زیان روزانه‌ای حدود ۴.۸۵ میلیون دلار شود.

آثار اجتماعی اختلال GPS

موضوع اختلال در جی پی اس ها، اما ابعاد اجتماعی جدی نیز در پی دارد و از جمله در زندگی روزمره شهروندان خود را به رخ می‌کشد. اکنون شهروندان نیز در مسیریابی شهری دچار سردرگمی شده‌اند. تاکسی‌های اینترنتی و پیک‌ها با مشکلات جدی مواجهند و حتی خدمات اضطراری مثل آتش‌نشانی یا اورژانس نیز در معرض خطر خطای ناوبری قرار دارند.

بیشتر بخوانید: وقتی جی‌‌پی‌اس‌ها خاموش می‌شوند و دیپلماسی غایب است؛ نشانه‌های بازگشت به وضعیت نیمه‌جنگی در فضای امنیتی

همچنین به گزارش اقتصاد ۲۴، فشار روانی منجر به تداوم اختلال GPS برای مردم یادآور فضای جنگی است. بسیاری از شهروندان احساس می‌کنند هنوز در «وضعیت اضطراری» به سر می‌برند؛ این باعث افزایش اضطراب عمومی و ناامنی روانی شده است.

از سوی دیگر بی‌اعتمادی به روایت رسمی در میان جامعه افزایش می‌یابد. کما این که وقتی مقامات می‌گویند شرایط عادی است، اما تجربه روزمره شهروندان خلاف این را ثابت می‌کند، یعنی همین تناقض، شکاف میان دولت و مردم را بیشتر کرده و سرمایه اجتماعی را کاهش می‌دهد. تشدید نابرابری نیز با ادامه اختلال در جی پی اس‌ها می‌تواند در سطح جامعه دیده شود. کسانی که توانایی خرید خودرو‌های مجهز به سیستم‌های ناوبری مستقل یا نقشه‌های آفلاین را دارند، بهتر با شرایط کنار می‌آیند؛ اما شهروندان عادی، به‌ویژه طبقه متوسط و پایین، آسیب بیشتری می‌بینند.

بحران مضاعف در اقتصاد تحریم‌زده

پیش از این نیز اقتصاد ایران زیر فشار تورم بالا، کاهش سرمایه‌گذاری و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی قرار داشت.

جنگ ۱۲ روزه و پیامد‌های آن، شوک تازه‌ای به اقتصاد وارد کرد و حالا ادامه اختلال GPS به‌مثابه «هزینه پنهان جنگ الکترونیک» عمل می‌کند؛ هزینه‌ای که نه ارتش، بلکه شهروندان و کسب‌وکار‌ها پرداخت می‌کنند.

رکود در حمل‌ونقل شهری و اینترنتی، افزایش هزینه تجارت دریایی و بیمه، فشار مضاعف بر طبقه متوسط و پایین و تشدید بی‌اعتمادی اجتماعی از کمترین پیامد‌هایی است که اکنون از دل یک تصمیم امنیتی بیرون آمده و اقتصاد کشور را بیش از پیش زیر بار می‌برد. چنانکه به گزارش اقتصاد۲۴، دو ماه پس از آتش‌بس، ادامه اختلال GPS نشان می‌دهد که بحران هنوز تمام نشده است. زیان میلیاردی تحمیل شده روزانه بر کسب‌وکارها، همراه با فشار روانی و اجتماعی بر مردم، تصویر روشنی از هزینه‌های پنهان سیاست‌های امنیتی بدون پشتوانه دیپلماسی ارائه می‌دهد.

برای کشوری که هم‌زمان با تحریم‌ها و رکود اقتصادی مواجه است، چنین هزینه‌هایی می‌تواند به مرور توان تاب‌آوری جامعه و اقتصاد را کاهش دهد و پرسش کلیدی این است که آیا امنیتی که زندگی عادی مردم را مختل می‌کند، پایدار خواهد بود؟ یا زمان آن رسیده که تصمیمات سیاسی و دیپلماتیک جایگزین استمرار فضای جنگی شوند؟