تجارت الکترونیک چیست؟+ انواع تجارت الکترونیک

اقتصاد۲۴- تجارت الکترونیک به تمامی فرآیند‌های خرید، فروش و تبادل کالا یا خدمات از طریق اینترنت گفته می‌شود. این نوع تجارت یکی از شاخص‌ترین نتایج گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات است که نه تنها مرز‌های جغرافیایی را از میان برداشته، بلکه سرعت و سهولت را به معاملات اقتصادی افزوده است. در تجارت سنتی، فرآیند خرید و فروش نیازمند حضور فیزیکی، جابه‌جایی پول نقد و صرف زمان و هزینه زیاد بود. اما تجارت الکترونیک بستری فراهم کرده است که تنها با چند کلیک، امکان خرید یا فروش کالا و خدمات در هر نقطه از جهان فراهم باشد.

تجارت الکترونیک فقط به خرید و فروش کالا محدود نمی‌شود. خدمات متنوعی مانند رزرو بلیت هواپیما و هتل، پرداخت قبوض، آموزش آنلاین، خرید محتوا‌های دیجیتال و حتی سرمایه‌گذاری در بازار‌های مالی، بخشی از مصادیق گسترده آن محسوب می‌شوند. این حوزه به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و دسترسی آسان، نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور‌ها ایفا کرده و بسیاری از مشاغل سنتی را متحول ساخته است.

تاریخچه شکل‌گیری تجارت الکترونیک

اولین نشانه‌های تجارت الکترونیک به دهه ۱۹۶۰ بازمی‌گردد، زمانی که شرکت‌ها برای انتقال اسناد تجاری از سیستم‌های تبادل الکترونیکی داده‌ها استفاده می‌کردند. با ظهور اینترنت در دهه ۹۰ میلادی، تجارت الکترونیک وارد مرحله جدیدی شد. در این دوره، وب‌سایت‌های فروشگاهی مانند آمازون و‌ای‌بی به سرعت رشد کردند و زمینه‌ساز شکل‌گیری الگو‌های جدید خرید و فروش شدند. از آن زمان تا امروز، تجارت الکترونیک هم‌پای تحولات فناوری، مسیر رشد سریعی را پیموده و به یکی از بزرگ‌ترین صنایع جهان تبدیل شده است.

اهمیت تجارت الکترونیک در اقتصاد امروز

امروزه تجارت الکترونیک دیگر یک انتخاب اختیاری نیست، بلکه به یک ضرورت برای کسب‌وکار‌ها بدل شده است. رشد استفاده از اینترنت و تلفن‌های هوشمند باعث شده مشتریان ترجیح دهند بسیاری از خرید‌های خود را به صورت آنلاین انجام دهند. کسب‌وکار‌هایی که به سمت دیجیتالی شدن حرکت نمی‌کنند، در معرض از دست دادن سهم بازار خود قرار می‌گیرند. تجارت الکترونیک همچنین بستر مناسبی برای کارآفرینی و ایجاد مشاغل نو فراهم کرده و به کسب‌وکار‌های کوچک امکان رقابت با برند‌های بزرگ را داده است.

یکی از مزیت‌های مهم تجارت الکترونیک کاهش هزینه‌ها است. حذف واسطه‌ها، کاهش نیاز به انبارداری گسترده و امکان بازاریابی دیجیتال باعث شده قیمت تمام‌شده کالا و خدمات برای مشتری کاهش یابد. از سوی دیگر، مشتریان نیز از مزایایی همچون تنوع بالا، دسترسی شبانه‌روزی و امکان مقایسه قیمت‌ها بهره‌مند می‌شوند.

انواع تجارت الکترونیک

تجارت الکترونیک دارای انواع مختلفی است که هر یک بر اساس ماهیت تعاملات میان طرفین تعریف می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها نشان می‌دهد که مدل‌های مختلفی برای استفاده از بستر اینترنت در معاملات وجود دارد و هر کدام از آنها ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند.

بیشتر بخوانید: اقتصاد بدون نفت چگونه است؟

تجارت الکترونیک B۲C

مدل B۲C یا «کسب‌وکار به مصرف‌کننده» رایج‌ترین نوع تجارت الکترونیک است. در این مدل، شرکت‌ها کالا یا خدمات خود را مستقیماً به مشتریان نهایی عرضه می‌کنند. فروشگاه‌های اینترنتی مانند دیجی‌کالا در ایران یا آمازون در سطح جهانی، نمونه‌های بارز این مدل هستند. مشتریان می‌توانند با ورود به وب‌سایت یا اپلیکیشن، محصولات موردنظر خود را انتخاب و خریداری کنند. سهولت در خرید، تنوع کالا و امکان دریافت نظرات سایر خریداران، از ویژگی‌های اصلی این مدل به شمار می‌آید.

تجارت الکترونیک B۲B

مدل B۲B یا «کسب‌وکار به کسب‌وکار» زمانی رخ می‌دهد که معاملات میان دو شرکت انجام می‌شود. برای مثال، یک تولیدکننده مواد اولیه محصولات خود را به کارخانه دیگری می‌فروشد که قصد دارد آن را در تولید کالا‌های خود استفاده کند. این نوع تجارت معمولاً شامل سفارش‌های عمده و قرارداد‌های طولانی‌مدت است. پلتفرم‌هایی مانند علی‌بابا نمونه موفقی از مدل B۲B محسوب می‌شوند که شرکت‌های مختلف را در سطح بین‌المللی به هم متصل کرده‌اند.

تجارت الکترونیک C۲C

در مدل C۲C یا «مصرف‌کننده به مصرف‌کننده»، افراد عادی کالا یا خدمات خود را به یکدیگر عرضه می‌کنند. سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی مانند دیوار یا eBay امکان معامله مستقیم بین کاربران را فراهم کرده‌اند. در این مدل، افراد می‌توانند کالا‌های نو یا دست‌دوم خود را به فروش برسانند یا خدماتی مثل تدریس و ترجمه ارائه دهند. اعتمادسازی و وجود بستر امن برای پرداخت، مهم‌ترین عوامل موفقیت در این نوع تجارت است.

تجارت الکترونیک C۲B

مدل C۲B یا «مصرف‌کننده به کسب‌وکار» نسبت به مدل‌های دیگر کمتر شناخته شده، اما در حال رشد است. در این نوع، افراد عادی خدمات یا محصولات خود را به شرکت‌ها ارائه می‌کنند. برای نمونه، یک عکاس می‌تواند تصاویر خود را به بانک‌های عکس بفروشد یا یک فریلنسر خدمات برنامه‌نویسی‌اش را به شرکت‌ها عرضه کند. پلتفرم‌هایی مانند Fiverr و Upwork نمونه بارز این نوع تجارت هستند.

تجارت الکترونیک G۲C و G۲B

یکی دیگر از انواع تجارت الکترونیک مدل‌های G۲C (دولت به شهروند) و G۲B (دولت به کسب‌وکار) هستند. این نوع خدمات شامل ارائه خدمات دولتی از طریق اینترنت است. پرداخت مالیات، ثبت‌نام در سامانه‌های دولتی، یا دریافت مجوز‌های کسب‌وکار از طریق پلتفرم‌های آنلاین نمونه‌هایی از این مدل هستند. این نوع تجارت باعث افزایش شفافیت و کاهش بروکراسی اداری شده و شهروندان و شرکت‌ها را به شکل سریع‌تر به خدمات دولتی متصل می‌کند.

آینده تجارت الکترونیک

با گسترش فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، واقعیت افزوده و بلاک‌چین، آینده تجارت الکترونیک نیز دستخوش تحولات اساسی خواهد شد. فروشگاه‌های آنلاین به سمت شخصی‌سازی تجربه خرید مشتری حرکت می‌کنند و پرداخت‌های دیجیتال هر روز ساده‌تر و امن‌تر می‌شوند. همچنین مرز میان خرید حضوری و آنلاین در حال کمرنگ‌تر شدن است و مفهوم «خرده‌فروشی ترکیبی» یا Omnichannel به شدت در حال رشد است. کشور‌ها و شرکت‌هایی که بتوانند سریع‌تر خود را با این روند‌ها وفق دهند، سهم بیشتری از بازار جهانی را به دست خواهند آورد.