تنگ دیل و البرز زارعی شاهد مرگ بلوط‌های گچساران

اقتصاد۲۴- «البرز زارعی» بعد از خاموش کردن آتش «خامی» در خردادماه سال ۹۹، به کوه دیل رفت. خودش تعریف کرده بود که «داخل دیواره‌ای گیر کردم. آتش از پایین زبانه کشید و آمد سمت من. هیچ راه فراری نداشتم. همانجا ماندم و سوختم.» او در دشت دیل سوخت، در میان بلوط‌ها و بادام‌ها. دو هفته جسم عفونت‌کرده‌اش در بیمارستان برای زنده ماندن تلاش کرد، اما نشد. او برای حفظ درختان تنگ دیل کهگیلویه‌وبویراحمد جانش را به آتش داد، همان جایی که حالا می‌خواهند با جاده‌سازی درختانش را نابود کنند و محلی‌هایش نام البرز از دهانشان نمی‌افتد: «البرز برای حفظ درختان اینجا جانش را داد، حیف!». این پوشش گیاهی متراکم بعد از تونلی است که برای روان شدن تردد بین گچساران تا روستای دیل و چرام کشیده شده، اما فعالان می‌گویند نیازی به عریض کردن جاده در خروجی تونل نیست؛ آن‌هم در منطقه حفاظت‌شده. بهانه فعلی، اما ملی بودن این طرح است و حمایت نماینده مردم گچساران در مجلس بدون توجه به اثرات مخرب محیط‌زیستی و بی‌توجهی اداره‌کل محیط‌زیست استان به این تخریب، نگرانی‌ها را چندین برابر کرده است.

شش سال قبل که طرح ساخت تونل برای جاده ترانزیتی اصفهان تا گناوه به میان آمد، «علی‌اکبر حیدرپور» و سایر فعالان محیط‌زیست منطقه نگرانی خود را از تخریب محیط طبیعی دشت دیل کهگیلویه‌وبویراحمد اعلام کردند. او آن سال‌ها را به یاد دارد که درختان چندساله بلوط از ریشه کنده شدند و هنوز این سؤال برایش پررنگ است: «چرا هیچ‌کس صدای اعتراضات بحق ما را نشنید؟ چرا باید جاده در همه نقاط به یک اندازه عریض شود؟ چطور نمی‌دانند نابودی هر بلوط چه بهایی دارد؟»

بعد از چند متر حفاری در دل کوه، رگه‌های گاز خود را نشان داد و کار برای چند سالی متوقف شد، اما با شروع سال جدید، پیگیری‌های نماینده گچساران برای گرفتن اعتبار افزایش یافت و درنهایت کار دوباره شروع شد. «آمار دقیقی ندارم که تاکنون چند درخت قطع شده، اما در ادامه مطمئناً بالای ۲۰۰ تا ۳۰۰ اصله درخت بلوط از ریشه کنده خواهند شد.» از ریشه درآمدن درخت‌ها، فقط آسیبی است که در ظاهر می‌بینیم. نابودی اکوسیستم منطقه از تبعات طولانی‌مدت این اتفاق است «بخشی از منطقه که می‌خواهند در آن جاده بکشند، درختان صدساله دارد. این درختان صد سال در این نقطه زندگی کرده‌اند، چطور می‌توانند به‌راحتی آنها را از ریشه درآورند؟»

به‌گفته او، جواب اعتراضات تاکنون این بوده که ساخت این جاده ‍پروژه‌ای ملی است و نمی‌توانند آن را متوقف کنند. «این راه، راهی بسیار قدیمی است و براساس اسناد موجود از زمان قاجار وجود داشته، اما مشکل اینجاست که تعریض جاده در این چهار کیلومتر، یعنی بعد از تونل تا روستا، عامل نابودی جنگل‌هایی است که بیشتر از عمر این حکومت‌ها عمر داشته‌اند.»

توسعه ارزشمند برپایه تخریب کمتر است

منطقه حفاظت‌شده کوه دیل در سال ۱۳۷۸ در لیست مناطق حفاظت‌شده قرار گرفت. منطقه‌ای در ۲۵ کیلومتری شمال گچساران (روستای گردشگری دیل) که در خط‌الرأس آن باغ‌های دیم و کپر‌هایی به‌همراه چشمه، حوض و قنات‌هایی از میراث نیاکان طایفه دیلی قرار دارند.

تردد از این مسیر کوهستانی همواره سخت بوده و همین مسئله دلیل حفر تونل شد. «امید سجادیان»، دبیر تشکل «نهضت سبز زاگرس» درباره سال‌های شروع به کار ساخت آن می‌گوید «براساس طرح، نقشه، تأمین اعتبار و تعیین پیمانکار، چند کیلومتر بالاتر از روستای آبریگون، پروژه حفر تونل در زیر کوه دیل شروع و دهنه بعدی تونل در دشتک دیل، واقع شد. اما از دهنه تونل تا خارج شدن از دشتک دیل، حدود چهار کیلومتر در کناره‌های جاده، انبوهی از درختان بلوط و بادام وجود دارد که با توجه به عریض کردن و تسطیح جاده، گونه‌های درختی و گیاهی که در مسیر پروژه قرار گرفته‌اند، از بین می‌روند.»

بیشتر بخوانید:رشد چشمگیر جمعیت روباه‌ها در تهران

امید سجادیان: اگر قرار است توسعه مسیر تونل دیل الگویی برای آینده باشد، باید نشان دهد که می‌توان میان نیاز‌های زیرساختی و حفاظت از میراث طبیعی تعادل ایجاد کرد. توسعه‌ای که در آن هر جا امکان کاهش تخریب وجود دارد، آن راه انتخاب شود تا طبیعت کمتر آسیب ببیند و هم زیستی انسان و جنگل همچنان تداوم یابد

به‌گفته او، می‌توان برای کاهش خسارت به چهار کیلومتر یادشده، از دوبانده و عریض شدن جاده، صرف‌نظر کرد. «توسعه و ایجاد مسیر‌های ایمن، بخشی از نیاز‌های اجتناب‌ناپذیر مناطق است، اما این توسعه زمانی ارزشمند خواهد بود که برپایه تخریب کمتر باشد. در هر جایی که می‌توان با طراحی دقیق‌تر، مسیر‌های جایگزین یا روش‌های مهندسی کم‌خطر، آسیب کمتری به طبیعت وارد کرد، باید همین مسیر انتخاب شود.»

سجادیان تأکید می‌کند آنچه مناطق را زیست پذیر و قابل‌سکونت نگه می‌دارد، طبیعت و درختان کهنسالی هستند که ریشه در چند صد سال خاک این سرزمین دارند. نابودی این درختان تنها حذف یک مانع برای عبور جاده نیست، بلکه بریدن رشته‌های پیوندی است که حیات آب، خاک، هوا و حتی هویت بومی را در کنار هم نگاه می‌دارند. «اگر قرار است توسعه مسیر تونل دیل الگویی برای آینده باشد، باید نشان دهد می‌توان میان نیاز‌های زیرساختی و حفاظت از میراث طبیعی تعادل ایجاد کرد. توسعه‌ای که در آن هر جا امکان کاهش تخریب وجود دارد، آن راه انتخاب شود تا طبیعت کمتر آسیب ببیند و هم زیستی انسان و جنگل همچنان تداوم یابد.»

او از البرز زارعی نام می‌برد. فعال محیط زیست اهل گچساران که برای خاموش کردن آتش این نقطه جانش را از دست داد و حالا این درختان چند ده ساله یاد او را با خود دارند.

تنگ دیل مانند تنگ پیرزال نابود خواهد شد

«جواد نارکی»، مدیر تشکل «سبزگامان زاگرس» از تراکم پوشش گیاهی منطقه می‌گوید. پوشش گیاهی که در سال‌های اخیر با ساخت تونل رو به نابودی گذاشته. هرچند تونل از دل کوه راهش را باز کرده، اما نخاله‌های ناشی از کندن تونل به جنگل‌های بلوط ریخته شده و بیل‌های مکانیکی در سال‌های گذشته بار‌ها به دل بلوط‌ها زده‌اند. نارکی هم در خاطرش یاد البرز زارعی پررنگ است و چندباری در صحبت‌هایش می‌گوید «او آنجا را خاموش کرد و جانش از دست رفت، حالا آنجا نابود شده و قرار است بیش‌ازاین از بین برود، چه بگویم؟ حیف!»

جواد نارکی: این محدوده پرترافیک نیست و ما بار‌ها پیشنهاد دادیم به این چند کیلومتر بعد از تونل دست نزنید و بعد از چهار کیلومتر که به روستای دیل رسیدید دوبانده شروع شود. اما توجهی نکردند و تاجگردون، نماینده مردم گچساران در مجلس بدون توجه به نظرات فعالان محیط‌زیستی و نگرانی‌های ما اعتبار این طرح را گرفته‌

بیشتر بخوانید:خودسوزی «هور» در ریه خوزستانی‌ها/ درخواست ۱۵ هزار نفری برای پیگیری آلودگی هوا ناشی از سوزاندن هورالعظیم

او هم می‌گوید تونل از منطقه آبریگون شروع شده و حدود ۱۲ متر طولش است و تسطیح و نابودی پوشش گیاهی بعد از تونل را هنوز نتوانسته بپذیرد «ما بار‌ها اعتراض کردیم. چطور در منطقه حفاظت‌شده چنین آسیبی به جنگل رساندند؟ اداره محیط زیست شهرستان و استان مدام می‌گوید این طرح ملی است و پاسخ دیگری هم برای این وضعیت ندارند.»

اتفاقات رخ‌داده تخلف است؛ چراکه به‌گفته نارکی، محدوده بعد از تونل نیاز به دوبانده شدن ندارد و بعد از خروجی تونل، دشتک دیل قرار گرفته که فضای گردشگری است. «این محدوده پرترافیک نیست و ما بار‌ها پیشنهاد دادیم به این چند کیلومتر بعد از تونل دست نزنید و بگذارید جاده قدیمی بماند و بعد از چهار کیلومتر که به روستای دیل رسیدید، دوبانده شروع شود. اما توجهی نکردند و آقای تاجگردون، نماینده مردم گچساران در مجلس بدون توجه به نظرات فعالان محیط‌زیستی و نگرانی‌های ما اعتبار این طرح را گرفته.»

«تنگ پیرزال» نقطه تاریخی و مهم دیگری بود که در سال‌های گذشته با جاده‌کشی نابود شد. نارکی از سال‌های دهه ۶۰ این تنگه می‌گوید؛ وقتی هنوز جان داشت و به تاریخش برمی‌گردد. «تنگه پیرزال جایی بود که آریوبرزن آنجا مقابل سپاه اسکندر ایستاد، نقطه‌ای زیبا که تاریخ مهمی هم داشت، اما با جاده‌سازی از دست رفت. این منطقه در محدوده شهرستان چرام است، در گذشته به‌حدی زیبا بود و پوشش گیاهی خاص و خوب داشت که همه را خیره می‌کرد، اما الان هیچ‌چیز از آن باقی نمانده. حالا ما نگرانیم همین اتفاق برای تنگ دیل هم بیفتد.»

قطع درختان اجتناب‌ناپذیر است

اداره محیط‌زیست کهگیلویه‌وبویراحمد، اما معتقد است تعریض این جاده با وجود آنکه در منطقه حفاظت‌شده است، باید اتفاق بیفتد؛ چراکه مجوز‌های محیط زیستی را در سال ۱۳۹۷ گرفته و این چهار کیلومتر که در منطقه حفاظت‌شده قرار دارد نیز جزو این طرح است. «عبدال دیانتی‌نسب»، مدیرکل محیط‌زیست کهگیلویه‌وبویراحمد به «پیام ما» می‌گوید: «قطع درختان در هنگام ساخت‌وساز جاده‌ها اجتناب‌ناپذیر است. مگر در پارک ملی گلستان جاده نکشیده‌اند؟ یا در پارک ملی دنا، اینها نقاط مهم و ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره هستند، اما درنهایت جاده‌کشی در آنها اتفاق افتاد.»

او در پاسخ به این سؤال که چرا مقابل تعریض این چهار کیلومتر نمی‌ایستند و عریض کردن جاده را تنها در همین محدوده متوقف نمی‌کنند؟ می‌گوید: «این امکان وجود ندارد. جاده قدیمی است، عبور و مرور بالاست و راهی جز تعریض جاده در این نقطه نیست.»

آنها هنوز از میزان درختانی که قرار است در اثر این تعریض از ریشه در آیند، اطلاعی ندارند و در پاسخ به این سؤال که آیا کارشناسان برآوردی از آن دارند، ادامه می‌دهد: «خیر، هنوز به ما اطلاع داده نشده. اما کارشناسان ما از اداره محیط‌زیست گچساران و همکاران منابع‌طبیعی به این نقطه رفته‌اند و در آینده مشخص می‌شود.»

حالا چندماهی است که در منطقه حفاظت‌شده تنگ دیل، بدون آنکه مشخص باشد چه میزان آسیب خواهد دید، کار شروع شده و ماشین‌های سنگین راهشان به آنجا باز شده است. آماری از درختانی که تا امروز در این نقطه از دست رفته‌اند، وجود ندارد؛ اما به‌صراحت گفته می‌شود برای ساخت جاده نابودی درختان اجتناب‌ناپذیر است. اما این منطقه برای اهالی آنجا و فعالانش یک منطقه عادی نیست، آنها آنجا البرز زارعی را از دست داده‌اند؛ مردی که جانش را مقابل آتش گذاشت و حالا آتش جاده‌سازی در منطقه می‌تازد.

منبع: روزنامه پیام ما