توضیح معنای صحیح "غیر محدود" بودن خداوند در بیان اهل بیت

این معنای صحیح از نامحدود بودن خداوند در بیان اهل بیت علیهم السلام ارائه شده است. امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرماید: 

لَیْسَ بِذِی کِبَرٍ امْتَدَّتْ بِهِ النِّهَایَاتُ فَکَبَّرَتْهُ تَجْسِیماً وَ لَا بِذِی عِظَمٍ تَنَاهَتْ بِهِ الْغَایَاتُ فَعَظَّمَتْهُ تَجْسِیداً بَلْ کَبُرَ شَأْناً وَ عَظُمَ سُلْطَانا (نهج البلاغة صبحی صالح ص ۲۶۹) 

«خداوند بزرگى نیست داراى درازا و پهنا و ژرفا که از جسم بزرگى برخوردار باشد، و با عظمتى نیست که کالبدش بى نهایت بزرگ و ستبر باشد، بلکه بزرگى خدا در مقام و رتبت، و عظمت او در قدرت و حکومت اوست.» 

در روایت فوق، عظمت و بزرگی خداوند به مفهوم نامتناهی بودنِ مقداری و از هر جهت تا بی نهایت امتداد یافتن، نفی شده و بیان شده که بزرگی خداوند به خاطر شان و ذات غیر مقداری و غیر مادی اوست که او را از هر گونه تشبیه و سنخیت و مماثلت با موجودات و هر چیزی منزه می‌سازد و او را در جایگاه خالق عظیم و قادر و حاکم بر هستی و جهان قرار می‌دهد. 

بر اساس روایتی دیگر در اصول کافی، شخصی نزد امام صادق علیه السلام گفت: الله اکبر، امام از وی پرسید: خداوند بزرگتر از چه چیزی است؟ آن شخص جواب داد: بزرگتر از هر چیزی، امام فرمود: خداوند را محدود ساختی. شخص گفت: چگونه بگویم (و بزرگی خداوند را در ذهن بیاورم)؟ امام فرمود: بگو خداوند بزرگتر از آن است که به وصف و بیان در آید. (کافی ج ۱ ص ۱۱۷)

در این روایت شریف، امام بزرگی و نامتناهی مقداری را که خداوند از هر چیزی بزرگتر است و مثلا اشیاء حجم و اندازه محدودی دارند، اما خداوند از همه آنها بزرگتر است و تا بی نهایت ادامه و کِش پیدا می‌کند، نفی می‌کند و می‌گوید بزرگی بدان معناست که خداوند موجودی غیر مقداری و غیر مسانخ و غیر مجانس با دیگر اشیاء است و قابل توصیف و بیان با اوصاف مادی نیست و اگر قرار بود از جنس اشیاء باشد، موجودی مقداری و محدود می‌شد و اساسا قابل امتداد داشتن تا بی نهایت هم نبود، چرا که با برهان ثابت کردیم موجود مقداری و عددی بالذات محدود و در هر حالتی قابل افزایش است.

باز در روایتی دیگر شخصی از امام صادق علیه السلام می‌پرسد: خداوند چیست؟ امام می‌فرماید: شئ بخلاف الاشیاء، خداوند چیزی (موجود و حقیقتی) بر خلاف همه چیزهاست که نه جسم است و نه صورت و نه قابل دریافت و لمس است و نه با حواس پنج گانه درک می‌شود. (کافی ج ۱ ص ۸۱)

این که امام فرموده است خداوند چیز و موجودی بر خلاف دیگر چیزهاست، بدین معناست که خداوند با دیگر چیز‌ها و موجودات در ذات و کنه تباین دارد. ذات خداوند، امری غیر مقداری و غیر مادی است و ذات و حقیقت هر موجود دیگری غیر از خداوند، مادی و مقداری است. 

این معنا در روایتی دیگر از امام رضا علیه السلام چنین بیان شده است: 

کنهه تفریق بینه و بین خلقه (توحید صدوق ص ۳۶) 

«حقیت و کنه خداوند، جدایی او با آفریدگانش می‌باشد.» 

یعنی او ذات و حقیقتی غیر مقداری و غیر مادی، و ماسوای او مقداری و مادی هستند؛ و این یعنی توحید تنریهی و منزه بودن خداوند از هر گونه مماثلت و مشابهت با غیر خودش. 

  توحید فلسفه و عرفان مبتنی بر انکار این دوگانگی و نفی تمایز ذاتی و وجودی بین خداوند و مخلوقاتش است و به صراحت از این که خداوند عین الاشیاء و کل الاشیاء است با عنوان نظریه وحدت وجود و موجود سخن می‌گوید و در نهایت به انکار آفرینش و نفی دو گانه‌ای به نام خالق و مخلوق می‌رسد.