ذخایر خون خالی است؟

اقتصاد۲۴- بحران تأمین خون در مراکز درمانی کشور با وجود شبکه خون‌رسانی با مشکل مواجه شده است، «شهرام میرزایی»، معاون اجتماعی سازمان انتقال خون تأکید می‌کند مشکلی در ذخایر خونی وجود ندارد، این درحالی است که «یونس عرب»، مدیرعامل انجمن بیماران تالاسمی، به «پیام ما» می‌گوید کمبود خون در کشور به‌ویژه برای بیماران خاص شدید است. بررسی‌های ما نشان می‌دهد برخی از استان‌ها نیز در تأمین خون و فراورده‌های خونی دچار مشکلات اساسی هستند.

خون مایه حیات انسان است و تا به امروز به‌رغم پیشرفت‌های شگرف در حوزه‌های فناوری و پزشکی هنوز جایگزینی برای آن وجود ندارد.

هر روز هزاران بیمار، مصدومان حوادث، مادران باردار، در هنگام زایمان و بیماران نیازمند به عمل‌های جراحی، چشم‌انتظار قطره‌ای خون هستند تا زندگی دوباره بیابند. به همین دلیل، ذخایر خونی در هر کشوری ضامن امنیت و بقای جان بسیاری از این بیماران و افراد است.

ذخایر خونی در تمامی کشور‌های جهان از سوی اهداکنندگان خون تأمین می‌شود که در ایران از آنها به‌عنوان اهداکنندگان مستمر نام برده می‌شود. این اهداکنندگان مرتب و هر چندماه یکبار در مراکز انتقال خون حضور می‌یابند و خون خود را اهدا می‌کنند.

این خون‌ها از سوی مراکز انتقال خون پس از آزمایش و کنترل سلامت آنها ذخیره می‌شود. بخشی از کیسه‌های خون دریافتی، به فراورده‌های خونی، مانند گلبول‌های قرمز فشرده‌شده، پلاکت و پلاسما، تبدیل و سپس وارد شبکه خون‌رسانی می‌شود.

مدت زمان ذخیره خون و فراورده‌های خونی بسیار محدود است؛ به‌گونه‌ای‌که کیسه‌های خون کامل و همچنین، گلبول‌های قرمز فشرده‌شده حداکثر ۳۵ روز، پلاکت چهار روز و پلاسما نیز تا سه سال قابلیت نگهداری دارند. همین موضوع موجب شده است همواره نگرانی در مورد ثبات این ذخایر وجود داشته باشد و این امر به‌ویژه در زمان حوادث غیرمترقبه، مانند زلزله و سیل، نمود بیشتری پیدا می‌کند.

بیشتر بخوانید: پارادوکس نظام سلامت ایران

به همین دلیل، همواره فراخوان‌هایی از سوی مسئولان سازمان انتقال خون منتشر می‌شود که مردم را به اهدای خون دعوت می‌کنند. این به‌رغم آن است که براساس اعلام همین سازمان، ایران سال‌ها است که از اهدای خون هیجانی عبور کرده و بر اهدای خون داوطلبانه تأکید دارد.

مراکز انتقال خون همواره در روز‌های مختلف سال نرخ ثابتی از حضور اهداکنندگان را شاهد است؛ اگرچه در روز‌های سرد این نرخ کاهش پیدا می‌کند و درواقع، فصول سرد سال زمانی است که میزان اهدای خون و به‌تبع آن ذخایر خونی کاهش پیدا می‌کند.

در روز‌های گذشته فراخوان‌هایی از سوی سازمان انتقال خون و اظهارنظر‌هایی از سوی سازمان انتقال خون منتشر شد که مردم را به حضور در مراکز خون‌گیری و اهدای خون دعوت می‌کردند. این درحالی‌است که هنوز تابستان است و کشور وارد سرما و فصل کاهش ذخایر خونی، نشده است.

به‌گفته مسئولان سازمان انتقال خون، وضعیت ذخایر خونی با ثبات است و هنوز مشکلی در این زمینه وجود ندارد، بااین‌حال گرمای هوا و افزایش روز‌های تعطیل سال موجب کاهش اهدای خون و درنتیجه کاهش ذخایر خونی شده است.

افزایش سفر‌های تابستانی عامل اختلال در خون‌رسانی

شهرام میرزایی، معاون اجتماعی سازمان انتقال خون، در گفت‌و‌گو با «پیام ما» با اشاره به اینکه میزان اهدای خون در شهریورماه به‌دلیل افزایش سفر‌های تابستانی کاهش پیدا کرده است، می‌گوید: «هرچند وضعیت ذخایر خون در حال حاضر قابل‌قبول است، اما مصرف خون روزانه و دائمی است و بیماران به آن نیاز مبرم دارند. بنابراین، انتظار داریم مردم مشارکت همیشگی خود را ادامه دهند.»

او با اشاره به روز‌های پایانی تابستان از مردم خواست همچون گذشته با حضور در مراکز انتقال خون کشور به یاری بیماران بشتابند و بیان می‌کند: «مصرف خون محدود به زمان خاصی نیست و بیماران هر روز به آن نیاز دارند. امیدواریم همانند سال‌های گذشته شاهد مشارکت گسترده مردم باشیم.»

روز چهارشنبه، ۵ شهریورماه، مدیرکل انتقال خون استان فارس، با اشاره به نیاز فوری مراکز درمانی این استان به خون و فراورده‌های خونی O و B منفی، دارندگان این گروه‌های خونی را دعوت کرد تا هرچه زودتر نسبت به اهدای خون خود اقدام کنند.

این فراخوان روز سه‌شنبه، ۱۱ شهریور، در تهران تکرار شد و سرپرست مرکز انتقال خون استان تهران، شهروندان پایتخت را به اهدای خون دعوت کرد.

اختلال در خون‌رسانی به بیماران تالاسمی

از سوی دیگر، گروهی از بیماران خاص، به‌ویژه بیماران تالاسمی، نیاز به تزریق منظم خون نیاز دارند. به‌گفته مدیرعامل انجمن بیماران تالاسمی، خون‌رسانی به این بیماران، به‌ویژه در استان‌های مازندران و سیستان‌وبلوچستان که بیشترین تعداد بیمار تالاسمی را دارد، دچار اختلال شده است.

«یونس عرب»، مدیرعامل انجمن بیماران تالاسمی، در گفت‌و‌گو با «پیام ما» بیان می‌کند: «تأمین خون بیماران تالاسمی در کشور طی چند روز اخیر دشوار شده است؛ در استان مازندران کمبود شدید خون داریم در سیستان‌وبلوچستان، به‌ویژه شهر‌های سراوان، ایرانشهر و چابهار، کمبود خون وجود دارد و سایر استان‌های جنوبی کشور نیز با همین مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در تهران نیز مشکلاتی در رابطه با تأمین خون برخی از گروه‌های نادر خونی وجود دارد.»

عرب دلایل کمبود خون را نه تابستان که کمبود نیروی انسانی، تجهیزات در مراکز انتقال خون را یکی از عوامل کمبود خون و فراورده‌های خونی می‌داند و می‌گوید: «در رابطه با رفع کمبود خون نیازمند توجه دولت هستیم.

سازمان انتقال خون ایران برای جبران نیاز‌های روزافزون بیماران، به منابع انسانی، تجهیزات و پایگاه‌های بیشتر احتیاج دارد. درحالی‌که بزرگ‌ترین سرمایه این سازمان نیروی انسانی آن است، طی سال‌های اخیر جذب نیروی جدید بسیار محدود بوده و این امر سطح خدمات‌رسانی را کاهش داده است.»

بیشتر بخوانید: اعزام ناظران وزارت بهداشت به بیمارستان آبان

او با اشاره به تجربه جنگ دوازده‌روزه و محدودیت‌های حمل‌ونقل هوایی می‌افزاید: «در شرایط بحرانی که امکان تأمین خون از طریق زنجیره سرد و شبکه ملی توزیع دشوار می‌شود، استان‌هایی که همواره با کمبود خون مواجه هستند، دچار مشکلات مضاعف می‌شوند با توجه به اینکه یک‌چهارم جمعیت کشور، مصرف‌کنندگان اصلی خون هستند، کوچک‌ترین اختلال در توزیع خون می‌تواند نظم تزریق خون در چند استان را بر هم بزند.»

عرب، با تأکید بر لزوم مشارکت عمومی، به‌ویژه بانوان، ادامه می‌دهد: «نقش بانوان در اهدای خون همچنان کمرنگ است و سهم آنها کمتر از ۴ درصد است، درحالی‌که این رقم می‌تواند تا ۴۰ درصد افزایش یابد. همچنین، جوانان باید دقت داشته باشند اقداماتی همچون خالکوبی، تتو یا پیرسینگ، آنها را تا یک سال از چرخه اهدای خون خارج می‌کند و این مسئله می‌تواند در مواقع حساس مانع از کمک به عزیزانشان شود.

بازیکنانی، چون کریستیانو رونالدو به‌دلیل پایبندی به اهدای مستمر خون هیچ‌گاه سراغ خالکوبی نرفته‌اند. در کشور ما نیز چهره‌هایی همچون کریم باقری الگوی اهداکنندگان خون مستمر هستند. این الگو‌ها نشان می‌دهند سلامت جسمی و پرهیز از رفتار‌های پرخطر می‌تواند راه را برای کمک به دیگران هموار کند.»

او در پایان هشدار می‌دهد: «تداوم کمبود خون در کشور، به‌ویژه در مناطق محروم، می‌تواند پیامد‌های سنگینی برای بیماران تالاسمی و سایر نیازمندان به خون به‌همراه داشته باشد و ضرورت دارد دولت، نهاد‌های مدنی و مردم برای حل این بحران بیش‌ازپیش هم‌افزایی کنند.»

اگرچه عرب دلایل دیگری برای کمبود خون برای بیماران تالاسمی ذکر می‌کند، اما معاون اجتماعی سازمان انتقال خون عدم مشارکت در این استان‌ها، به‌ویژه سیستان‌وبلوچستان، را موجب فشار به بیماران تالاسمی می‌داند و می‌گوید: «سازمان انتقال خون از طریق شبکه ملی خون‌رسانی کمبود‌های استانی را جبران می‌کند، اما برخی مناطق همچون سیستان‌وبلوچستان همچنان با مشکلات بیشتری مواجه هستند.

این استان به‌دلیل تعداد بالای بیماران تالاسمی یکی از مصرف‌کنندگان عمده خون در کشور است. با وجود تلاش‌ها، میزان مشارکت مردم در اهدای خون در این استان رضایت‌بخش نیست و همین امر فشار مضاعفی بر بیماران ایجاد کرده است.»

او تأکید می‌کند: «بیماران تالاسمی نیازمند دریافت خون تازه هستند و برای رفع دغدغه‌های آنان ضروری است که به‌ویژه جوانان استان بیش‌ازپیش به جمع اهداکنندگان بپیوندند. خوشبختانه در سال گذشته مشارکت جوانان افزایش پیدا کرده و امیدواریم این روند ادامه یابد.»

میرزایی در رابطه با تأثیر جنگ دوازده‌روزه بر خون‌رسانی به بیماران نیز یادآور می‌شود: «خوشبختانه در این مدت با مشارکت مردم، هیچ کمبودی در کشور ایجاد نشد و توانستیم نیاز‌ها را تأمین کنیم. این همراهی مردم همواره پشتوانه‌ای ارزشمند برای سازمان انتقال خون بوده است.»

بانک خون‌های خالی

تنها بیماران تالاسمی نیستند که به خون و فراورده‌های خونی نیازمند هستند و همان‌طورکه اشاره شد، بسیاری از خون‌های اهدایی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به مصرف می‌رسد. این درحالی‌است که به‌گفته یکی از کارکنان بیمارستان‌های پایتخت، در روز‌های اخیر کمبود در بانک خون این بیمارستان‌ها مشهود بوده است.

او به «پیام ما» می‌گوید: «چند شب قبل برای یکی از بیماران مبتلا به سرطان که گلبول‌های قرمز او کاهش پیدا کرده بود، از بانک خون بیمارستان درخواست خون کردیم، اما به ما اعلام کردند خونی در بانک موجود نیست و باید در انتظار سازمان انتقال خون باشیم تا خون و فراورده‌های خونی را در اختیار ما بگذارد.

پس از چند ساعت این خون تأمین شد، بااین‌حال، به ما گفته شده است باید بیماران اورژانسی در اولویت دریافت خون باشند.»

همچنین، یکی از اعضای کادر درمان در رشت نیز به «پیام ما» می‌گوید: «ما همیشه در رشت مشکل کمبود خون داشتیم، اخیراً این مشکل شدت بیشتری پیدا کرده است؛ به‌نوعی‌که روز گذشته جراحی یک بیمار با وجود داشتن گروه خونی O مثبت به‌دلیل کمبود خون لغو شد.»

اخبار رسیده به «پیام ما» نشان می‌دهد در استان همدان، به‌ویژه مرکز استان و شهرستان ملایر، اگرچه مشکلی در تأمین خون کامل برای بیماران وجود ندارد، اما کمبود در فراورده‌های خونی مشهود است و بعضاً چندروزی طول می‌کشد تا این فراورده‌ها تأمین شود.

به‌گفته یکی از کادر‌های درمانی بیمارستان ملایر، مشکل کمبود فراورده‌های خونی قبل از شرایط کنونی وجود داشته است و این روز‌ها که بسیاری از استان‌ها در تأمین خون و فراورده‌های خونی دچار مشکل شده‌اند، بیشتر شده است.

یکی از مسئولان اداره‌کل انتقال خون استان کرمان نیز به «پیام ما» می‌گوید وضعیت ذخایر خونی این استان با ثبات است؛ اگرچه تأمین خون گروه‌های O منفی و AB مثبت با مشکل مواجه هستیم.

بیشتر بخوانید: حذف سرخک در ایران حاصل دستاورد درخشان وزارت بهداشت

با توجه به این گفته‌ها و اطلاعات موجود می‌توان گفت کمبود خون و فراورده‌های خونی در کشور تنها یک مشکل مقطعی یا ناشی از تعطیلات و فصول سال نیست، بلکه نشانه‌ای از ضعف ساختاری در شبکه انتقال خون، کمبود منابع انسانی و کاهش مشارکت پایدار اهداکنندگان است. 

تداوم این وضعیت می‌تواند جان هزاران بیمار، به‌ویژه مبتلایان به تالاسمی، را به خطر اندازد و نظام سلامت را با چالش‌های جدی مواجه کند. اگرچه فراخوان‌های مقطعی می‌توانند در کوتاه‌مدت بخشی از کمبود‌ها را جبران کنند، اما بدون برنامه‌ریزی کلان برای تقویت زیرساخت‌ها، افزایش جذب داوطلبان مستمر به‌ویژه در استان‌های محروم و گسترش فرهنگ‌سازی، کشور با تهدید جدی در امنیت خونی مواجه خواهد بود. هر تأخیری در رفع این تهدید، بهای سنگینی برای بیماران در پی خواهد داشت.

منبع: روزنامه پیام ما