سایه سنگین بیکاری در فصل نخست ۱۴۰۴

اقتصاد۲۴- اگرچه آمار رسمی از کاهش نرخ بیکاری در بهار ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر می‌دهد، اما در لایه‌های زیرین این بهبود ظاهری، رکود مشارکت اقتصادی و شکنندگی اشتغال جوانان و تحصیلکردگان همچنان چالش اصلی بازار کار ایران باقی مانده است.

مرکز آمار ایران از ثبات نرخ مشارکت اقتصادی در سطح ۴۱.۲درصد خبر داده است؛ عددی که نه تنها رشدی را نسبت به بهار ۱۴۰۳ نشان نمی‌دهد، بلکه گویای آن است که بخش بزرگی از جمعیت در سن کار همچنان از فعالیت اقتصادی کنار مانده‌اند.

افزایش نیم میلیونی جمعیت غیرفعال در یک‌سال، در‌حالی رخ داده که اقتصاد کشور با چالش‌های ساختاری عمیقی روبه‌رو است و ظرفیت جذب نیروی انسانی جدید به شکل مداوم کاهش یافته است.

در همین حال، کاهش ۰.۴درصدی نرخ بیکاری کل کشور را نمی‌توان به معنای رونق یا جهش در بازار کار دانست، زیرا این کاهش، در سایه سکون مشارکت و افزایش جمعیت غیرفعال اتفاق افتاده؛ یعنی بخشی از کاهش بیکاری، ناشی از خروج افراد از بازار کار بوده نه جذب آنها در اشتغال پایدار.

بررسی سهم اشتغال در بخش‌های اقتصادی نیز تاکیدی دیگر بر همین ناهمگونی ساختاری دارد. بیش از نیمی از اشتغال کشور در بخش خدمات متمرکز شده؛ بخشی که به شدت در برابر نوسانات اقتصادی، تحریم‌ها و بحران‌های تقاضا آسیب‌پذیر است. در مقابل، بخش کشاورزی با وجود نقش حیاتی در امنیت غذایی، سهمی کمتر از ۱۵درصد در اشتغال دارد.

این توزیع نامتوازن، بار دیگر نشان می‌دهد که اشتغال‌زایی در کشور بیشتر بر پایه مشاغل خدماتی نه چندان پایدار، شکل گرفته است. در میان گروه‌های سنی، همچنان جوانان بیشترین آسیب‌پذیری را دارند.

نرخ بیکاری نزدیک به ۲۰درصدی برای افراد ۱۵ تا ۲۴ ساله، همراه با بیکاری بالای ۱۴درصدی در گروه ۱۸ تا ۳۵ ساله، نشان می‌دهد که ورود به بازار کار برای نسل جدید با موانع جدی روبه‌رو است. نکته مهم‌تر آنکه، هرچند این نرخ‌ها نسبت به بهار گذشته کاهش جزیی داشته‌اند، اما سطح بالای آنها حکایت از ساختاری دارد که توان جذب نیروی انسانی تازه‌وارد را ندارد.

بیشتر بخوانید: عکس/ چند ایرانی نه کار دارند و نه دنبال کارند؟

ازسوی دیگر، اشتغال ناقص نیز به عنوان یکی از شاخص‌های مهم کیفیت اشتغال، همچنان قابل توجه است. ۶.۶ درصد از شاغلان در بهار امسال کمتر از ۴۴ ساعت در هفته کار کرده‌اند و آماده انجام کار اضافی بوده‌اند. 

در مقابل، ۴۰درصد از شاغلان بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند؛ آماری که نشان می‌دهد نابرابری در دسترسی به فرصت شغلی و نبود تعادل بین عرضه و تقاضای کار، همچنان معضل اصلی بازار نیروی کار ایران است.

 گزارش جدید مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، بررسی نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۴۱.۲ درصد جمعیت در سن کار (۱۵ ساله و بیشتر) از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند.

همچنین نتایج نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ۱۴۰۳)، تغییری نداشته است.

بررسی نسبت اشتغال جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر بیانگر آن است که ۳۸.۲درصد از جمعیت در سن کار (۱۵ ساله و بیشتر) شاغل بوده‌اند. این شاخص در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است.

سهم اشتغال در بخش‌های اقتصادی

بررسی اشتغال در بخش‌های عمده فعالیت اقتصادی نشان می‌دهد که بخش خدمات با سهم ۵۲.۴ درصدی، بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی، بخش‌های صنعت با ۳۳.۰ و کشاورزی با ۱۴.۶درصد قرار دارند. سهم شاغلان بخش کشاورزی در بهار ۱۴۰۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل به ترتیب ۰.۱درصد افزایش داشته است. همچنین سهم شاغلان بخش‌های خدمات و صنعت نسبت به زمستان سال گذشته تغییری نداشته است.

نرخ بیکاری کل کشور

بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۷.۳ درصد از جمعیت فعال، بیکار بوده‌اند. براساس این نتایج، نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است.

بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ۱۴۰۳)، ۰.۴درصد کاهش یافته است. در این میان بررسی نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله حاکی از آن است که ۱۹.۷درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند.

بیشتر بخوانید:نرخ بیکاری در سال ۱۴۰۳ چقدر کاهش یافت؟

این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۰.۳درصد کاهش یافته است.

بیکاری گروه سنی ۳۵-۱۸ سال

نرخ بیکاری گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله نیز حاکی از آن است که ۱۴.۵درصد از جمعیت فعال ۱۸ تا ۳۵ ساله بیکار بوده‌اند. این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است.

بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله نشان می‌دهد که این شاخص نیز نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۰.۵درصد کاهش یافته است. داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی نشان می‌دهد ۱۰.۴درصد از جمعیت فعال فارغ‌التحصیل آموزش عالی بیکار بوده‌اند.

این نرخ در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط روستایی نسبت به نقاط شهری بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات این نرخ حاکی از کاهش ۱.۲درصدی در بهار ۱۴۰۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل است.

وضعیت اشتغال ناقص

سهم اشتغال ناقص نشان می‌دهد که ۶.۶ درصد جمعیت شاغل ۱۵ ساله و بیشتر، دارای اشتغال ناقص بوده‌اند. این شاخص در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است.

سهم اشتغال ناقص در بهار ۱۴۰۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱.۳درصد کاهش پیدا کرده است. بررسی سهم شاغلین ۱۵ ساله و بیشتر با ساعت کار معمول ۴۹ ساعت و بیشتر نشان می‌دهد، ۴۰.۱درصد شاغلین، به‌طور معمول، ۴۹ ساعت و بیشتر در هفته کار می‌کنند.

این شاخص که یکی از نماگر‌های کار شایسته است، نشان می‌دهد در کشور سهم زیادی از شاغلین بیشتر از استاندارد کار می‌کنند. این شاخص نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱.۶درصد افزایش یافته است.

بیکاری در میان تحصیلکرده‌ها

در بهار ۱۴۰۴ سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران ۴۰.۰درصد بوده است. این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است.

بررسی تغییرات این شاخص نشان می‌دهد که نسبت به فصل مشابه سال قبل ۳.۰ درصد کاهش داشته است. در بهار ۱۴۰۴ سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان ۲۷.۱ درصد بوده است. این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است.

بیشتر بخوانید:نقشه فلاکت ایران در سال ۱۴۰۳/ پنج استان درگیر بحران همزمان بیکاری و تورم + اینفوگرافی

 بررسی تغییرات این شاخص نشان می‌دهد که نسبت به فصل مشابه سال قبل ۰.۵درصد کاهش یافته است. در بهار ۱۴۰۴ سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان ۲۷.۱ درصد بوده است. این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است. بررسی تغییرات این شاخص نشان می‌دهد که نسبت به فصل مشابه سال قبل ۰.۵ درصد کاهش یافته است.

نرخ بیکاری در یک نگاه

نرخ بیکاری یکی از شاخص‌هایی است که برای ارزیابی شرایط اقتصادی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. از سال ۱۳۷۶ اطلاعات بازار کشور از طریق طرح «آمارگیری از ویژگی‌های اشتغال و بیکاری خانوار» حاصل می‌شد که برای بهبود کیفیت و انطباق بیشتر با مفاهیم بین‌المللی به‌ویژه سازمان بین‌المللی کار، مورد بازنگری قرار گرفت تا به صورت طرح فعلی و با عنوان «طرح آمارگیری نیروی کار» به اجرا در‌آید.

«طرح آمارگیری نیروی کار» اولین‌بار در سال ۱۳۸۴ آغاز شد و از آن زمان تاکنون در ماه میانی هر فصل اجرا شده است. جامعه تحت پوشش طرح آمارگیری نیروی کار مجموعه افرادی است که طبق تعریف، عضو خانوار‌های معمولی ساکن یا گروهی در نقاط شهری یا روستایی کشور هستند، لذا این طرح اعضای خانوار‌های معمولی غیر ساکن و اعضای خانوار‌های موسساتی را پوشش نمی‌دهد.

منبع: روزنامه اعتماد