سهم صفر لرستان از برترین‌های کنکور؛ زنگ خطری برای آینده توسعه

باشگاه خبرنگاران جوان ؛ سارا بابایی- هر ساله با اعلام نتایج کنکور سراسری، رسانه‌ها پر می‌شوند از نام استان‌هایی که توانسته‌اند رتبه‌های تک‌رقمی و دورقمی را به خود اختصاص دهند. تهران پیشتاز بی‌رقیب است، یزد با نظام آموزشی منسجمش درخششی ویژه دارد، مشهد و تبریز در سال‌های اخیر خوش درخشیده‌اند و حتی شهرهایی مانند بندرعباس، نیشابور و رشت سهمی در میان برترین‌ها داشته‌اند.

اما در این میان لرستان با جمعیتی نزدیک به دو میلیون نفر، جایگاهی در این نقشه موفقیت ندارد.

از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ حتی یک رتبه تک‌رقمی یا دورقمی از لرستان به ثبت نرسیده است. این غیبتِ مزمن نه‌تنها پرسشی درباره کیفیت آموزش در این استان ایجاد می‌کند، بلکه آینه‌ای از نابرابری ساختاری در نظام آموزشی ایران است.

غیبت لرستان؛ یک استثناء یا قاعده؟

طبق آمار سازمان سنجش، تهران در کنکور ۱۴۰۴ با ۸ رتبه برتر صدرنشین شد. مشهد با ۶ رتبه در جایگاه دوم قرار گرفت و شهرهایی مانند یزد، قم، اهواز و تبریز هم در میان برترین‌ها دیده شدند. حتی نیشابور و بندرعباس هم سهمی داشتند.

اما لرستان در کنار ۱۵ استان دیگر در گروه «بی‌سهمیه‌ها» قرار گرفت؛ استانی که طی سال‌های اخیر حتی یک رتبه برتر به نامش ثبت نشده است. این روند نشان می‌دهد که محرومیت آموزشی در لرستان نه استثناء، بلکه بخشی از یک الگوی پایدار است.

عدالت آموزشی؛ رؤیایی دور از دسترس

طبق بررسی‌ها، طی دو دهه گذشته ۸۰ تا ۸۵ درصد رتبه‌های برتر کنکور از مراکز استان‌ها و کلان‌شهرها بوده‌اند. سهم شهرستان‌ها و مناطق محروم کمتر از ۲۰ درصد است. لرستان که در فهرست استان‌های کمتر توسعه‌یافته قرار دارد، قربانی همین شکاف تاریخی شده است.

زیرساخت‌های فرسوده، آینده‌ای محدود

مدارس لرستان از نظر کیفیت فیزیکی و امکانات آموزشی با مشکلات جدی مواجه‌اند.

کمبود آزمایشگاه‌های استاندارد، نبود کارگاه‌های مجهز و فقر کتابخانه‌ها، باعث می‌شود دانش‌آموزان از همان دوران دبیرستان تجربه‌ای بسیار متفاوت از همسالانشان در تهران یا یزد داشته باشند. نتیجه روشن است: خروجی آموزشی ضعیف و کاهش شانس رقابت در سطح ملی.

بازار مؤسسات کنکور در کلان‌شهرها، موتور محرک بسیاری از رتبه‌های برتر است. در تهران، مشهد و اصفهان ده‌ها مؤسسه بزرگ و کوچک کلاس‌ها، آزمون‌ها و بسته‌های آموزشی متنوع ارائه می‌دهند.

اما لرستان چنین بازاری ندارد. تعداد معدودی مؤسسه در خرم‌آباد یا بروجرد فعالیت دارند که توان رقابت با برندهای بزرگ را ندارند. در نتیجه، دانش‌آموزان یا باید هزینه‌های سنگین کلاس‌های آنلاین را بپردازند یا تنها به آموزش رسمی مدارس دولتی بسنده کنند.

فقر اقتصادی و هزینه‌های سنگین آموزش

استان لرستان یکی از بالاترین نرخ‌های بیکاری جوانان را در کشور دارد و درآمد خانوارها به‌طور میانگین پایین‌تر از سطح ملی است. این واقعیت اقتصادی به‌طور مستقیم بر سرمایه‌گذاری خانواده‌ها در آموزش فرزندان اثر می‌گذارد.

در حالی‌که خانواده‌های تهرانی و یزدی چند ده میلیون تومان برای کلاس‌های کنکور می‌پردازند، بسیاری از خانواده‌های لرستانی تأمین هزینه‌های معمول تحصیل را هم دشوار می‌بینند.

مهاجرت استعدادها؛ فرار نخبگان به نام دیگر استان‌ها

بسیاری از خانواده‌های لرستانی که توان مالی دارند، فرزندان خود را برای ادامه تحصیل به مدارس سمپاد یا نمونه دولتی در تهران، کرج یا اصفهان می‌فرستند.

 به این ترتیب، اگرچه دانش‌آموز لرستانی به رتبه برتر می‌رسد، اما موفقیت او به نام استانی دیگر ثبت می‌شود. این مهاجرت سیستماتیک، سفره آموزشی لرستان را از استعدادهای بالقوه خالی کرده است.

سمپاد لرستان؛ یک گام عقب‌تر از رقبا

آمارها نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد رتبه‌های برتر کنکور از مدارس سمپاد بیرون می‌آیند. اما سمپاد لرستان به‌دلیل کمبود امکانات، ضعف در جذب معلمان نخبه و کمبود برنامه‌های حمایتی، از رقابت با همتایان خود در تهران یا یزد بازمانده است.

کمبود دوره‌های به‌روزرسانی معلمان، فشار اقتصادی و اشتغال هم‌زمان در شغل‌های دوم باعث شده سطح کیفی تدریس در لرستان پایین‌تر از استانداردهای کنکور باشد. این در حالی است که در مدارس برتر تهران، معلمان سال‌ها تجربه تدریس کنکوری دارند و مرتب آموزش‌های تکمیلی دریافت می‌کنند.

معدل‌محوری؛ فرصتی برای یزد، تهدیدی برای لرستان

با افزایش تأثیر معدل در پذیرش دانشگاه‌ها، استان‌هایی مانند یزد و سمنان به دلیل انسجام نظام آموزشی، توانسته‌اند عملکرد درخشانی داشته باشند. اما در لرستان، کیفیت پایین آموزش منجر به نمرات پایین‌تر در امتحانات نهایی شده و همین موضوع، یک مانع دیگر بر سر راه دانش‌آموزان استان ایجاد کرده است.

به نظر می‌رسد آموزش‌وپرورش لرستان طی سال‌های اخیر فاقد برنامه‌ای جامع برای ارتقای سطح علمی دانش‌آموزان بوده است. طرح‌های پراکنده مانند چند آزمون آزمایشی یا کلاس تقویتی، جای یک نقشه راه بلندمدت را نگرفته‌اند. در مقابل، استان‌هایی مانند یزد با اجرای طرح‌های استعدادیابی و حمایت از دانش‌آموزان نخبه، چرخه تولید رتبه‌های برتر را نهادینه کرده‌اند.

پیامدهای اجتماعی؛ حاشیه‌نشینی علمی یک استان

نبود رتبه‌های برتر برای لرستان تنها یک موضوع آموزشی نیست، بلکه تبعات اجتماعی و روانی گسترده دارد. احساس محرومیت مضاعف در میان جوانان استان، مهاجرت تحصیلی به کلان‌شهرها، و بازتولید فاصله اقتصادی و اجتماعی میان استان‌های برخوردار و محروم از جمله پیامدهای این وضعیت است.

غیبت لرستان در میان رتبه‌های برتر کنکور، محصول مجموعه‌ای از عوامل ساختاری، اقتصادی و آموزشی است: از زیرساخت‌های فرسوده و فقر خانوار گرفته تا مهاجرت استعدادها و نبود سیاست‌های حمایتی.

اگرچه این وضعیت در ظاهر فقط یک آمار آموزشی است، اما در عمق خود هشدار بزرگی درباره عدالت اجتماعی در ایران است.

راه برون‌رفت روشن است: تقویت مدارس سمپاد و نمونه دولتی لرستان، ایجاد مراکز آمادگی کنکور با حمایت دولت و خیرین، ارتقای کیفیت معلمان، بورسیه تحصیلی برای استعدادهای محروم و طراحی یک نقشه راه جامع برای آموزش استان.

بی‌تردید بدون چنین رویکردی، لرستان همچنان در حاشیه خواهد ماند؛ حاشیه‌ای که هر سال با اعلام نتایج کنکور، پررنگ‌تر می‌شود.