فارن پالیسی: توافق آذربایجان و ارمنستان معادلات منطقه را تغییر خواهد داد!

باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی تبار- نشست هشتم اوت در واشنگتن، که با حضور «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان، «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور آذربایجان و «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا برگزار شد، نقطه عطفی تاریخی در مناقشه چند دهه‌ای قفقاز جنوبی بود. در این مراسم، دو کشور پس از ماه‌ها مذاکره، یک توافق چارچوبی امضا کردند که می‌تواند به پایان مناقشه‌ای خونین و دیرپا منجر شود. به گزارش فارن پالیسی، این توافق علاوه بر گشودن راه برای صلح پایدار، آمریکا را به‌عنوان بازیگری کلیدی در منطقه‌ای که سنتاً زیر نفوذ روسیه، ترکیه و ایران بوده، وارد صحنه می‌کند.

این توافق چارچوبی به معنای تغییر در روایت غالب درباره سیاست خارجی واشنگتن است؛ زیرا نشان می‌دهد برخلاف انتقادها، دولت ترامپ قصد عقب‌نشینی از عرصه‌های بین‌المللی را ندارد. به گزارش فارن پالیسی، این توافق اگر تا پایان ۲۰۲۶ نهایی شود، می‌تواند مسیر جدیدی برای همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و انرژی در قفقاز جنوبی بگشاید. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که خطرات و موانع همچنان پابرجاست.

جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ و بازپس‌گیری کامل مناطق باقی‌مانده توسط باکو در سال ۲۰۲۳ معادلات را به‌کلی تغییر داد. شکست نظامی ارمنستان و خروج اجباری ساکنان ارمنی از قره‌باغ، دولت پاشینیان را واداشت تا راه صلح را تنها گزینه باقی‌مانده بداند. در سوی مقابل، آذربایجان که خود را در موقعیت برتر می‌دید، خواسته‌های حداکثری مطرح می‌کرد. به گزارش فارن پالیسی، خطوط اصلی توافق روشن است: به رسمیت شناختن تمامیت ارضی، تعیین مرزها، انصراف از ادعاهای حقوقی و عادی‌سازی روابط دیپلماتیک.

یکی از سخت‌ترین مسائل، بحث «کریدور نخجوان» است. آذربایجان خواستار دسترسی مستقیم به نخجوان بود، در حالی که ارمنستان این موضوع را تهدیدی علیه حاکمیت خود می‌دانست. پیشنهاد آمریکا برای توسعه این مسیر تحت مدیریت انحصاری واشنگتن، یکی از محورهای اصلی مذاکرات پشت پرده بوده است. به گزارش فارن پالیسی، تغییر در قانون اساسی ارمنستان و تضمین کنار گذاشتن هرگونه ادعای آینده نسبت به قره‌باغ، همچنان از چالش‌های حساس باقی مانده است.

چنانچه فارن پالیسی می‌نویسد اگر این توافق به صلح کامل منجر شود، منافع اقتصادی قابل توجهی برای دو کشور و کل منطقه به همراه خواهد داشت. آذربایجان به شراکت استراتژیک نزدیک‌تری با ایالات متحده دست خواهد یافت که شامل سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی و زیرساخت، از جمله پروژه کابل فیبر نوری فراآسیایی است. ارمنستان نیز از گشایش مرزهایش با آذربایجان و ترکیه و اتصال به کریدورهای تجاری منطقه‌ای سود خواهد برد. این امر می‌تواند موقعیت قفقاز جنوبی را به‌عنوان پل میان اروپا و آسیا تقویت کند.

اما حضور پررنگ آمریکا در منطقه با مخالفت شدید روسیه و ایران روبه‌رو شده است. پس از امضای توافق در واشنگتن، روسیه حملات هوایی به تأسیسات انرژی آذربایجان در اوکراین انجام داد؛ اقدامی که از نظر تحلیلگران نشانه نارضایتی کرملین بود. ایران نیز هشدار داده که حضور ایالات متحده در مرزهای شمالی‌اش را تحمل نخواهد کرد. به گزارش فارن پالیسی، روسیه همچنان ابزارهای متعددی برای نفوذ در ارمنستان دارد؛ از کنترل زیرساخت‌های حیاتی تا ارتباطات عمیق با کلیسای ارمنی.

با وجود این چالش‌ها، دستیابی به توافق چارچوبی گامی مهم به شمار می‌رود. واشنگتن امیدوار است ترکیب حمایت‌های اقتصادی و امنیتی بتواند مانع از اقدامات تهاجمی روسیه و ایران شود. اما پرسش اصلی باقی است: آیا آمریکا در صورت تشدید تنش‌ها حاضر به تقابل مستقیم با مسکو یا تهران خواهد شد؟

به گزارش فارن پالیسی، این توافق شاید هنوز کامل نباشد، اما بدون شک آغازگر فصلی تازه در تاریخ پرتنش قفقاز جنوبی خواهد بود؛ فصلی که سرنوشت آن نه‌تنها برای باکو و ایروان، بلکه برای کل معادلات ژئوپولیتیک اوراسیا اهمیت دارد.